Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 4 aprel 2009-cu il tarixli
Simptomların əmələ gəlməsi və ya güclənməsi
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Simptomların əmələ gəlməsi və ya güclənməsi
Gecə vaxtı Güclü səs, parlaq işıq olduqda
Bədən vəziyyəti dəyişdikdə Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 15
əsas nevroloji simptomlar ►
Kerniq simptomu – xəstə arxası üstə uzanmış vəziyyətdə həkim düz bucaq altında bud-çanaq və diz oynaqlarında ayağı bükür və sonra diz oynağında açır. Baş beyin və onurğa beyni qişalarının qıcıqlanması zamanı diz oynağında ətrafın açılması əzələlərin tonik gərginləşməsinə görə çətinləşir, bəzən ağrı olur. ►
Brudzinski (yuxarı) simptomu – arxası üstə uzanmış xəstədə həkim ənsə əzələlərinin rigidliyini yoxladıqda, passiv olaraq başı önə əyir, bu zaman ətraflar diz və bud-çanaq oynağında bükülür. ►
Brudzinski (orta) simptomu – qasıq nahiyəsinə təzyiq göstərdikdə reflektor olaraq ətraflar diz və bud-çanaq oynağında bükülür. ►
bükülmüş ətrafı diz oynağında açırlar. Bu zaman digər ətraf diz oynağında bükülür. ►
etdikdə hətta huşsuz vəziyyətdə olan xəstədə həmin tərəfdə ağrı və üzdə ağrılı ifadə yaranır. ►
döyəclədikdə üzün həmin tərəfində baş ağrısı və ağrılı ifadə yaranır. Uşaqlarda meningitlərin əsas simptomları Meningitlərin 2/3 hissəsi 15 yaşdan aşağı, onlardan 80%-i isə 5 yaşa qədər uşaqlarda qeydə alınır. Yenidoğulmuşlar və 6-9 aylıq uşaqlar xüsusi risk qrupuna daxildir. Uşaqda oyanıqlıq, ağlağanlıq və dəfələrlə qusma qeydə alınarsa, meninqokokk infeksiyasından şübhələnmək olar. ►
sacayaq, ”dizi öpmə” (Meytus) simptomları. ►
Südəmər uşaqlarda əmgək triadası: əmgəyin şişməsi, gərginliyi və pulsasiyası. ►
Oppenheymer refleksləri, pəncələrin klonusu) ►
Çəpgözlük, nistaqm, burun-dodaq büküşünün hamarlanması, üzün asimmetriyası, göz qapaqlarının yumulmaması, eşitmənin, Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 16 görmənin zəifləməsi və itməsi, hemiparezlər, qırmızı dermoqrafizm. Yenidoğulmuşlarda və 2 aya qədər körpələrdə antibakterial terapiya ilə yanaşı və ya 10-20 dəqiqə əvvəl deksametazonun təyini mütləqdir (0,15 mq/kq hər 6 saatdan bir 2-4 gün ərzində), xüsusilə H.influenzae etiologiyalı meningitlər zamanı (A). Lakin körpədə antimikrob müalicə başlandıqdan sonra deksametazonun təyini xəstənin sağalmasında əhəmiyyətli deyil (A).
►
Babinski simptomu – təhrif olunmuş ayaqaltı refleksdir. Piramid fəaliyyətinin pozulması zamanı meydana çıxır. Bu refleksi yaratmaq üçün pəncəaltının lateral hissəsini cızmaqla qıcıqlandırmaq lazımdır. Bu zaman baş barmaq açılır, o biri barmaqlar yelpikvari vəziyyət alır. ►
Rossolimo simptomu – bu simptomu almaq üçün pəncənin II və V barmaqlarının altına çəkiclə vurulur. Bu zaman cavab olaraq həmin barmaqlar bükülür. ►
Oppenheymer simptomu – əlin baş və şəhadət barmağını qamış sümüyünün ön səthinə yuxarıdan aşağıya doğru təzyiqlə çəkdikdə əmələ gəlir: cavab reaksiyası ayaq baş barmağının açılması və o biri barmaqların yelpikvarı vəziyyət alması ilə özünü göstərir. ►
reflektor açılmasıdır: bu simptom, müayinə edən həkim əli ilə xəstənin baldır əzələlərini sıxdıqda baş verir. MENİNGİTLƏRİN LABORATOR DİAQNOSTİKASI I. Əsas müayinə üsulları: ►
Qanın ümumi müayinəsi (leykositoz, leykoformulada sola meyllilik, neytrofilyoz, EÇS-in artması) ►
müayinəsi ►
Meninqokokların, pnevmokokların və Haemophilus influenzae- nin (qanda, burun-udlaq seliyində) təyini üçün Lateks-testin aparılması Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
17 ► Bakterioloji üsul – törədicinin təmiz kulturasının alınması (qan, burun-udlaq seliyi, likvor, səpgi elementlərindən götürülmüş material, bioptatlar)
Burun-udlaq seliyini əyilmiş məftilə bərkidilmiş pambıq tamponla toplayırlar. Tamponu yuxarıya doğru istiqamətləndirir və yumşaq damağın altına yaxınlaşdırırlar, dilin kökünü şpatel ilə tutub saxlayırlar. Materialı acqarına və ya qida qəbul edildikdən 3-4 saat sonra götürürlər. Götürülmüş seliyi dərhal qidalı mühitə əkirlər.
Hemokultura almaq üçün steril şpris ilə venadan 5-10 ml qan götürürlər. İçərisində qidalı mühit olan flakonu xəstənin yatağı yanına aparırlar. ►
ciddi aseptika şəraitində OBM almaq üçün aparılır:
Leykositlərin, eritrositlərin, bakteriyaların, zülalın miqdarı OBM yaxmasının Qram üsulu ilə boyanması
C-reaktiv zülalın təyini. Əgər onun miqdarı norma daxilində və Qram üsulu ilə boyama nəticələri mənfi olarsa, bu, bakterial meningitin olmadığını göstərir (C).
Polimeraza zəncirvari reaksiyası enterovirusların təyini üçün çox vacibdir. OBM-in Qram üsulu ilə boyanmasının mənfi nəticəsi PZR-in aparılmasına birbaşa göstərişdir və enterovirusların aşkarlanmasına kömək edir (C).
Şəkərin miqdarı Lateks-testin aparılması OBM yaxmasının Qram üsulu ilə boyanmasının müsbət nəticəsi bakterial meningitlərin olmasını sübut edir və təcili antibakterial müalicənin başlanmasına göstərişdir (B). OBM müayinəsi o halda təkrar edilir ki, antimikrob müalicəsinin başlanmasından 48 saat sonra xəstənin vəziyyətində heç bir yaxşılaşma olmasın (B). Bu, əsasən penisillin və sefalosporinə qarşı rezistent ştamlarla törədilmiş və əlavə deksametazon ilə müalicə edilmiş pnevmokokk meningiti olan xəstələr üçün vacibdir (B). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Meningitlər zamanı OBM-in diaqnostik əhəmiyyət kəsb edən tipləri OBM tipi Leykositlərin miqdarı Dominant hüceyrə tipi Qlükozanın miqdarı mq% Zülal miqdarı mq% Norma <5 Leykositlərin bütün növləri Qlükozanın qanda
miqdarı 40- 80
<50 A 1000-10000 90% PNL
Çox hallarda aşağı
100-700 B 25-50
Limfositlər Aşağı
normada ola bilər
50-500 C 5-1000 Limfositlər Normal,
bəzən aşağı <100 II. Əlavə müayinə üsulları ►
Qanın laxtalanmasının müayinəsi ►
Seroloji müayinə üsulları:
Qeyri-düz hemaqqlütinasiya reaksiyasında əks-cisimlərin titrinin 4 dəfədən çox artması ►
Qanda polimeraza zəncirvari reaksiyası törədicinin DNT, RNT- sini müəyyənləşdirir ►
aspartataminotransferazanın aktivliyinin öyrənilməsi ►
C-reaktiv zülalın qanda təyini İNSTRUMENTAL MÜAYİNƏLƏR ►
EEQ – qıcolmalar zamanı beyin qabığının oyanıqlıq vəziyyətinin müəyyən edilməsi məqsədilə aparılır ►
şübhə yarandıqda aparılır ►
KT (və ya MRT) – baş beyin hematomasının və digər həcmli proseslərin istisna edilməsi məqsədilə LP-dən əvvəl yerinə yetirilir (C) Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
MENİNQOKOKKEMİYANIN DİFERENSİAL DİAQNOSTİKASI (V.İ.POKROVSKİYƏ GÖRƏ )
kokkemiya Septisemiya Qrip Trombositopenik purpura (Verlhov xəs.) Hemorragik vaskulit (Şenleyn-Henox) Xəstəliyin başlanması kəskin kəskin kəskin yarımkəskin kəskin, nadir hallarda prodroma ilə Gedişi kəskin, xronik kəskin kəskin çox zaman xronik kəskin, yaxud yarımkəskin residiv ola bilər Qızdırma 38-41ºC, bir neçə saat ərzində
yüksəlir 39-40ºC, 2-6 günə maksimuma çatır 38-40ºC, 1-2 günə maksimuma çatır səciyyəvi deyil, ağır hallarda 38,5ºC olur daimi deyil, 38-39ºC Səpginin lokalizasiyası ətraflar, sağrı, ağır hallarda bədən, üz. Səciyyəvi deyil boyun və çiyin qurşağı
bədənin ön səthi, ətrafların bükücü səthi ətrafların açıcı səthi, oynaqlar ətrafında, simmetrik Meydana çıxma vaxtı 1-2 gün
1-ci həftənin sonu
2-3 gün 1-2 gün, çox zaman birinci simptom olur 1-3 gün
Səpginin davam etmə müddəti 1-3 gün dalğavarı, effektiv terapiyaya qədər olur 1-2 gün
uzun müddət, dalğavarı dalğavarı, 2-3 həftə Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Selikli qişalara qansızma çox zaman gözün selikli qişasına çox zaman konyunktivaya nöqtəvari nadir hallarda konyunktivaya çox zaman ağız boşluğu, az hallarda konyunktivaya qeyd olunmur Burun qanaxması nadir hallarda profuz mümkündür çox zaman çox zaman profuz müşahidə olunmur Oynaqların zədələnməsi seroz və irinli artritlər, poliartritlər seroz və irinli artritlər müşahidə olunmur müşahidə olunmur çox zaman seroz artritlər, irinli periartrit Dalağın böyüməsi nadir hallarda tez-tez
müşahidə olunmur mümkündür mümkündür Ürək-damar sisteminin zədələnməsi taxikardiya, hipotoniya, ağır hallarda kollaps
taxikardiya, hipotoniya, kollaps bradikardiyaya meylliliklə nəbzin labilliyi, hipotoniya səciyyəvi deyil taxikardiya MSS-nin zədələnməsi ağır hallarda meningeal sindrom, huşun pozulması, ocaq simpto- matikası emboliyalarda huşun itməsi, ocaq və meningeal simptomatika tormozlanma, ensefalit zamanı huşun pozulması, ocaq və meningeal simptomatika beyin qişalarına qansızma zamanı ocaq və meningeal simptomlar, huşun pozulması beyin qişalarına qansızma zamanı ocaq və meningeal simptomlar, huşun pozulması
20
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Likvor ilk sutkalar-da seroz, seroz-ırinli, sonralar – irinli septik
meningitdə irinli, aşağı neytrofil pleositozla ensefalit və subaraxnoidal qansızma zamanı hemorragik subaraxnoidal qansızma zamanı hemorragik subarax-noidal qansızma zamanı hemorragik Qırmızı qan dəyişilmir hipoxrom anemiya
dəyişilmir hipoxrom anemiya dəyişilmir Leykositoz və leykositar formula neytrofil hiperleykositoz kəskin sola meyllik, leykositlər normada neytrofil leykositoz, sola meylliklə, leykopeniya leykopeniya, limfositoz, bəzən mötədil leykositoz cüzi leykositoz mümkündür cüzi leykositoz mümkündür Trombositlərin miqdarı
ağır hallarda trombositope- niya mötədil azalma mümkündür bəzən cüzi azalma kəskin dövrdə 0-4
x 10 mkl
normal yaxud artmış Qanın laxtalanma sistemi ağır hallarda hipofibrinoge- nemiya və hipoprotrombi- nemiya
dəyişiklik səciyyəvi deyil, hipoprotrom- binemiya mümkündür dəyişiklik səciyyəvi deyil laxtanın retraksiyasının pozulması; qanaxma müddəti, fibrinogenin miqdarı dəyişmir dəyişiklik müşahidə olunmur
Diaqnozun dəqiqləşdirilməsi üçün nevroloq və infeksionistin konsultasiyası lazım ola bilər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. MENİNGİTLƏRİN MÜALİCƏSİ Müalicənin məqsədləri: törədicinin eradikasiyası (məhv edilməsi), fəsadların və xəstəliyin yayılmasının qarşısının alınması. Meningitlər zamanı terapiya taktikası xəstəliyin formasından, klinik gedişin xüsusiyyətindən və ağırlaşmalardan asılı olaraq müəyyən edilir. Bütün hallarda aşkar və təsdiq edilmiş törədicinin antibakterial preparatlara həssaslıq dərəcəsi təyin edilməlidir. Lakin meningitə şübhə olan kimi empirik müalicə dərhal başlanmalıdır (CIII). ►
3-cü nəsil sefalosporinlərin təyin edilməsi (A) daha yaxşı hesab olunur, məs., seftriakson 2q v/d hər 12 saatdan bir 7-14 gün və ya sefotaksim, seftazidim (2q v/d hər 8 saatdan bir) ►
Penisillin (Na duzu) 4 mln vah. v/d gündə 6 dəfə 14 gün ►
Yaşlı xəstələrdə 3-cü nəsil sefalosporinlərə əlavə olaraq ampisillinin təyini (500mq v/d) müzakirə olunmalidir (D) ►
zamanı asiklovir təyin olunur (10 mq/kq v/d 1 saat ərzində, 8 saatdan bir) ►
∗ v/d sutkada 4 dəfə, antibiotiklərin yeridilməsindən 15 dəqiqə əvvəl müalicənin birinci 4 günü ərzində
►
Ağrıkəsicilər ►
Bakteriemiyanı müalicə etmək üçün v/d terapiya, sidik yollarına kateter qoyulması və reanimasiya şöbəsinə köçürülmə lazım ola bilər.
Bakterial meningitlər zamanı təklif olunan empirik antibakterial MÜALİCƏ: Xəstənin yaşı Törədicilər Antibakterial terapiya <1 ay Streptococcus agalactiae, Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Klebsiella növləri Ampisillin + sefotaksim və ya ampisillin + aminoqlikozid 1-23ay
Vankomisin + üçüncü nəsil sefalosporin a,b
∗ Azərbaycan Respublikasında 4 mq/ml dozada dövlət qeydiyyatından keçmişdir. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 23 2-50 yaş N. meningitidis, S. pneumoniae Vankomisin + üçüncü nəsil sefalosporin a,b
>50 yaş S. pneumoniae, N. meningitidis, L. monocytogenes, anaerob qram-mənfi basillər Vankomisin + ampisillin + üçüncü nəsil sefalosporin a,b
Başın travması
Kəllə
əsasının sınığı
S. pneumoniae, H. influenzae, A qrupu beta-hemolitik streptokoklar Vankomisin + üçüncü nəsil sefalosporin a,b Başın
dəlici travması Staphylococcus aureus, koaqulaza-mənfi stafilokoklar (xüsusilə Staphylococcus
basillər (Pseudomonas aeruginosa daxil olmaqla) Vankomisin + sefepim, vankomisin + seftazidim və ya vankomisin + meropenem Qeyd: Bütün tövsiyələr (B) dərəcəlidir. a Seftriakson və ya sefotaksim b Bəzi ekspertlər deksametazon verildiyi təqdirdə rifampin əlavə olunmasını təklif edirlər. Antibakterial terapiyanın müddəti xəstənin klinik vəziyyətindən və OBM göstəricilərinin yaxşılaşmasından asılı olaraq tənzimlənir.
7
7
10-14
Streptococcus agalactiae 14-21
Aerob qram-mənfi basillər 21 Listeria monocytogenes >21
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Güman edilən törədiciyə qarşı təklif olunan antibakterial terapiya Mikroorqanizm Təklif olunan terapiya Alternativ terapiya Streptococcus pneumoniae Vankomisin + 3- cü nəsil sefalosporin a,b Meropenem (D), ftorxinolon c (C) Neisseria meningitidis 3-cü nəsil sefalosporin a Penisillin G, ampisillin, xloramfenikol, ftorxinolon, aztreonam Listeria monocytogenes Ampisillin d və ya
penicillin G d Trimetoprim- sulfametoksazol, meropenem (D) Streptococcus agalactiae Ampisillin d və ya
penisillin G d 3-cü nəsil sefalosporin a (D) Haemophilus influenzae 3-cü nəsil sefalosporin a
Xloramfenikol, sefepim
ftorxinolon Escherichia coli 3-cü nəsil sefalosporin a
Sefepim, meropenem, aztreonam, ftorxinolon, trimetoprim- sulfametoksazol Qeyd: Xüsusi işarələnməmiş bütün tövsiyələr (B) dərəcəlidir. a Seftriakson və ya sefotaksim b Bəzi ekspertlər deksametazon verildiyi təqdirdə rifampin əlavə olunmasını təklif edirlər (D) c Qatifloksasin və ya moksifloksasin d Aminoqlikozid əlavə edilməsi nəzərdən keçirilməlidir Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Antibakterial müalicəni ambulator şəraitdə davam etdirmək üçün meyarlar: ►
6 gündən az olmayaraq stasionar müalicə ►
Ambulator müalicənin başlanmasından 24-48 saat əvvəl hərarətin olmaması ►
►
Klinik yaxşılaşma və ya xəstənin vəziyyətin stabilləşməsi ►
Mayeni yaxşı qəbul etməsi ►
Ev şəraitində antibakterial terapiyaya nəzarət edən şəxsin olması ►
Vena daxilinə müalicə aparmaq üçün lazımi təchizat ►
Həkim və tibb bacısının xəstəyə baş çəkməsinin tərtib olunmuş planı BAKTERİAL MENİNGİTLƏR Bakterial meningitlər qripə bənzər əlamətlər: baş ağrıları, qızdırma, yuxululuq, boyun nahiyəsində ağrı ilə keçə bilər. Ən çox rast gəlinən bakterial törədicilər aşağıdakılardır: ►
Listeria monocytogenes ►
3 ay-18 yaş qrupunda H.influenza, meninqokoklar, pnevmokoklar ►
18-50 yaş qrupunda meninqokokk, pnevmokoklar ►
50 yaşdan yuxarı ən çox pnevmokoklar, nadir hallarda meninqokoklar, L.monocytogenes. Meninqokokk meningiti və meninqokokkemiya Meninqokok infeksiyası meninqokoklar tərəfindən törədilən, klinik olaraq nazofaringit, meningit və ya meninqokokk sepsisi şəklində gedən kəskin yoluxucu xəstəlikdir. Meninqokokk infeksiyası 2 əsas sindromla səciyyələnir:
daha çox uşaq və sağlam cavan insanlarda qeydə alınır. Meninqokokk infeksiyası üçün petexiyaların olması xarakterikdir. Dəri zədələnmələrinin möhtəviyyatının Qram üsulu ilə boyanması zamanı diplokokların tapılması əlavə məlumatdır. Meninqokokk meningiti zamanı ölüm halları 5%-ə qədərdir Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 26
çoxsaylı petexiyalar, qansızmalar beyin qişalarının prosesə cəlb olunmaması ilə səciyyələnir. Bu sindrom ildırımvari sürətlə baş verərək bir neçə saat ərzində ölümlə nəticələnə bilər. Onurğa beyni mayesinin (OBM) müayinəsi az miqdarda törədicini, tək-tək PNL olmasını, eyni zamanda zülal və qlükozanın normal səviyyəsini müəyyən edir. Pnevmokok meningiti Bir neçə əhəmiyyətli meyar vardır ki, onlar pnevmokokları meningitlərin etioloji səbəbi hesab etməyə əsas verir. Birincisi, pnevmekoklar pnevmoniya, sinusit, otit, mastit zamanı ikincili meningitlərin adi törədicisidir. İkincisi, baş beyin travması, alkoqolizm, oraqvari hüceyrə anemiyası, miyeloma, splenektomiya zamanı meningit pnevmokoklar tərəfindən törədilir. Residivləşən meningitlər zamanı pnevmokoklar çox hallarda etioloji agent olurlar. Pnevmokokk meningiti zamanı erkən mərhələdə OBM-də yalnız törədici aşkar edilir. Son illərdə pnevmokokların penisillinə davamlılığının artması qeyd olunur. Ona görə də empirik terapiyanın başlanğıcında törədicinin antimikrob preparatlara qarşı həssaslığı təyin edilənədək sefotaksim ayrılıqda, yaxud vankomisinlə kombinə olunmuş şəkildə təyin edilə bilər.
Bu tip meningit bütün il boyu, ən çox payız və qışda qeydə alınır. Bu zaman birincili infeksiya ən çox faringit, sinusit, epiqlotit, otit şəklində təzahür edir. Bu infeksiya zamanı petexiyalar nadir hallarda olur. H.influenza tərəfindən törədilən meningit ən çox 5 yaşadək uşaqları, nadir hallarda alkoqolizmə düçar olmuş, yaxud immunoqlobulin hasilatı pozulmuş yaşlı şəxsləri zədələyir. Ölüm 5%-ə qədərdir. Ağırlaşma kimi beynin böyük yarımkürələrinin trombozu ola bilər. Qram üsulu ilə boyama zamanı H.influenza-nın identifikasiyası çətinlik törədir (meninqokokk və pnevmokoklara oxşarlığına görə). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
27
Sinusit, otit və ya bakteriemiya zamanı streptokoklar ikincili olaraq meningit törədirlər. Uşaqlarda B qrup streptokokları ən çox yayılmış etioloji agentdir. Erkən yaşlı uşaqlarda enterobakteriyalar və göy-yaşıl irin çöpləri Pseudomonas xüsusi rol oynayırlar. P.aeruginosa ilə yoluxma qeyri-steril şəraitdə lumbal punksiya zamanı baş verir. Yaşlılarda K. pneumonia ilə yoluxma şəkərli diabet xəstələrində birincili ocaqdan və sidik-cinsiyyət sistemindən baş verir.
yaşlı uşaqlarda, alkoqolizmlə xəstə və T-hüceyrə immuniteti zəifləmiş şəxslərdə L.monocytogenes OBM-in A və B tip dəyişikliyi zamanı meningit törədə bilər. Qram üsulu ilə çətin ayırd edilir, əkmə zamanı “nizamsız hərəkətli” olmalarına görə asan müəyyən olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, 3-cü nəsil sefalosporin listeriyalara təsir etmir. Listeriyalara qarşı ampisillin, penisillin, yaxud baktrim tətbiq etmək tövsiyə edilir. Bundan başqa anatomik meyllilik, beynin dəlib keçən travması, neyrocərrahi əməliyyatlar da meningitlərin inkişafına səbəb olur ki, bu zaman koaqulaza-mənfi stafilokoklar, difteroidlər, enterobasillər əsas rol oynayırlar.
Sifilis fonunda kəskin, yaxud yarımkəskin meningit törədici orqanizmdə bir il ərzində olduqda baş verə bilər. 10% hallarda MSS- nin zədələnməsi sindromu ikincili sifilisin səpgiləri ilə eyni vaxtda aşkar edilir. İkincili sifilis olan xəstələrdə adətən qızdırma olmur və meningitin öz-özünə keçməsinə baxmayaraq, kəllə-beyin sinirlərinin qalıq iflici, beynin ocaqlı zədələnməsi ehtimalını azaltmaq üçün penisillinin təyini vacibdir. QİÇS və sifilitik infeksiya olan bəzi xəstələrdə OBM-də qlükozanın səviyyəsinin azalması müşahidə olunur.
Vərəm meningiti yarımkəskin başlayır və OBM-də 1 mkl-də 200-300 leykosit, limfositə qədər proqressivləşir. Xəstəlik proqressivləşdikcə qlükozanın miqdarı tədricən aşağı düşür, zülalın miqdarı isə artır. Vərəm meningiti cavan insanlarda birincili infeksiya, yaşlılarda latent ocaqların reaktivasiyası kimi gedə bilər. Bu zaman tuberkulin dəri sınağı 80% hallarda müsbət olur. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
28 OBM mayesinin müayinəsi həlledici sayılmır. Yaxma mənfi nəticə göstərir. Törədicinin 3/4 halda aşkar edilməsinə baxmayaraq, onun əkilməsi üçün 2-6 həftə tələb olunur. Ona görə də vərəm meningitinə şübhə olduqda OBM əkilmə nəticələri alınanadək müalicəni başlamaq lazımdır, əks halda ağır meningeal dəyişikliklər baş verə bilər. VI sinirin bilateral iflici vərəm üçün çox səciyyəvidir. Ölüm 25%-ə çatır, vərəm meningitindən sağalan şəxslərin 25%-ində psixi və ya nevroloji pozğunluqlar qalır.
Laym xəstəliyi spiroxetlər tərəfindən törədilən və MSS-nin zədələnməsi ilə gedən xəstəlikdir. Törədicinin daxil olduğu yerdə “xroniki miqrasiya edən eritema“ adlı geniş zədələnmə sahəsi, onun ardınca meninqoensefalit inkişaf edir. Laym xəstəliyinin nevroloji formasının əlavə təzahürü kəllə-beyin sinirlərinin iflici (xüsusilə CVII siniri) və radikulitdir. Spesifik müalicə antibiotiklərlə aparılır və yanaşı simptomatik terapiya təyin olunur. Leptospiroz meningiti Leptospiroz qızdırma, baş ağrısı, mialgiya və konyunktivanın hiperemiyası ilə müşayiət edilən meningitin səbəbi ola bilər. Bu zaman sarılığın olması diaqnostik meyar hesab edilir, lakin əksər xəstələrdə o müşahidə olunmaya da bilər. Diaqnostika üçün xəstənin gəmiricilərlə, kənd təsərrüfatı heyvanları ilə təmasda olması haqqında məlumatlar əhəmiyyətlidir. Xəstəliyin tipik təzahürü 2 mərhələdə keçir: Birinci mərhələdə qızdırma, titrətmə, mialgiya və baş ağrıları 3-6 gün ərzində qeyd olunur. Bu dövrdə mikroorqanizmlər qanda və OBM-də aşkar olunur. 1-3 gün davam edən asimptomatik müddətdən sonra ikinci, immun mərhələ başlayır ki, bu zaman əvvəlki simptomların fonunda bəzən böyrək və qaraciyərin disfunksiyası baş verir. Leptospiroz meningiti zamanı adətən proteinuriya olur. Bu xəstəliyin antibiotiklərlə müalicəsinin səmərəsi mübahisəlidir, lakin bəzi tədqiqatlarda qeyd olunur ki, G qrup penisillin, yaxud tetrasiklinin erkən dövrlərdə istifadə edilməsi qaraciyər və böyrək çatışmazlığı kimi ağırlaşmaların baş verməsinin qarşısını ala bilər.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 29
Bu cür infeksiya çox zaman qızdırma, psixi və emosional pozğunluqlar, bayılmalar və artmış oyanıqlıqla müşayiət edilir. OBM-də B tipli dəyişiklik qeyd olunur, EEQ və tomoqrafiya beynin alın və gicgah nahiyələrində ocaqlı dəyişiklikləri müəyyən edir. Daha dəqiq diaqnoz beynin birbaşa biopsiyası nəticəsində qoyula bilər. Çox zaman asiklovirlə müalicə empirik olaraq təyin edilir. II tip sadə herpes virusu birincili genital infeksiya fonunda xoşxassəli meningit törədə bilər. Xəstəliyin bu forması I tiplə müqayisədə daha yumşaq hesab edilir. Suçiçəyi virusu da meninqoensefalit törədə bilər. Müalicə dezintoksikasiyaedicilər, qamma- qlobulin, antibiotiklər, asiklovirlə aparılır. OBM-də dəyişiklik B tipli olur. Daha bir törədici –Micoplazma
qlükozanın aşağı səviyyəsi qeyd olunur. Mikoplazma meninqoensefalitində çox zaman beyin qan dövranının pozulması, miyelit inkişaf edir. Tənəffüs sisteminin zədələnməsi olmaya bilər, lakin adətən sinir sisteminin zədələnməsindən əvvəl ya sonra müşahidə edilir (bir neçə gündən bir həftəyə qədər). MSS-nin virus etiologiyalı zədələnmələri zamanı pasiyentlər yaxın dövrdə başlamış baş ağrıları, işıqdan qorxma, əzələ ağrıları və boyun əzələlərinin gərginləşməsindən şikayətlənirlər. Bu zaman temperatur artmaya bilər və kəskin intoksikasiya nadir hallarda qeyd olunur. OBM-də dəyişikliklər B tipli olur, erkən dövrlərdə çoxlu miqdarda PNL aşkar oluna bilər. Virus infeksiyaları zamanı adətən OBM-də qlükozanın səviyyəsi aşağı olur; qızılca, limfositar xoriomeningit, sadə herpes, suçiçəyi, QİÇS zamanı, sitomeqalovirusla yoluxmuş bəzi xəstələrdə qlükoza azalır. Virus meninqoensefalitlərinin daha çox yayılmış törədiciləri enteroviruslar və epidemik parotit virusu, daha az yayılmış törədiciləri – arboviruslar, limfositar xoriomeningit virusu, qrip və Epşteyn- Barr viruslarıdır. Bu törədicilərin epidemiologiyasını bilmək onların konkret virus etiologiyasını müəyyən edir. Məsələn, qışın sonu və yazda epidemik parotit, yayda və payızın əvvəlində arbovirus və enterovirusla yoluxma baş verir. Qrip və limfositar xoriomeningit virusuna yoluxma daha çox qışda, Epşteyn-Barr virusuna isə il boyu mümkündür. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 30 Heyvan populyasiyası, xüsusilə quşlar və atlar arasında ensefalitin olması onun arbovirus etiologiyası ehtimalını artırır. Xəstələrin gəmiricilərlə təmasda olmasına görə limfositar xoriomeningit virusuna yoluxması mümkündür. Diaqnozun qoyulması zamanı klinik simptomları da nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, parotit, yaxud orxitin mövcudluğu epidemik parotitin olmasını güman etməyə əsas verir. Kəskin İİV infeksiyası meninqoensefalit formasında, eləcə də makulopapulyoz, yaxud urtikar ekzantema ilə təzahür edir. Bəzən Bell iflicinin (çox zaman ikitərəfli) olması QİÇS-in xeyrinə olan etioloji meyardır. Lakin üz sinirinin iflici Epşteyn-Barr virusu, sadə herpes virusu ilə yoluxma, sifilis və Laym xəstəliyi zamanı da ola bilər. Arbovirus infeksiyası zamanı bayılmalar, stupor, koma ilə keçən ensefalit daha ehtimal olunandır. Poliomielit və digər enteroviruslar, xüsusilə Koksaki B virusları iflic verə bilər. Limfositar xoriomeningit virusu ilə yoluxma zamanı OBM-də limfositlərin miqdarı çox yüksək olur (1000 hüc/mkl-dən artıq). Enterovirus etiologiyalı meningitlər Enterovirus meningitləri Koksaki A, Koksaki B, ECHO və enterovirus 71 serotipləri tərəfindən törədilir. Enterovirus meningitləri bütün il boyu qeydə alınır, lakin xəstələnmənin yüksəlişi iyun-oktyabr aylarına təsadüf edir. Bütün aseptik meningitlərin 80-90%-ni enteroviruslar törədir. Yüngül, orta ağır, ağır gedişli olur.
Hərarətin 38-39ºC-yə qədər yüksəlməsi, hipertenzion-hidrosefal sindrom, kəskin baş ağrıları, hiperesteziya, işıqdan qorxma, göz almalarında ağrı, qusma. Bakterial meningitlərdən fərqli olaraq ilk əvvəl kataral əlamətlər müşahidə olunur, herpangina, diarreya, mialgiya və hepatomeqaliya daha erkən qeydə alınır. Makulopapulyoz yaxud petexial səpgilər enterovirus meningiti ilə assosiasiya olunur. Laborator testlər:
Lyumbal punksiya – likvor şəffaf, rəngsiz, təzyiq altında, 100% halda limfositar xarakterli olur Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
31
Kardiospesifik fermentlər kreatinfosfokinaza və aspartataminotransferazanın artması
“Ampli Sens” enterovirus-207 test sistemi ilə polimeraza zəncirvarı reaksiyasının aparılması
Həssas hüceyrə kulturasında enterovirusların təcridi (neytrallaşma reaksiyası) PARAZİTAR ETİOLOGİYALI MENİNGİTLƏR Amöb meningiti Meninqoensefalitin bir səbəbi də Naegleria fovleri-dir. Bu yoluxma durğun sularda çimən sağlam cavan şəxslərdə qeydə alınır. OBM yaxmasında Qram üsulu ilə törədici aşkar edilmir, lakin çoxlu eritrosit və leykosit olur. Bu törədici üçün davamlı krezil-violetlə boyama və Peyc üsulu ilə əkmə daha informativdir. Terapiya məqsədilə amfoterisin təklif olunur. Buna oxşar və akantamöb tərəfindən törədilən amöb invaziyası immun çatışmazlığı olan xəstələrdə müşahidə olunur və patoloji prosesə ağ ciyərlər və dəri cəlb olunur.
kəskin ağırlaşmalara gətirib çıxara bilər. Malyariyaya şübhə olduqda (əsasən xəstə endemik regionlardandırsa – Mil-Muğan, Şirvan, Mərkəzi-Aran) periferik qanın yaxması müayinə olunmalıdır. Vivax növlü plazmodiumlar nadir hallarda MSS-nin ciddi ağırlaşmalarına səbəb olur və həmişə xloroxinə həssas olurlar. Malyariya zamanı meningizm əlamətləri əmələ gələrsə, müalicə spesifik preparatlarla aparılır (delagil və primaxin). Trixinoz Meningitlə ağırlaşmış trixinoz bir sıra dəqiq meyarlar: periferik eozinofiliya, mialgiya, gözətrafı şişkinlik, dırnaqaltı qansızmalar əsasında asan müəyyən olunur. OBM-in hərtərəfli müayinəsi eozinofiliyanı, bəzən isə hətta törədicini aşkar edə bilər. Müalicə tiabendazol və ya mebendazol ilə aparılır Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Toksoplazmoz Toksoplazmoz zamanı MSS zədələnməsi aseptik meningit kimi keçə bilər. İmmun çatışmazlığı olanlarda nekrozlaşan ensefalit, QİÇS-li xəstələrdə çoxsaylı abseslər formasında təzahür edə bilər. Anadangəlmə toksoplazmoz olan uşaqlarda OBM-də zülalın səviyyəsi çox yüksək ola bilər. Klinik formadan asılı olaraq kompleks müalicə aparılır. Etiotrop müalicə xloridin və sulfadimizinlə (fasilələrlə 3 kurs) aparılır. Bundan əlavə – aminoxinol, delagil, tetrasiklin sırasından antibiotiklər istifadə oluna bilər. Bu preparatlar qanda toksiki təsir göstərdiyi üçün eyni vaxtda fol turşusu da müalicəyə əlavə edilir.
Meningitin mikoz formalarının törədiciləri Cryptococcus neoformans yaxud Coccidioides immiti hesab olunur. Nadir hallarda histoplazmoz yaxud blastamikoz aşkar olunur. Koksidiomikoza görə endemik olmayan ərazilərdə kriptokokk meningiti qeydə alınır. QİÇS-lə xəstə insanlar daha tez yoluxurlar. OBM şəkli vərəm meningitində olduğu kimidir. Kriptokokk meningiti illər boyu residiv verə, yaxud gizli şəkildə keçə bilər. Kriptokokk meningitinin diaqnozu OBM-in, qan və sidiyin əkilməsi, yaxmanın hind mürəkkəbi ilə boyanması, OBM və qanda kriptokokk antigeninin təyini əsasında qoyulur. Revmatoid faktorun olması qanda (OBM-də deyil) kriptokokk antigeninin təyini zamanı yalan müsbət nəticəyə səbəb ola bilər. OBM-də kriptokokk 90% hallarda aşkar edilir.
Bəzi dərman preparatları ”aseptik” meningitlər törədə bilər. Belə təhlükə daşıyan dərmanların siyahısına aşağıdakı preparatlar daxildir: qeyri-steroid iltihab əleyhinə vasitələr, penisillin, izoniazid, siprofloksasin, metronidazol, trimetoprim, sulfanilamidlər, azatioprin, karbamazepin, venadaxili qammaqlobulin. Bu preparatların istifadəsi zamanı OBM-də hüceyrələrin miqdarı 1 mkl- də 2000-3000-ə qədər arta bilər (PNL üstünlüyü ilə). Zülalın miqdarının çox artması, qlükozanın normal miqdarı qeyd olunur. Meningiti xatırladan bu vəziyyət çaşdırıcı ola bilər. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. OCAQDA ƏKS-EPİDEMİK TƏDBİRLƏR ►
Xəstənin mütləq qaydada hospitalizasiyası ►
Ocaqda (evdə), mütəşəkkil kollektivlərdə (2 və daha artıq hal olarsa) son dezinfeksiyanın aparılması ►
müşahidə (əsnəyə, dəriyə baxış, termometriya) ►
Təmasda olan uşaqlara həkim-nevroloqun baxışı ►
Təmasda olan uşaqların birdəfəlik virusoloji müayinəsi ►
Uşaq məktəbəqədər müəssisələrdə axırıncı uşağın müəyyən edilməsindən sonra 14 gün müddətində karantin qoyulması SEROZ MENİNGİTLİ XƏSTƏLƏRİN DİSPANSERİZASİYASI Aktiv dispanserizasiya – stasionardan çıxdıqdan bir ay sonra, daha sonra bir il ərzində 3 ayda bir dəfə və sonrakı ildə 6 ayda bir dəfə aparılır. Stasionardan çıxdıqdan sonra xəstə 3 həftə ərzində poliklinikada reabilitasiya keçməli, məktəblilər 6 ay ərzində idman və bədən tərbiyəsindən azad edilməlidirlər. Belə uşaqlara qoruyucu rejim tətbiq olunur; sakit şərait, təmiz hava, televiziyaya baxışın və kompüterlə işləməyin məhdudlaşdırılması. Dispanser müşahidəsi zamanı nevroloji simptomatikanın dinamikası, əqli və nitq imkanları, likvorodinamika, təyin olunmuş rejimə əməl etmə nəzərə alınmalıdır. Ehtiyac olduqda təkrar hospitalizasiya, yaxud sanator müalicə təyin olunur. Qalıq əlamətlər olmadıqda, rekonvalessentlərin aktiv dispanser qeydiyyatından çıxarılması 2-3 ildən sonra mümkündür. ►
3 ildə 1 dəfədən çox olmayaraq aparılmalıdır. ►
İmmunizasiya profilaktik məqsədlə də həyata keçirilə bilər. Bu ilk növbədə yüksək risk qrupuna daxil olan şəxslərə aiddir:
1-8 yaşlı uşaqlar 50%-ə qədəri gəlmələr təşkil edən I kurs ali təhsil müəssisələri, texnikum tələbələri.
Başqa yerlərdən (xüsusilə kənd rayonları) müvəqqəti gəlmiş yeniyetmə və yaşlı qrup əhali (müvəqqəti fəhlələr, tələbə dəstələri). Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. ƏLAVƏ №1 LYUMBAL PUNKSİYA Lyumbal punksiya aparılmasına mütləq əks-göstərişlər: ►
Ehtimal olunan kəllədaxili təzyiq ►
Görmə sinirinin diskinin ödemi və durğunluğu (göz dibinin müayinəsi zamanı aşkarlanır). Bəzən müstəsna hallarda disklərin durğunluğu olan xəstələrdə (idiopatik kəllədaxili hipertenziya zamanı, yaxud OBM-in təcili müayinəsi tələb olunarsa) LP aparmaq olar, lakin bu, neyrocərrahın konsultasiyasından sonra həyata keçirilir. ►
►
Baş beyində həcmli prosesə şübhə olduqda (KT zamanı aşkarlanır) ►
Ağır trombositopeniya, yaxud qan laxtalanmasının kompensasiya olunmayan pozulması ►
Lyumbal punksiya aparılmasına nisbi əks-göstərişlər: ►
Baş beynin travması zamanı (KT-dən sonra) ►
Antikoaqulyantlarla, immunodepresantlarla müalicə zamanı ►
Əgər xəstəyə miyeloqrafiya olunmalıdırsa ►
Punksiya ediləcək nahiyənin infeksiyalaşması ►
Sianotik ürək qüsurları olan uşaqlarda ►
Axırıncı qıcolma hadisəsindən 1 həftə sonra LP aparmaq olar Ağırlaşmaları Punksiyadan sonrakı baş ağrıları xəstələrin 10-30%-də baş verir. Ağrıların oturmuş vəziyyətdə, yaxud ayaq üstə güclənməsi, üfüqi vəziyyətdə azalması səciyyəvidir. Ağrı punksiyadan sonra ilk 3 sutkada meydana çıxır və adətən 2-5 gün, bəzən həftələrlə davam edə bilər. Müalicə yataq rejimi və maye qəbulunun artırılması yolu ilə aparılır. Çox güclü baş ağrıları olduqda punksiya dəliyini autoqanla qapayırlar (proseduranı anestezioloq, yaxud neyrocərrah aparmalıdır). Postpunksion baş ağrılarını yüngülləşdirmək məqsədilə aşağıdakı tədbirlər görülməlidir: çox nazik iynələrdən istifadə olunması (20 yaxud 22 kalibrli), iynənin sərt beyin qişası liflərinə paralel yeridilməsi, iynənin kənar edilməsi zamanı xəstənin qarnı üstə çevrilməsi. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
35 Əgər OBM təzyiqi artırsa və bu hal 10 dəqiqədən artıq davam edirsə (punksiya başlanandan), müayinə üçün OBM-in minimal miqdarı götürülməlidir. Daha sonra nevroloq, yaxud neyro-cərrahın konsultasiyası vacibdir. Meningit zamanı OBM-in yüksək təzyiqi, ocaqlı proseslə müqayisədə o qədər də təhlükəli deyil. Yadda saxlamaq lazımdır ki, təzyiqin artması hiperkapniya, su intoksikasiyası, yaxud kəskin hipertonik ensefalopatiya nəticəsində ola bilər. Əgər OBM-in artmış təzyiqi fonunda LP aparılmasından dərhal ya bir neçə saat sonra nevroloji status pisləşirsə, osmotik diuretiklər və kortikosteroidlər təyin edilməlidir. Onurğa beyninin sıxılması (şiş zamanı) ilə şərtlənən subaraxnoidal boşluğun tam, yaxud hissəvi blokadası zamanı OBM- in götürülməsi xəstənin vəziyyətini ağırlaşdıra bilər. Spinal blokun olması likvorodinamik müayinənin nəticəsi, ksantoxromiya (zülalın miqdarının artmasına görə) və OBM-in aşağı təzyiqi əsasında müəyyən edilir.
►
LP-dən 15 dəq. əvvəl qan qlükozaya görə müayinə olunmalıdır ►
Proseduranın mahiyyəti xəstəyə ətraflı izah edilməlidir ►
LP-dən əvvəl venadaxili giriş təmin edilməlidir. Bu osmotik vasitələrin infuziyasına, OBM götürüləndən sonra isə antibiotikoterapiyanın aparılmasına imkan verir. ►
Xəstənin vəziyyəti:
xəstə yanı üstə, aşağı ətrafı bud-çanaq və diz oynaqlarında bükülmüş vəziyyətdə uzadılır. Hazırlıq qurtardıqdan sonra iynə yeridilərkən xəstənin sağrısı və beli maksimal əyilir. Kiçik yaşlı uşaqlarda boynun əyilməsi zamanı ehtiyatlı olmaq lazımdır, bu zaman tənəffüs yollarının obstruksiyası baş verə bilər. Tənəffüs ağırlaşmalarının olma təhlükəsi xüsusilə sianotik ürək qüsurları olan uşaqlarda daha yüksəkdir.
palpator olaraq qalça sümüklərinin yuxarı kənarlarını birləşdirən xətt səviyyəsində L3-L4 aralığını təyin edirlər. Skolioz və onurğanın digər anomaliyalarını nəzərə almaq lazımdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
36
əgər yanı üstə punksiya mümkün deyilsə, onu oturaq vəziyyətdə aparırlar. Xəstə önə əyilmiş vəziyyətdə oturur. Onurğa xətti düz olmalıdır. Belə vəziyyətdə OBM-in təzyiqini ölçmək mümkün olmadığından, onu punksiyadan sonra xəstəni yanı üstə uzadaraq ölçürlər. ►
Dərinin işlənməsi:
kürəyin dərisi yodlu pambıq tamponla silinir. Bu 2-3 dəfə təkrarlanır. Sonra dərini 3 dəfə spirtlə silmək lazımdır
yodun subaraxnoidal boşluğa düşməsinin qarşısını almaq üçün, punksiyadan əvvəl əlcəklər dəyişdirilir
punksiya sahəsi steril parça ilə örtülür Punksiya ►
Bütün tələb olunan alətlər hazır olmayınca punksiyaya başlamırlar (punksiya üçün 20G ölçülü iynə, manometr, 3-4 ədəd qapaqlı steril sınaq şüşələri lazımdır) ►
Punksiya nahiyəsini lidokain, yaxud prokainlə anesteziya edirlər. Əvvəlcə 0,1-0,2 ml anestetik dəridaxili olaraq yavaş-yavaş yeridilməklə ”limon qabığı” effekti yaradılır. Sonra 0,2-0,5 ml anestetik daha dərin yeridilir. Məhlulun əzələ daxilinə yeridilməsi mənasızdır, çünki bu çox ağrılıdır. ►
“Limon qabığı” nahiyəsinin mərkəzindən dərini mandren keçirilmiş iynə ilə dəlirlər. İynəni onurğanın oxuna nisbətən 10- 15º bucaq altında yeridirlər və kəsik hissə yuxarı olmaqla saxlayırlar. İynəni yavaş, lakin dayanmadan yeridirlər. Sərt beyin qişasını dələrkən iynənin “boşluğa düşmə” hissiyyatı yaranır. Mandren çıxarılır və OBM-in çıxıb-çıxmaması yoxlanılır. Əgər iynədən OBM gəlmirsə, iynənin yeridilməsi davam etdirilir, bu zaman mandren OBM gələnədək 2-3 mm-dən bir çıxarılır. Bundan sonra iynə daha 1-2 mm yeridilir və kəsiyi aşağı olmaqla çevrilir. İynəni çox dərinə yeritməmək və onurğa kanalının ön venoz kələfini zədələməmək üçün çox ehtiyatlı olmaq lazımdır. ►
Əgər L3-L4 aralığında OBM əldə etmək mümkün olmursa, onda punksiyanı L2 və L3, yaxud L4 və L5 arasında etməyə cəhd göstərmək lazımdır. Təkrarı LP-dən sonra təzyiq azala bilər və OBM gəlməyə bilər. Belə halda xəstənin boynunu əyirlər. ►
lazımdır. Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
37
OBM-in toplanması ►
OBM-in təzyiqi manometrdə onun hündürlüyünə əsasən təyin edilir. İynənin subaraxnoidal boşluqda olması OBM sütunu hündürlüyünün tənəffüs zamanı dəyişilmələri ilə təsdiqlənir. OBM-in təzyiqi ölçülərkən xəstəyə maksimal sərbəst olması və ayaqlarını uzatması tövsiyə olunur. Birinci damlaları (1-1.5 ml) ayrıca sınaq şüşəsinə toplayır və isti halda laboratoriyaya aparırlar. Materialı çatdırmaq mümkün olmadıqda, onu 37 ºC-də termostatda bir gündən artıq olmamaq şərti ilə saxlamaq lazımdır. ►
1 saylı şüşəyə: 2 ml – zülal və qlükozanın miqdarının təyin edilməsi üçün. Sınaq şüşəsi möhtəviyyatı sentrifuqa olunur, çöküntü mikroskopik müayinə edilir.
2 saylı şüşəyə: 1-2 ml – bakterioloji müayinə üçün. 3 saylı şüşəyə: 2 ml – hüceyrə tərkibinin təyini, 1 ml – seroloji müayinə üçün. ►
OBM-in yüksək təzyiqinin onun miqdarının azaldılması hesabına aşağı salına bilməsi ehtimalı əsassızdır, çünki OBM-in sərt beyin qişasının punksion defektindən axması daha təhlükəlidir. ►
Bakterial meningit zamanı OBM-in təzyiqi həmişə yüksək olur. Ona görə LP-dən sonra xəstələr daim müşahidə altında olmalıdırlar (birinci 4 saatda hər 15 dəq. bir). Əgər nevroloji status pisləşirsə, osmotik vasitələr yeridilməlidir. ►
keçirirlər, iynənin özünü isə yerində saxlayırlar. Sonra vena daxilinə (20-30 dəq. müddətində 1-1,5q/kq olmaqla) mannitol və yüksək dozada kortikosteroidlər (10 mq deksametazon ∗ vena
daxilinə şırnaqla) yeridilir. Mannitol yeridildikdən sonra punksion iynə çıxarılır. İynənin çıxarılması İynənin çıxarılması zamanı mandrenin qoyulması onurğa beyni qabığının sıxılmasına səbəb ola bilər. Ona görə də iynəni mandrensiz çıxarmaq lazımdır.
∗
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Skrininq Stasionara göndərişlər Nəzarətə götürmə Anamnezin toplanması, risk faktorlarının aşkar edilməsi Ağırlıq dərəcəsinin qiymətləndirilməsi Müalicə proqramının tərtibi Pasiyentlər və onların ailə üzvlərinin maarifləndirilməsi. Xəstəxanadan çıxandan sonra pasiyentdə (yaxud onunla təmasda olan şəxslərdə) simptomların təkrarlanması baş verərsə, mütləq həkimə müraciət edilməlidir. Ocaqda əks-epidemik tədbirlər Pasiyentə yazılı müalicə planının verilməsi “Təcili yardım”dan daxil olan məlumatlar Hospitalizasiya Dispanser qeydiyyatına
götürmə
Meningitli xəstələrin aşkar edilməsi ƏLAVƏ №2 Meningitli xəstələrə göstərilən yardımın ümumi alqoritmi
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Xəstəlik mənbəyinin aşkar edilməsi Uşaq məktəbəqədər müəssisələrində 3-7 gün fasilə ilə 2 dəfə Məktəblər, internat-məktəblər, ali təhsil müəssisələri – bir dəfə Təmasda olan şəxslər 10 gün müddətində klinik müşahidə Sanasiya Passiv müdafiə – qamma-qlobulin (3 ml) Levomisetin, yaxud ampisillin 0.5 q gündə 4 dəfə, seftriakson 250 mq ə/d 1 dəfə və ya siprofloksasin 750 mq per os 1 dəfə, rifampisin 600 mq gündə 2 dəfə 2 gün Spesifik peyvənd A seroqrupa qarşı polisaxarid vaksin A + C
assosiasiya olunmuş
vaksin ƏLAVƏ №3 Meningit zamanı profilaktik və əks-epidemik tədbirlərin alqoritmi Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
40
1.
Tunkel AR, Hartman BJ, Kaplan SL, Kaufman BA, Roos KL, Scheld WM, Whitley RJ. Practice guidelines for the management of bacterial meningitis. Clin Infect Dis 2004 Nov 1; 39(9) 1267-84. 2.
Клинические рекомендации. Стандарты ведения больных, выпуск 2. К 49М: ГЭОТАР - Медиа, 2008 - 1376с. 3.
4.
инфекционных болезней // С-Петербург, 1999,301 с. 5.
Etrada B. Enteroviral meningitis//Infect.Med., 1999,16(8),p.493. 6.
Hamilton M., Jackson M., Abel D. Clinical utility of polymerase chain reaction testing for enteroviral meningitis// Pediatr.enfect.Dis.J., 1999.18(6), p.533-537. 7.
Riding M. Stevart J. Clements B. Enteroviral polymerase chain reaction in the investigation of aseptik meningitis //J.Med.viral.,1996,50(2),p.204-206. 8.
Rotbart H., Brenman P., Fife H. et al. Enterovirus meningitis in adults//Clin.İnfect.Dis., 1998, 27(4),p.896-898. 9.
бактериальные менингиты www.rmj.ru/rmj/t8/nl3-14/548.htm
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. Document Outline
Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|