Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 noyabr 2009-cu il tarixli
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Əlavə 1 Qlazqo şkalası A. Gözlərin açılması Sərbəst
4 Çağırdıqda 3 Ağrı qıcığına 2 Gözlərini açmır 1 B. Hərəki reaksiyalar Komanda ilə verilən tapşırıqları yerinə yetirir 6 Qıcıq amilini itələyir, ağrıyan nahiyəni əli ilə müdafiə edir 5 Ağrıya cavab olaraq ətrafını kənara çəkir 4 Ağrıya cavab olaraq bükmə reaksiyası. Anomal bükmə. 3 Ağrıya cavab olaraq açma reaksiyası. Anomal açma. 2 Ağrı qıcığına hərəki reaksiya vermir 1 C. Nitq reaksiyası Düzgün
5 Qarışıq (dolaşıq) 4 Rabitəsiz sözlər 3 Anlaşılmayan səslər, sözsüz qışqırıq 2 Yoxdur
1 Qlazqo şkalasına əsasən qiymətləndirmə 15 bal Vəziyyəti kafi kimi qiymətləndirilir 13-14 bal Beynin orta dərəcədə zədələnməsi ehtimal edilir 9-12 bal Beynin orta ağırlıqlı zədələnməsinin yüksək ehtimalı 6-8 bal Mərkəzi sinir sisteminin ağır zədələnməsi ehtimalı yüksəkdir 4-5 bal Mərkəzi sinir sisteminin ağır zədələnməsi 3 bal Beynin ölümü Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
34 Qlazqo şkalasının Pittsburq modifikasiyası Balların cəminə əsasən qiymətləndirmə aparılır D. Bəbəklərin işığa reaksiyası Normal
5 Ləngimiş 4 Qeyri-bərabər 3 Anizokoriya 2 Qeyd olunmur 1 E. Kəllə sinirlərinin reaksiyası Bütün reflekslər saxlanılmışdır 5 Kiprik refleksi qeyd olunmur 4 Buynuz qişa refleksi 3 Okulusefal refleks qeyd olunmur (kukla gözləri) 2 Traxeyanın bifurkasiya nahiyəsində refleks qeyd olunmur 1 F. Qıcolmalar Qeyd olunmur 5 Lokal
4 Generalizə olunmuş, keçən (və ya fasiləli) 3 Generalizə olunmuş, fasiləsiz 2 Tam boşalma( süstlük) 1 G. Spontan tənəffüs Normal
5 Vaxtaşırı 4 Mərkəzi hiperventilyasiya 3 Aritmik və ya hipoventilyasiya 2 Apnoe
1 Qlazqo-Pittsburq şkalaları üzrə birgə qiymətləndirmə daha dəqiq hesab edilir. 31-35 bal Xəstənin vəziyyəti kafi kimi qiymətləndirilir. Proqnoz yaxşıdır. 25-30 bal Beynin orta dərəcədə zədələnməsi ehtimal edilir. 16-24 bal Beynin orta ağırlıqlı zədələnməsinin yüksək ehtimalı. 10-15 bal Mərkəzi sinir sisteminin ağır zədələnməsi ehtimalı yüksəkdir. 8-9 bal Mərkəzi sinir sisteminin ağır zədələnməsi. Proqnoz yaxşı deyil. 7 bal Beynin ölümü. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
35 Əlavə 2 Ağır preeklampsiya və eklampsiya zamanı qıcolmaların profilaktikası və müalicəsi məqsədi ilə istifadə olunan əsas dərman vasitələri Maqnezium-sulfat (Magnesium sulfate) Maqnezium-sulfat ağır preeklampsiyanın və eklampsiyanın müalicəsində seçim vasitədir. 95%-dən çox hallarda maqnezium- sulfat uğurla qıcolmaların qarşısını alır. Maqnezium-sulfatın müalicəvi təsir mexanizmi asetilxolinin sinir-əzələ sinapsından keçməsini inhibisiya etməsi ilə əlaqədardır. Bundan əlavə, maqnezium skelet əzələlərinə bilavasitə təsir edir ki, bunun da səbəbi kalsiumla konkurent antaqonist effekti olmasındadır. Maqnezium tamamilə böyrəklərlə xaric olur və yüngül antihipertenziv effekti var. Maqnezium-sulfat effektiv antikonvulsantdır və bununla birgə uşaqlıqda qan dövranını yaxşılaşdırmaqla dölə müsbət təsir edir. V/D və Ə/D yeridilə bilər. V/D daha üstündür, çünki yeridilməsinə daha asan nəzarət etmək olur və təsir etmə müddəti daha tezdir. Ə/D yeridilməsi ağrılıdır. Əgər venadaxili giriş yoxdursa və ya xəstəyə nəzarət mümkün deyilsə, Ə/D istifadə edilə bilər. Maqnezial terapiyanın məqsədi davam edən qıcolmanı dayandırmaq və növbəti qıcolmaların qarşısını almaqdır. Xəstədə diz refleksinə, tənəffüsə (12/dəq.-dən az olmamalı), sidik ifrazına (son 4 saatda 100 ml-dən az olmamalı) nəzarət olunmalıdır. Maqnezial terapiya bir qayda olaraq doğuşdan 12-24 saat sonrayadək davam etməlidir və yalnız hipertenziya geri inkişaf etdikdə və xəstədə adekvat sidik ifrazı qeyd olunduqda dayandırılır. Sidik ifrazı çox olan xəstələrdə maqneziumun dozası 3qr/saat-dək artırıla bilər. Maqnezial terapiya müddətində də qıcolmalar ola bilər. Əgər maqnezial terapiyanın ilk 20 dəqiqəsində baş verirsə, qıcolma qısamüddətli olur və əlavə tədbirlərə ehtiyac olmur. Əgər 20 dəqiqəsindən sonra baş verirsə, əlavə 2-4qr. maqnezium yeridilə bilər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
36 Doza: Mətndə bax. Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq; ürək blokadası; Addison xəstəliyi; miokardın zədələnməsi; ağır hepatit və ya miasteniya.
hipotenziya və neyroəzələ blokadası ilə nəticələnə bilər. Maqneziumla intoksikasiyanın əlamətləri Plazmada maqneziumun səviyyəsi (mq/dl) Klinik nəticə T 1,5 - 2,5 T
Normal diapazon T 4 - 8
T Terapevtik diapazon T 9 - 12
T
T Diz reflekslərinin itməsi, anlaşılmayan nitq, tər ifrazı T T
T Əzələlərin iflici və tənəffüsün dayanması T 30 - 35 T Ürəyin dayanması Benzodiazepinlər (seduksen, diazepam) Təxirəsalınmaz hallarda eklampsiya qıcolması zamanı istifadə olunur. Lakin təsiri qısamüddətlidir və dölün MSS-nə əhəmiyyətli dərəcədə depressiv təsir göstərir. İlk qıcolmaların qarşısını almaq və ya müddətini qısaltmaq məqsədi ilə istifadə edilməməlidir, xüsusilə V/D giriş və ya xəstəni dərhal intubasiya etmək imkanı yoxdursa.
qlaukoma. Digər dərman vasitələrlə birgə təsiri: Barbituratlarla, alkoqolla, MAO inhibitorları ilə birgə istifadə edildikdə MSS-ə toksik təsiri artır. Fenitoin (difenin, dilantin) Fenitoin eklamptik qıcolmalarda uğurla istifadə edilir, lakin bradikardiya və hipotoniya ilə əlaqədar ürək monitorinqi vacibdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
37 Depolarizə olmuş membranlardan ion keçiriciliyini azaltmaqla neyronal aktivliyi sabitləşdirir, bununla da mərkəzi antikonvulsant təsir göstərir. Fenitoinin müəyyən üstünlüyü peroral istifadədədir – bir neçə gün, qıcolma təhlükəsi aradan qalxana qədər. Qısamüddətli istifadədə dölə mənfi təsiri müəyyən edilməyib. Doza: V/D yeridilir – 10 mq/kq, 50 mq/dəq tez olmayaraq, növbəti yeridilməsi 2 saatdan sonra 5 mq/kq dozada. Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq; sinoatrial blokada; 2-ci və 3-cü dərəcəli AV blokada; sinus bradikardiyası; Adams-Stoks sindromu.
Natrium-tiopental məhlulları davamsız olduğundan onları istifadədən bilavasitə əvvəl aseptik şəraitdə hazırlamaq lazımdır. Natrium-tiopental məhlulu V/D yeridilir. Natrium-tiopental məhlulunu V/D yavaş-yavaş yeritmək lazımdır (kollaps təhlükəsi olduğu üçün). Adətən 2-2,5%-li məhluldan, zəifləmiş xəstələrə 1%-li məhluldan istifadə olunur. Məhlulları inyeksiya üçün steril suda həll edib istifadə etməzdən öncə hazırlamaq lazımdır. Məhlullar tam şəffaf olmalıdır. Azan sinirin tonusunun yüksəlməsi ilə əlaqədar fəsadların (larinqospazm, əzələlərin, bronxların spazmı, tüpürcək ifrazının artması) qarşısını almaq üçün atropin və ya metasin yeridilir. Doza: Qıcolmaların qarşısını almaq məqsədi ilə V/D 200 mq 1 dəq. ərzində. Uzunmüddətli infuziya tövsiyə edilmir. Əks-təqdirdə ana ölümü riski yüksəlir (B).
şəkərli diabetdə, çox zəifləmiş xəstələrdə, şok, kollaps, bronxial astma, qan dövranının nəzərə çarpan pozğunluqlarında əks- göstərişdir. Xəstənin və ya onun qohumlarının anamnezində kəskin porfiriyanın olması natrium-tiopentalın istifadə olunmasına mütləq əks-göstərişdir. Natrium-tiopentalın antaqonisti bemeqriddir. Başqa dərman vasitələrlə birgə təsiri: Natrium-tiopentalı ditilin, pentamin, aminazin və diprazinlə qarışdırmaq olmaz (çöküntü qeyd olunur). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
38 Əlavə 3 Ağır preeklampsiya və eklampsiya zamanı arterial təzyiqin tənzimlənməsi məqsədi ilə istifadə olunan əsas dərman vasitələri Hidralazin (apresolin) Hidralazin preeklampsiya/eklampsiya zamanı ağır hipertenziyaların idarə olunmasında geniş istifadə edilən preparatdır (C). Hidralazin uşaqlığın qan dövranını artırır. Hidralazin qaraciyərdə metabolizmə uğrayır. 5 mq V/D 15-20 dəq. müddətində diastolik təzyiqin 110 mm.c.süt.-dan aşağı səviyyədə saxlanmasına imkan yaradır. 95% eklampsiyalı xəstələrdə hipertenziyanın idarə olunmasını təmin edir. Effekt P
P V/D bolyus yeridildikdən 10 dəq. sonra başlayır və maksimuma 20 dəq. sonra çatır. Təsir müddəti 6-8 saatdır.
başgicəllənmə, ürəkbulanma, qusma. Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq; mitral qapaqlarda dəyişiklik yaratmış revmatik xarakterli ürək xəstəliyi. Digər dərman vasitələrlə birgə təsiri: MAO inhibitorları, beta- blokatorlar ilə birgə istifadə edildikdə toksik təsiri artır. Farmakoloji təsiri indometasin istifadə etdikdə azalır.
Qeyri-selektiv beta-blokator. Təsiri hidralazindən daha tez başlayır, reflektor taxikardiya baş vermir, ana və döl üçün yanaşı təsiri azdır. P
P Eklampsiya zamanı hidralazinə alternativ kimi istifadə olunur. V/D istifadə zamanı uteroplasentar qan dövranına təsir etmir.
doza 40 mq-a qədər artırıla bilər, ümumi doza 300 mq-a qədər; davamlı V/D infuziya oluna bilər. Təsiri 5 dəq. sonra başlayır, pik effekt – 10-20 dəqiqəyə meydana çıxır, təsir müddəti – 45 dəq.-dən 6 saatadək. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
39 Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq; kardiogen şok, ağ ciyər ödemi, bradikardiya, atrioventrikulyar blokada, dekompensasiya olmuş ürək çatışmazlığı.
azaldır, metotreksat, litium və salisilatlarin toksikliyini artırır; hipotenziv effektinə təsir etmədən nitratların istifadəsi zamanı yaranan reflektor taxikardiyanı azaldır; simetidin labetalolun qanda səviyyəsini artıra bilər. Qara ciyər funksiyası pozğunluğu hallarında preparat ehtiyatla təyin edilməlidir. Qara ciyər funksiyası pozğunluğunda mənfi dinamika qeyd olunduqda preparatın istifadəsi dayandırılmalıdır. Nifedipin Nifedipin – kalsium kanallarının yavaş sürətli selektiv blokatorudur. Periferik arterial damarların spazmını, ümumi periferik damar müqavimətini aşağı salır, miokardın oksigenə tələbatını azaldır. Venaların tonusuna praktiki olaraq təsir etmir. Qaraciyərdə metabolizmə uğrayır. Doza: Gündə 80 mq-a qədər. Digər dərman vasitələrilə birgə təsiri: beta-adrenoblokatorlarla birgə istifadəsi hipotenziv təsirin intensivliyini və müddətini artırır. H B
B -blokatorlar da hipotenziv təsiri artıra bilər. Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq, arterial hipotenziya, kollaps, kardiogen şok, ürək çatışmazlığı, ağır aortal stenoz.
Klonidin vazomotor mərkəzlərin tonusunu azaldan vasitələrə aiddir, ümumi periferik damar müqavimətini aşağı salmaqla, ürək vurğularının sayını azaldır. Güclü hipotenziv təsirə malikdir. Təsir mexanizmi beynin postsinaptik α B 2 B -adrenoreseptorlarının stimulyasiyası, damarlara və ürəyə gedən simpatik impulsların azalması ilə əlaqədardır. Əhəmiyyətli dərəcədə sedativ təsirə malikdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
40 Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq, beyin damarlarının aterosklerozu, sinus bradikardiyası, II və III dərəcəli AV blokada.
diuretiklərlə, antihistamin dərman vasitələrlə birgə istifadə zamanı effekti artır. ß-blokatorlarla, ürək qlikozidləri ilə birgə istifadə zamanı bradikardiya, AV blokada riski artır. Metildopa (dopegit) Mərkəzi təsir mexanizmli hipotenziv preparat. Mülayim sedativ təsirə malikdir. Natriumun zərdabda səviyyəsini artıra bilər. Maksimal hipotenziv effekt: qəbuldan 4-6 saat sonra; təsir müddəti: 24-48 saat. Əsasən böyrəklərlə xaric olur.
Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq, feoxromositoma, qaraciyər funksiyasının əhəmiyyətli dərəcədə pozulması, böyrək çatışmazlığı, autoimmun hemolitik anemiya. Digər dərman vasitələrlə birgə təsiri: MAO inhibitorları ilə, beta blokatorlarla birgə istifadədə psixomotor oyanıqlıqla müşayiət edilən arterial hipotenziya və ya hipertenziya (kriz) meydana çıxa bilər.
Atenolol – kardioselektiv ß B 1
-adrenoblokatordur. Hipotenziv, antianginal, antiaritmik təsirə malikdir. ÜVS-nı, sinus düyününün avtomatizmini azaldır, A-V keçiriciliyi ləngidir.
olduqda. Əks-göstərişlər: Sənədləşdirilmiş yüksək həssaslıq, II və III dərəcə AV blokada, sinoatrial blokada, şok, XÜÇ IIb-III mərhələ, KÜÇ, metabolik asidoz.
birgə istifadə hipotenziv effekti artırır. Klonidin, metildopa, verapamil ilə birgə istifadə zamanı dərin bradikardiya, hipotenziya mümkündür. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
41 Natrium-nitroprussid (Sodium Nitroprusside) Natrium-nitroprussid yüksək dərəcədə effektiv periferik vazodilatatordur. Arteriolları və qismən venaları genişləndirir. V/D yeritdikdə tez, qüvvətli və nisbətən az müddət davam edən hipotenziv təsir göstərir, ürəyə düşən yükü və miokardın oksigenə tələbatını azaldır. Dərman vasitəsinin təsir mexanizmi CN qrupu vasitəsilə dəmir atomu ilə birləşən nitrozoqrupun damar genişləndirici təsiri ilə bağlıdır. Hipotenziv effekt V/D yeridildikdən sonra ilk 2-5-ci dəqiqələrdə qeyd olunur, dərman vasitəsinin yeridilməsi sona çatdıqdan 5-10 dəqiqə sonra arterial təzyiq başlanğıc səviyyəsinə qayıdır.
istifadə olunmalıdır. Əvvəlcə bir ampulda olan dərman vasitəsi (25 və ya 50 mq) 5 ml 5%-li qlükoza məhlulunda həll edilir. Sonra əlavə olaraq 1000, 500 və ya 250 ml 5 %-li qlükoza məhlulunda həll edilir. 50 mq dərman vasitəsi 500 ml məhlulda həll edildikdə 1 ml məhlulda dərman vasitəsinin dozası 100 mkq-dır ( 250 ml-də həll etdikdə - 200 mkq, 1000 ml-də həll etdikdə - 50 mkq) 3 mkq/dəqiqə sürətlə yeridildikdə arterial təzyiq başlanğıc səviyyəyə nisbətən 60-70% enir (30-40). Orqanizmin kompensator reaksiyaları hesabına dərman vasitəsinin hipotenziv effektinin zəiflədiyi hallarda (natrium-nitroprussidə qarşı taxifilaksiya), bu əsasən cavanlarda rast gəlinir, dərman vasitəsinin yuxarıda qeyd olunan maksimal dozalarından artıq doza təyin etmək olmaz. İnfuziyanın sürəti (dərman vasitəsinin vaxt vahidi ərzində qana daxil olan dozası) arterial təzyiqə fasiləsiz nəzarət etməklə fərdi təyin olunur. Təzə hazırlanmış məhlullardan istifadə edilməlidir. Məhlulu hazırladıqdan və damcı üsulu ilə yeritmək üçün sistemi doldurduqdan dərhal sonra dərman vasitəsini işığın təsirindən qorumaq üçün tədbir görülməlidir. Dərman vasitəsi artıq dozada təyin olunduqda sianidlərlə zəhərlənmənin simptomlarını xatırladan hallar qeyd oluna bilər. Belə hallarda spesifik antidot terapiyası vacibdir (methemoqlobin yaradanlar, metilen-göy, natrium-tiosulfat). Əks-göstərişlər: Kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi, arteriovenoz şunt, aortanın koarktasiyası, görmə sinirinin atrofiyası, qlaukoma. Həyati göstəriş olduqda bu əks- göstərişlər nisbi hesab olunur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
42 Əlavə 4 Doğuşayardım müəssisələrinin reanimasiya şöbəsində ağır preeklampsiya və eklampsiya vəziyyətində olan xəstələrə yardım göstərmək üçün lazım olan avadanlığın siyahısı: ►
Süni tənəffüs aparatı ►
Narkoz aparatı ►
Çoxfunksiyalı monitor (EKQ, AT, ÜVS, SpO B 2 B , hərarət) ►
►
Periferik venalar üçün kateter ►
Mərkəzi venalar üçün kateter ►
Epidural anesteziya dəsti ►
Spinal anesteziya dəsti ►
İntubasion borucuqlar ►
Enteral qidalanma üçün zond ►
Foley sidik kateteri ►
Əlcəklər ►
Şprislər 5, 10, 20 ml ►
V/D infuziya üçün sistem ►
Dərman vasitələrinin dozatorları (infuzion, şprislə) ►
Defibrillyator ►
EKQ aparatı Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
43 Əlavə 5 Ağır preeklampsiya və eklampsiya vəziyyətində aparılan laborator müayinələrin siyahısı: ►
Qanın ümumi müayinəsi ►
Sidiyin ümumi müayinəsi ►
Koaqulyasiya göstəriciləri: trombositlərin miqdarı, qanın laxtalanma müddəti, laxtanın retraksiyası, rekalsifikasiya müddəti, fibrinogenin konsentrasiyası, protrombin indeksi, AHTV, antitrombin III, parakoaqulyasiya testləri (PDFF, etanol testi, OFT, D-dimerin təyin edilməsi) (mümkün olduqda, göstəriş olduqda) ►
bilirubin, sidik cövhəri və kreatinin, şəkər, amilaza ►
Plazmanın elektrolitləri (kalium, natrium, xlor, kalsium, fosfor) – (mümkün olduqda, göstəriş olduqda) ►
olduqda) ►
Turşu-qələvi tərkibi (mümkün olduqda, göstəriş olduqda) ►
Likvorun müayinəsi (göstəriş olduqda) ►
Hepatit viruslarının, HİV daşıyıcılığının müəyyən olunması Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|