Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
Yüklə 329,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəmiyyət arasında yayılma modelləri
- İnstitusional səviyyədə yayılma modeli
- 1-ci təsvir. Azərbaycanda səhiyyə islahatlarının strateji istiqamətləri
|
Fərdi modellər: əsas diqqətin məlumatlılıq, bilik və bacarıqlar kontekstində dəyişikliklərə nail olunmasına yönəldilməsi. Bu qəbildən nümunə kimi Sağlamlığa İnam Modelini (Hochbaum, Rosenstock, Kegels, 1958) göstərmək olar. Bu modeldən sağlamlıq problemi riskinə məruz qalma ilə əlaqədar məsuliyyətin artırılması, tövsiyə olunan tədbirlərin üstünlüklərinin vurğulanması və ya həmin tədbirlərin həyata keçirilməsinə mane olan sədlərin azaldılması xarakterli informasiyanın istiqamətləndirilməsi zamanı istifadə edilə bilər. Digər bir nümunə isə Nəzəriyyələrarası Modeldir (Prochaska, DiClemente, Nocross, 1992). Bəzən “Dəyişiklik Nəzəriyyəsinin Mərhələləri” adlandırılan bu modeldə informasiya hədəf əhali qruplarının mövcud olduğu mərhələlərə yönəldilir. Həmin modeldən hədəf əhali qruplarının təklif olunan tədbirləri həyata keçirməsinə nail olmaq üçün hansı dəyişiklik proseslərinin vurğulanması kimi məsələlərin aydınlaşdırılması məqsədi ilə də istifadə edilir. Cəmiyyət arasında yayılma modelləri: belə modellərdə əsas diqqət ictimai normalardakı dəyişiklik proseslərinə yönəldilir. Belə dəyişikliklər isə qruplar arasında davranış dəyişikliyi ilə nəticələnir. İnnovasiyanın yayılması (Ryan and Gross 1943; Rogers, 1962, 1983) və Sosial Marketinq (Kotler, Roberto, 1971; Manoff, 1985; Kotler, Roberto and Lee, 2002) nəzəriyyələrində dəyişikliyin müəyyən mərhələsində və ya müəyyən hissələrində bəzi kommunikasiya kanallarından istifadə etməklə insan qrupları və ya icmalar arasında davranışın dəyişilmə prosesi təsvir edilir. İnstitusional səviyyədə yayılma modeli: bu modeldə “elitanın” fikirlərində dəyişikliklər edilməsi məsələsi vurğulanır. Bu isə daha sonra institusional davranış, o cümlədən səhiyyə siyasətində dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə səbəb olur. Bütün bunlar isə nəticədə fərdi davranışa təsir göstərir. Təşviqat, icma ilə ünsiyyət və institusional səviyyədə rəhbər mövqe tutan şəxslər institusional yayılma modelinin müəyyənləşdirilməsi baxımından yaxşı nümunələrdir. Bütün bunlar uğurlu davranış dəyişikliyi üzrə kommunikasiya proqramlarının işlənib hazırlanmasında istifadə edilən sosial modellərdən yalnız bir neçəsidir. Səhiyyə kommunikasiyası təşəbbüslərinin Azərbaycanda davam etdirildiyini nəzərə alaraq fərdlərə əsaslanan kommunikasiya təşəbbüsləri ilə yanaşı icma əsaslı və sosial davranış normalarına da diqqət yetirilməsi vacibdir. Bu baxımdan arzu olunan istiqamətlər bütün bu səviyyələrdə həyata keçirilə bilər və həyata keçirilməlidir. Hər hansı sosial proqram kimi səhiyyə kommunikasiyası təşəbbüslərində kommunikasiya strategiyasının işlənib hazırlanması üçün tədbirlər müəyyən mərhələlər üzrə həyata keçirilməlidir. Səhiyyə problemi nə qədər çox dəqiqləşdirilərsə, həmin strategiya daha uğurla həyata keçirilə bilər. Müvafiq təşəbbüslərin planlaşdırılması zamanı nəzərə alınmalı olan spesifik mərhələlər və onların atributları bu sənədə qoşulmuş Əlavə 2-də verilir.
2 Hornik RC, ed. 2002. Public health communication: Evidence for Behaviour change. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, USA (page 14). 3 Mark Edberg. 2007. Essentials of health behaviour: social and behavioural theory in public health. Jones and Bartlett Publishers. Sudbury, Massachusetts, USA.
8 1.4 SƏHİYYƏ KOMMUNİKASİYASININ İQTİSADİ BAXIMDAN SƏMƏRƏLİLİYİ Səhiyyə sahəsində əldə edilən nəticələrin yaxşılaşdırılmasından əlavə, səhiyyə kommunikasiyası kampaniyaları həm də azaldılmış müalicə tələbatı nəticəsində səhiyyə xidməti xərclərinin azalmasına da öz töhfəsini verə bilər. Qeyri-sağlam sosial və təhlükəli ənənəvi amillərdən çəkindirmə vasitəsilə işçi qüvvəsinin məhsuldarlığının artırılmasına yardım göstərilməsi və ölkədəki istehlak səviyyəsinin azaldılması uzun illər ərzində fərdlərin və qrupların davranışına təsir göstərərək iqtisadi inkişafa da müsbət təsir edə bilər. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 2002-ci ilə olan hesabatında göstərilir ki, qlobal səviyyədə ölüm hallarının 47 faizi 20 əsas risk faktorları ilə əlaqədardır. Həmin risk faktorlarına alkoqol və tütündən istifadə, yüksək qan təzyiqi, artıq bədən çəkisi, yüksək xolesterol səviyyəsi, bərk yanacaq materiallarından yaşayış yerləri daxilində istifadə nəticəsində əmələ gələn tüstü, meyvə və tərəvəz məhsullarından lazımi səviyyədə istifadə edilməməsi, dəmir çatışmazlığı, təhlükəli su, sanitariya vəziyyətinin və gigiyena praktikasının lazımi səviyyədə olmaması daxildir. Bu risk faktorlarının səmərəli üsullarla aradan qaldırılması sağlam həyat göstəricilərinin qlobal səviyyədə demək olar ki, bir onillik ərzində yüksəlməsi ilə nəticələnə bilər. Bu risk faktorlarının. heç olmazsa, 25 faiz azaldılması belə xəstəliklərlə mübarizə üzrə qlobal çətinlikləri və eləcə də əlaqədar səhiyyə xidməti və müalicə xərclərinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb ola bilər. Bu baxımdan, risk faktorlarının azaldılması tibbi xidmət və müalicə xərclərinin azalması nəticəsində əldə ediləcək iqtisadi faydalardan əlavə, daha sağlam və daha məhsuldar işçi qüvvəsi deməkdir. Səhiyyə kommunikasiyası tədbirləri də daxil olmaqla risk faktorlarının azaldılması və xəstəliklərin qarşısının alınması xarakterli tədbirlərin müalicədən daha az xərc tələb etməsi ümumən qəbul edilsə də, səhiyyə kommunikasiyası praktikasının iqtisadi baxımdan səmərəliliyi ilə əlaqədar sübutlar məhdud səviyyədədir. Bu isə həmin sahədə aparılan müvafiq araşdırmaların azlığı ilə əlaqədardır. Bununla yanaşı, mövcud sübutlar göstərir ki, fərdi sağlamlıqla əlaqədar risk faktorlarının azaldılması və qeyri-sağlam davranışların dəyişdirilməsi məqsədi ilə işlənib hazırlanmış kommunikasiya təşəbbüsləri və ictimai sağlamlığın təşviqatı vasitəsi ilə nisbətən az xərclə səhiyyə sahəsində ciddi nailiyyətlər əldə etmək mümkündür. Ümumdünya Səhiyyə Hesabatında göstərilir ki, qrup səviyyəsində və fərdi səviyyədə tədbirlərin kombinasiyasına əsaslanan strategiyalar bütün şəraitlərdə iqtisadi baxımdan ən səmərəli strategiyalardır. Məsələn, ürək-damar xəstəlikləri ilə əlaqədar risklərin azaldılması xarakterli tədbirlər (duz və xolesterol səviyyəsinin azaldılması üzrə ümumi əhali qrupları üçün strategiyalar) bir çox fərqli mühitlərdə iqtisadi baxımdan səmərəli olmuşdur. Ən uğurlu strategiya kimi qiymətləndirilmiş nümunəyə əhali səviyyəsində siyasət vasitəsilə duzdan istifadənin azaldılması tədbirləri, emal edilən ərzaq məhsullarında duz miqdarının azaldılması və həmin məhsulların paketləri üzərində müvafiq etiketlərin işlənib hazırlanması sahəsində özəl sektorla əməkdaşlıqdır. Qan təzyiqi və xolesterol səviyyəsinin azaldılması və çəkinin tənzimlənməsi məsələlərinə diqqət yetirməklə mətbuat vasitəsi ilə əhalinin maarifləndirilməsi və ürək-damar xəstəlikləri ilə əlaqədar risklərin fərdi səviyyədə idarə olunması üçün səhiyyə sahəsində fəaliyyət göstərən peşəkarlarla fərdlərarası kommunikasiya tədbirləri daxildir. Digər bir nümunədə isə ABŞ-da yüksək risk qrup qadınlara istiqamətləndirilmiş kiçik miqyaslı fərdi kommunikasiya proqramı göstərilir. Həmin proqrama maarifləndirmə xarakterli və 12 sessiyadan ibarət olan kursların keçirilməsi daxil edilmişdir. Bu kurslarda riskli davranış, özünü idarəetmə və seksual mühitdə özünümüdafiə mövzuları əhatə edilmişdir. Proqramın xərci 104 iştirakçı üçün 24 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. Həmin iştirakçılar arasında prezervativlərdən daha çox istifadə və partnyorların sayının azaldılması ilə yoluxmaya qarşı görülən tibbi tədbirlər üçün xərclənəcək təxminən 42 min ABŞ dollarına qənaət edilmişdir. 4
səmərəli nəticələrin əldə edilməsinə səbəb olması da müəyyən edilmişdir. 5
ABŞ-da nəşr olunan ədəbiyyatın geniş və sistemli tədqiqi nəticəsində aydın olmuşdur ki, sağlamlığın təşviqi tədbirlərinin xərcləri barədə dərc edilmiş 32 nəşrin 88 faizi tibbi xərclərin azalmasına səbəb olmuşdur. Maliyyə
4 Paul Hutchinson and Jennifer Wheeler. 2006. The Cost-Effectiveness of Health Communication Programs: What Do We Know? Journal of Health Communication: International Perspectives , 2006 Volume 11, Supplement 2. 5 Michael Sweat, Deanna Kerrigan, et al. 2006. Cost-Effectiveness of Environmental Structural Communication Interventions for HIV Prevention in the Female Sex Industry in the Dominican Republic. Journal of Health Communication: International Perspectives , 2006 Volume 11, Supplement 2
məsələlərinin də daxil edildiyi 10 tədqiqat işində tibbi xərclərin hər 3, 93 dollarının orta hesabla bir dollarına qənaət edildiyi göstərilir. 6 Azərbaycan hökuməti də səhiyyə kommunikasiyası tədbirlərindən istifadə etməklə Çərçivə Konsepsiyasında müəyyənləşdirilmiş prioritet sahələrdəki sağlamlıq problemlərinin qarşısının alınmasında səmərəli nəticələr əldə edə bilər.
Ötən illər ərzində Azərbaycanda sürətlənən iqtisadi inkişafa baxmayaraq, 2006-cı ildə aparılan Azərbaycanda Demoqrafiya və Sağlamlıq Sorğusu (DSS) göstərir ki, 1990-cı ilin əvvəllərindən etibarən bir çox ciddi səhiyyə problemləri hələ də qalmaqdadır. Həmin tədqiqatda əlavə edilir ki, yeni ciddi səhiyyə problemləri də baş qaldırmaqdadır. Azərbaycanda ölümün əsas səbəbləri sənayeləşmiş ölkələrdəki göstəricilərə oxşardır. Həmin səbəblərə ürək- damar xəstəlikləri, xərçəng, bədbəxt hadisələr və zəhərlənmələr də daxildir. Lakin bununla belə müəyyən yoluxucu xəstəliklər nəticəsində ölüm hallarının sayı artmaqdadır. Həmin yoluxucu xəstəliklərə vərəm, malyariya və cinsi yolla yoluxulan xəstəliklər daxildir. 1995-ci ildən bəri vərəmə yoluxma halları 50 faiz artmışdır. Hal-hazırda Azərbaycanda əhalinin hər 100 min nəfərindən 75-i vərəm xəstəliyinə yoluxmuşdur. Vərəm xəstəliyi nəticəsində baş verən ölüm halları Avropa üzrə orta göstəricidən təxminən on dəfə çoxdur. 7
Malyariya xəstəliyinə yoluxma halları sosial-iqtisadi şərait, kənd təsərrüfatı praktikası və əhalinin köçkün, qaçqın düşməsi nəticəsində 1990-cı illərdə əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Hal-hazırda malyariya xəstəliyinə yoluxma hallarının sayı azalmışdır, lakin xəstəliyə yoluxma hallarının yenidən artmasının qarşısını almaq üçün müvafiq tədbirlərin görülməsinə zərurət vardır. Cinsi yolla yoluxan xəstəliklər məsələsi narahatlığı daha da artırır. Qonokokk infeksiyası və siflisə yoluxma hallarının sayı azalmışdır. Lakin HİV infeksiyasına yoluxma halları davamlı olaraq artmaqdadır. Belə ki, 2000-ci ilə olan məlumata görə, ölkə ərazisində HİV virusu ilə yaşayan şəxslərin sayı 0 idisə, 2007-ci ildə bu rəqəm kəskin sürətlə artaraq 16000-ə çatmışdır 8 . QİÇS-lə əlaqədar stiqma halları geniş yayılmışdır. QİÇS-in qarşısının alınması sahəsində məlumatlılıq aşağı səviyyədədir. Ölkə əhalisi arasında yayılmış mövcud yanlış təsəvvürlərdən ikisini nümunə olaraq göstərmək mümkündür. Belə ki, bir çox adamlar virusa yoluxmuş şəxsi öpməklə və ya ağcaqanad sancması nəticəsində həmin virusa yoluxa biləcəklərinə inanırlar. Şəkərli diabet xəstəliyi zəruri məsələlərdən biridir. Lakin xəstəliyin yayılması barədə məlumatlar məhduddur. Əqli xəstəliklər və özünəqəsd halları Müstəqil Dövlətlər Birliyi üzrə orta göstəricidən aşağıdır. Bununla belə, ÜST-nin tədqiqatında göstərilir ki, ümumi ƏGHÖ-nün faizi kimi əlillik qrupları üzrə göstərici ölkədəki kişi və qadınlar arasında ən çox yayılmış səhiyyə problemlərindən biridir. 9
Ana və uşaq sağlamlığının və reproduktiv sağlamlıq vəziyyətinin yaxşılaşdırılması hələ də ciddi problemlər sırasındadır. DSS-2006 tədqiqatında təxmin edilir ki, ümumi fertillik nisbəti hər qadın üzrə 2.0 uşaqdır. Bu isə əhalinin təzələnməsi üzrə müvafiq göstəricidən (2.1) cüzi azdır. Evli qadınlar arasında ən azı bir kontraseptiv metod barədə məlumatlılıq göstəricisi demək olar ki, universaldır (97 faiz). Orta hesabla isə evli qadınlar dörd kontraseptiv metod barədə məlumatlı olduqlarını bildirmişlər. Bununla yanaşı, Azərbaycanda qadının həyatı boyu keçirdiyi abort əməliyyatlarının sayı 2.3-dür. Bu isə 2001-ci ildə Azərbaycanda keçirilmiş Reproduktiv Sağlamlıq Tədqiqatı nəticəsində müəyyənləşdirilən göstərici ilə müqayisədə bu sahədə vəziyyətin pisləşdiyini göstərir. Müasir kontraseptiv metodlardan istifadə nisbəti (təxminən 14 faiz) dünya üzrə ən aşağı göstəricilər arasındadır. Anemiyanın qadınlar və 6-59 aylıq uşaqlar arasında yayılma sürəti narahatlıq doğurur. Belə ki, hal- hazırda həmin xəstəliyin qadınlar arasında yayılma nisbəti 37 faiz 6-59 aylıq uşaqlar arasında isə 39%-dir. Ana
6 America’s Health Insurance Plans. Innovations in Prevention, wellness and Risk Reduction www.ahip.org/content/default.aspx?docid=24898 7 USAID. 2008. Azerbaijan MCH Program Description 8 2008 Report on the global AIDS epidemic, UNAIDS/WHO, July 2008. http://data.unQİÇS.org/pub/GlobalReport/2008/20080818_gr08_plwh_1990_2007_en.xls [internet səhifəsinə 16 aprel 2009- cu ildə baxılmışdır] 9 World Health Organization, the Regional Office for Europe. 2006. Highlights on health in Azerbaijan 2005. 10
və azyaşlı uşaqların qidalanması və o cümlədən, mikroelementlərin qəbulu lazımi səviyyədə deyil. Belə ki, anaların cəmi 23%-i dəmir-folat və uşaqların isə 44%-i yaşına müvafiq adekvat qida qəbul edirlər. 10 Həyat tərzi ilə əlaqədar risk faktorları, o cümlədən, tütün, qeyri-sağlam qidalanma, alkoqoldan həddən artıq istifadə etmə və idmanla məşğul olma səviyyəsinin aşağı olması ölkə üzrə səhiyyə göstəricilərinə birbaşa təsir edən amillərdir. DSS-2006-da göstərilir ki, 15-49 yaşlı kişilərin yarısı siqaret çəkməyi adi vərdiş hesab edirlər. Tədqiqata cəlb edilmiş kişilərin otuz doqquz faizi bildirmişdir ki, onlar tədqiqatda iştirak etdikləri tarixdən əvvəlki otuz gün ərzində ən azı bir alkoqollu içki qəbul etmişlər. Onların on faizi isə həftədə 1-2 dəfə alkoqol qəbul etmələri barədə məlumat vermişlər. Səhiyyə kommunikasiyasında prioritet kimi nəzərdə tutulan bu ciddi sağlamlıq problemlərinin həlli əhalinin ümumi sağlamlığına da müsbət təsir göstərərdi. Səhiyyə kommunikasiyası sahəsində maarifləndirmə və təşviqat tədbirlərinin əsaslı nəticələr verməsi o halda mümkün olar ki, həmin tədbirlər səhiyyə sisteminin gücləndirilməsi təşəbbüsləri ilə paralel həyata keçirilsin.
Səhiyyə göstəricilərinin yaxşılaşdırılması və səhiyyə sektorunda islahatların həyata keçirilməsi üçün əsas istiqamətlərin müəyyənləşdirildiyi ilk konseptual sənəd 1999-cu ildə Səhiyyə Nazirliyinin rəhbərliyi ilə Səhiyyə İslahatları üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Səhiyyə islahatları üzrə yeni konsepsiya 2006-cı ildə işlənib hazırlanmışdır. 2008-ci ilin əvvəllərində isə həmin konsepsiya yenilənmiş və yekun təsdiq üçün təqdim edilmişdir. İslahatlar prosesi Azərbaycan hökuməti, Dünya Bankı, USAİD, UNİCEF və ÜST tərəfindən birgə olaraq maliyyələşdirilir və Səhiyyə Sektorunda İslahatlar Layihəsi çərçivəsində həyata keçirilir. İslahatların əhatə dairəsi genişdir. Ona görə də bütün strateji istiqamətlərdə əsaslı nəticələrin əldə edilməsi üçün icra prosesi vaxt aparır. Layihənin icrası çərçivəsində ən təxirəsalınmaz və əsaslı məsələlərin, o cümlədən icbari tibbi sığortanın tətbiqi, səhiyyənin maliyyələşmə məsələləri, ailə təbabətinin və ilkin səhiyyə xidmətində sübutlara əsaslanan təbabət prinsiplərinin tətbiqi, səhiyyə işçiləri arasında dərman vasitələrindən qeyri-rasional istifadə məsələsinin həllinə başlanılmışdır. Bütün strateji istiqamətlər 1-ci təsvirdə verilmişdir. Sovet İttifaqından ayrıldıqdan sonra Azərbaycan səhiyyə sektorunun dəstəklənməsi üçün müvafiq hüquqi çərçivə genişləndirilir və həmin çərçivə təkmilləşdirilir. Parlament tərəfindən qəbul olunan qanunlardan (həmin qanunların siyahısı üçün bax: 1-ci cədvəl) əlavə, SN 2003-cü ildən etibarən, dövlət səhiyyə proqramları işləyib hazırlamışdır. 2-ci təsvirdə göstərilən hər bir proqram üçün icra planı, dəqiqliklə müəyyən edilmiş vəzifələr və ayrı-ayrılıqda maliyyələşmə qaydaları müəyyənləşdirilmişdir. Proqramların planlaşdırılması illik əsasda həyata keçirilir. 1-ci təsvir. Azərbaycanda səhiyyə islahatlarının strateji istiqamətləri: 1. Səhiyyə sisteminin idarə edilməsi və tənzimlənməsi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması 2. Səhiyyə sektorunun maliyyələşmə vəziyyətinin yaxşılaşdırılması 3. Xidmətlərin göstərilməsi sahəsində səmərəliliyin artırılması 4. İkinci, üçüncü dərəcəli və sosial xidmətlərin islahatlara cəlb edilməsi 5. İctimai səhiyyə xidmətlərində islahatların aparılması 6. Dərman vasitələrindən rasional istifadə vəziyyətinin və dərman vasitələrinin əldə edilmə imkanlarının yaxşılaşdırılması 7. Kadr resursları siyasətinin yaxşılaşdırılması 8. Mövcud monitorinq və qiymətləndirmə sistemlərinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması
10 USAID. 2008. Azerbaijan MCH Program Description http://www.usaid.gov/our_work/global_health/mch/publications/docs/mch08_program_descriptions_ee.pdf.
11 2-ci təsvir. Doqquz dövlət proqramı: 1. “Şəkərli diabet üzrə Dövlət Proqramı” 2. “Hemofiliya və talassemiya irsi qan xəstəlikləri üzrə Dövlət Proqramı” 3. “Qanın, qan komponentlərinin donorluğu və qan xidmətinin inkişafına dair Dövlət Proqramı” 4. “2008-2012-ci illər üçün Azərbaycan Respublikasında HİV/AİDS-in (insanda immun çatışmazlığı virusunun törətdiyi xəstəliklərin) qarşısının alınması və onunla mübarizə üzrə Tədbirlər Proqramı” 5. “Yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikasına dair Tədbirlər Proqramı” 6. “Azərbaycan Respublikasının rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı” 7. “Onkoloji xəstələrin şiş əleyhinə əsas preparatlarla təminatı üzrə Tədbirlər Proqramı” 8. “Xroniki böyrək çatışmazlığı üzrə Tədbirlər Proqramı” 9. “Ana və uşaqların sağlamlığının qorunması üzrə Tədbirlər Proqramı” 1-Cİ CƏDVƏL. İCTİMAİ SƏHİYYƏ SAHƏSİNDƏKİ NORMATİV HÜQUQİ AKTLAR VƏ DİGƏR TƏNZİMLƏMƏLƏR Adı İl 1. Sanitariya-epidemioloji salamatlıq haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1992 2. İnsanın immunçatışmazlığı virusunun törətdiyi xəstəliyin (QİÇS) yayılmasının qarşısının alınması haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1996
3. Əczaçılıq fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1996
4. Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1997
5. Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1997
6. Azərbaycan Respublikasında səhiyyə sahəsində islahatlar üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı 1998 7. Tibbi sığorta haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1999 8. İnsan orqan və (və ya) toxumalarının transplantasiyası haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 1999 9. Özəl tibb fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2000 10. Azərbaycan Respublikasında vərəmlə mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2000 11. Yoluxucu xəstəliklərin immunoprofilaktikası haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2000 12. Çatışmazlığı xəstəliklərinin kütləvi profilaktikası məqsədi ilə duzun yodlaşdırılması haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2001
13. Şəkərli diabet xəstəliyinə tutulmuş şəxslərə dövlət qayğısı haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2003 14. Hemofiliya və talassemiya irsi qan xəstəliklərinə düçar olmuş şəxslərə dövlət qayğısı haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2005
15. Dərman vasitələri haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2006
16. Onkoloji yardım haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu 2006
17. Azərbaycan Respublikasında səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin islahatı və icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiyasının təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
2008 18. Təbii müalicə ehtiyatları, müalicə-sağlamlaşdırma yerləri və kurortlar haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu
2008
19. 2008-2015-ci illər ərzində reproduktiv sağlamlıq üzrə Milli Strategiya 2008
2.3 KOMMUNİKASİYA MÜHİTİNİN İCMALI SN İSİM-in SKİƏŞ və yeni yaradılmış ASKA yerli və ölkə səviyyəsində sağlamlığın təşviqi və maarifləndirmə kampaniyaları və proqramlarını həyata keçirmək üçün əlaqələndirmə işləri görür və peşəkar kommunikasiya resursları yaradırlar. 2006-cı ildən bəri SKİƏŞ tərəfindən proqram menecerləri üçün keçirilən seminarlarda iştirak edənlər əsas kommunikasiya metod və vasitələri və eləcə də kommunikasiya planlaşdırmasına strateji yanaşma mövzuları ilə tanış olmuşlar. Sağlamlığın təşviqi və kommunikasiya sahəsində jurnalistlərin iştirakını artırmaq üçün ASKA tərəfindən müntəzəm təlimlər və dəyirmi masalar keçirilmişdir. Kütləvi informasiya vasitələri ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin nəzərdən keçirilməsindən sonra belə bir qənaətə gəlmək olar ki, ölkədə həm dövlət, həm də özəl maliyyə mənbələrinə malik bir çox səhiyyə istiqamətli nəşr və digər mətbuat vasitələri mövcuddur. Səhiyyə məlumatlarının əksəriyyəti televiziya kanalları vasitəsi ilə ötürülür. AzTV, Xəzər-TV, ANS və Space televiziya kanalları həftədə ən azı bir dəfə səhiyyə ilə əlaqədar
12 verilişlər yayımlayır. Bu proqramlardan bəziləri sual-cavab bölmələrinə də malikdirlər. Səhiyyə məlumatlarının ictimaiyyətə çatdırılması baxımından bu proqramlar etibarlı platforma rolunu oynasa da, həmin proqramlara tamaşa edənlərin sayının azlığı onu göstərir ki, həmin proqramlarda istifadə olunan hazırki format ictimai marağın cəlb edilməsi sahəsində o qədər də effektiv deyil. Belə proqramların tamaşaçıları ümumi əhalidir. Azərbaycanda nəşr olunan tibb jurnalları və qəzetləri ümumi əhali və eləcə də səhiyyə işçiləri və inzibatçıları da daxil olmaqla, geniş auditoriyaya malikdir. Nəşr olunan jurnalların qiyməti nisbətən baha olduğuna görə belə jurnalların oxucularının əksəriyyəti orta və yüksək gəlir mənbəyinə malikdir. Azərbaycandakı mətbuat praktikası kommunikasiya kanalları sahəsindəki vəziyyəti əks etdirir. 2006-cı ildə ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin dəstəyi ilə, İlkin Səhiyyə Xidmətinin Genişləndirilmə Layihəsi çərçivəsində “Azərbaycanda Səhiyyə Bilikləri, Münasibət və Təcrübə” adı altında sorğu keçirilmişdir. Həmin sorğunun nəticələrinə dair hesabatda qeyd edilir ki, savadlılıq nisbətinin 99 faiz olmasına baxmayaraq, tədqiqata cəlb edilən əhali arasında nəşr materiallarının oxunma nisbəti 62 faizdir. Bu isə 2001-ci ildə Kiril əlifbasından Latın əlifbasına keçidlə əlaqədardır. Bu keçid təhsilini Sovet dövründə tamamlamış şəxslər üçün xüsusilə çətin olmuşdur. Kişi və qadınlar üçün əsas mətbuat mənbəyi gündəlik 93 faiz tamaşaçı nisbəti ilə televiziya olmuşdur. İctimai televiziya kanalı olan İTV ən çox təkrarlanan televiziya kanalı olmuşdur. Sonrakı yerləri isə Space, ATV, STV, ANS, Lider TV, AzTV və Kanal D tutmuşdur. Sorğuda iştirak edənlərin cəmi beş faizi səhiyyə və maarifləndirmə proqramlarını izlədiklərini bildirmişlər. Sorğuya cəlb edilənlərdən təxminən 22 faizi qeyd etmişdir ki, onlar gündəlik radioya qulaq asırlar. Onlardan 65 faizi isə radioya qulaq asmadıqlarını bildirmişlər. Savadlılıq səviyyəsinin yüksək olmasına baxmayaraq, nisbətən daha az azərbaycanlı müntəzəm olaraq qəzet oxuyur. Hesabatda göstərilir ki, respondentlərin cəmi 12 faizi həftədə bir dəfə qəzet oxuduqlarını qeyd etmişlər. İnternet əsaslı kanallar yeni-yeni təşəkkül tapmaqdadır və infrastrukturun olmaması və internet xidmətinin həddən artıq baha olması nəticəsində belə kanallardan az sayda şəhər əhalisi istifadə edir. Səhiyyə Nazirliyi və digər hökumət qurumları Azərbaycan əhalisini səhiyyə məsələlərində maarifləndirmək üçün donor təşkilatlarla fəal əməkdaşlıq edirlər. Ötən beş il ərzində Azərbaycan hökuməti və donor təşkilatları müxtəlif sağlamlıq problemlərini əhatə edən çoxsaylı kommunikasiya tədbirləri həyata keçirmişlər. Əsas kommunikasiya proqramları bu sənədə qoşulmuş 3-cü Əlavədə təqdim edilir. Yüklə 329,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|