Azərbaycan Respublikası
Səhiyyə Nazirliyi
AZƏRBAYCAN SƏHİYYƏ KOMMUNİKASİYASI ÜZRƏ
2011-2016-cı illər üçün
MİLLİ ÇƏRÇİVƏ KONSEPSİYASI
Bu nəşr ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAİD) Avropa
və Avrasiya Bürosunun Səhiyyə və Təhsil İdarəsi tərəfindən
göstərilən yardım vasitəsi ilə, uzunmüddətli Əməkdaşlıq
Sazişinin (GHS-A-00-06-00010-00) müddəalarına müvafiq
olaraq hazırlanmışdır.
Bu nəşrdə öz əksini tapan fikirlər müəllifə (müəlliflərə) aiddir
və həmin fikirlər USAİD-in qəti mövqeyi kimi qəbul
edilməməlidir.
AZƏRBAYCAN SƏHİYYƏ
KOMMUNİKASİYASI ÜZRƏ
2011-2016-cı illər üçün
MİLLİ ÇƏRÇİVƏ KONSEPSİYASI
2
MÜNDƏRİCAT
MÜNDƏRİCAT
....................................................................................................................................................... 3
QISALTMALAR
..................................................................................................................................................... 4
QISA XÜLASƏ
........................................................................................................................................................ 6
1.
GİRİŞ
................................................................................................................................................................. 7
1.1
KONTEKST
................................................................................................................................................. 7
1.2
ÇƏRÇİVƏ
KONSEPSİYASININ
İŞLƏNİB
HAZIRLANMASI
........................................................ 7
1.3
DAVRANIŞ
DƏYİŞİKLİYİ
NƏZƏRİYYƏSİ
VƏ
SƏHİYYƏ
KOMMUNİKASİYASININ
PLANLAŞDIRILMASI
.............................................................................................................................. 8
1.4
SƏHİYYƏ
KOMMUNİKASİYASININ
İQTİSADİ
BAXIMDAN
SƏMƏRƏLİLİYİ
.................... 9
2.
VƏZİYYƏTİN TƏHLİLİ
........................................................................................................................... 10
2.1
EPİDEMİOLOGİYA
VƏ
XƏSTƏLİKLƏRİN
AĞIRLIĞI
İCMALI
................................................ 10
2.2
SƏHİYYƏ
İSLAHATI
VƏ
SƏHİYYƏ
SİYASƏTİ
MÜHİTİNİN
İCMALI
.................................... 11
2.3
KOMMUNİKASİYA
MÜHİTİNİN
İCMALI
....................................................................................... 12
2.4
SƏHİYYƏ
KOMMUNİKASİYASI
SAHƏSİNDƏKİ
VƏZİYYƏTİN
TƏHLİLİ
.......................... 13
2.5
TƏDQİQATDAKI
BOŞLUQLAR
......................................................................................................... 13
3.
SƏHİYYƏ KOMMUNİKASİYASI ÜZRƏ ÇƏRÇİVƏ KONSEPSİYASI
..................................... 15
3.1
PRİNSİPLƏR
............................................................................................................................................. 17
3.2
STRATEGİYALAR
.................................................................................................................................. 17
3.3
PRİORİTET
SAHƏLƏR
.......................................................................................................................... 17
4.
ÇƏRÇİVƏ KONSEPSİYASININ HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ ÜZRƏ ƏLAQƏLƏNDİRİCİ
STRUKTUR
................................................................................................................................................... 18
5.
ÇƏRÇİVƏ KONSEPSİYASININ HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ İLƏ ...............................................
ƏLAQƏDAR VƏZİFƏLƏR .............................................................................................................
21
ƏLAVƏ 1. KONSULTATİV SEMİNARIN İŞTİRAKÇILARI
................................................................. 23
ƏLAVƏ 2. KOMMUNİKASİYA PROQRAMININ METODOLOGİYASI
.......................................... 24
ƏLAVƏ 3. ƏSAS SƏHİYYƏ KOMMUNİKASİYASI PROQRAMLARI
.............................................. 25
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYATLARIN SİYAHISI
......................................................................... 28
CƏDVƏLLƏRİN SİYAHISI
1-ci Cədvəl. İctimai səhiyyə sahəsindəki normativ hüquqi aktlar və digər tənzimləmələr .................. 12
2-ci Cədvəl. Səhiyyə kommunikasiyası: üstünlüklər, zəif cəhətlər, imkanlar və təhlükəli amillər...... 14
DİAQRAMLARIN SİYAHISI
1-ci Diaqram. Səhiyyə Kommunikasiyası üzrə Milli Çərçivə Konsepsiyası........................................ 16
2-ci Diaqram. Səhiyyə Kommunikasiyası üzrə Milli Çərçivə Konsepsiyasının təşkilati strukturu ..... 20
3
QISALTMALAR
Azərbaycan dilində In
English
Qısaltma Açıqlaması Acronym
Explanation
USAID
Amerika Birləşmiş Ştatları Beynəlxalq
İnkişaf Agentliyi
USAID
United States Agency for
International Development
ACİ - YF Açıq Cəmiyyət İnstitutu – Yardım Fondu
OSI-AF
Open Society Institute-Assistance
Foundation
ASKA
Azərbaycan Səhiyyə Kommunikasiyası
Assosiasiyası
AHCA
Azerbaijan Health Communication
Association
AT Ailə təbabəti FM
Family
Medicine
AQP Ailə qrupu praktikası
FGP
Family Group Practice
DOTS Birbaşa müşahidə olunan müalicə, qısa kurs
DOTS
Directly Observed Treatment, Short-
Course
ÇDDV Çoxsaylı dərmanlara davamlı vərəm MDR-TB
Multidrug-Resistant
TB
DRİ
Dərman vasitələrindən rasional istifadə
RDU
Rational Drug Use
DSS Demoqrafiya
və Sağlamlıq Sorğusu
DHS
Demographic and Health Survey
DTMP Dövlət təminatlı müavinətlər paketi
SGBP
State Guaranteed Benefit Package
ƏGHÖ
Əlilliyə görə hesablanan ömür
DALY
Disability-adjusted Life-year
FK Fərdlərarası kommunikasiya
IPC
Interpersonal Communication
HİV
İnsanın immunçatışmazlığı virusu
HIV
Human Immunodeficiency Virus
İƏ
İctimaiyyətlə əlaqələr PR
Public
Relations
İNİE
İnyeksiyalı narkotik vasitələrdən istifadə
edənlər
IDU
Injecting Drug Users
HAYİ
HİV və QİÇS-lə Yaşayan İnsanlar
PLWHA
People Living With HIV and AIDS
İSİM
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi
PHRC
Public Health and Reforms Center
İTS
İcbari tibbi sığorta MHİ
Mandatory Health Insurance
KCOK Kişilərlə cinsi əlaqədə olan kişilər
MSM
Men Who Have Sex with Men
KMT Könüllü
məsləhətləşmə və test
VCT
Voluntary Counseling and Testing
4
KRİ
Kəskin respirator infeksiya
ARI
Acute Respiratory Infection
MQ Monitorinq
və qiymətləndirmə
M&E
Monitoring and Evaluation
QF
Qlobal Fond
GF
Global Fund
QHT Qeyri-hökumət təşkilatı NGO
Non-Government
Organization
QİÇS Qazanılmış İmmun Çatışmazlığı Sindromu
AIDS
Acquired Immune Deficiency
Syndrome
QMİ
Qızılca/Məxmərək İmmunizasiyası MRİ Measles/Rubella
Immunization
QQ Quş qripi
AI
Avian Influenza
SƏT Sübuta
əsaslanan təbabət
EBM
Evidence-based Medicine
Sİ
Səhiyyə islahatı HR
Health
Reform
SK Səhiyyə kommunikasiyası HC
Health
Communication
KSİ
Kommersiya Seks işçiləri
CSW
Commercial Sex Workers
SKİƏŞ
Səhiyyə Kommunikasiyası və İctimaiyyətlə
Əlaqələr Şöbəsi
HCPRD
Health Communication and Public
Relations Department
SN Səhiyyə Nazirliyi
MOH
Ministry of Health
TT Təlimçilərin təlimi
TOT
Training of Trainers
ÜDM
Ümumi daxili məhsul
GDP
Gross Domestic Product
UNİCEF Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Fondu UNICEF
United Nations Children's Fund
ÜST Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatı
WHO
World Health Organization
ÜZİT
Üstünlüklər, zəif cəhətlər, imkanlar və
təhlükəli amillər
SWOT
Strength, Weakness, Opportunities,
and Threats Analysis
VƏM Virus
əleyhinə müalicə ART
Antiretroviral
Therapy
Vərəm TB
Tuberculosis
5
QISA XÜLASƏ
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi (SN) milli səhiyyə sisteminin təkmilləşdirilməsi sahəsində malik
olduğu aparıcı rolu uğurla yerinə yetirir. Azərbaycan xalqının sağlamlığını və mövcud səhiyyə xidmətlərini
yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə SN səhiyyə islahatları prosesini gücləndirmiş və strateji inkişaf istiqamətlərini
dəqiqləşdirmişdir. İslahatlar prosesi hal-hazırda SN və Dünya Bankı tərəfindən birgə həyata keçirilən Səhiyyə
Sektorunda İslahatlar layihəsi çərçivəsində davam etdirilir. Səhiyyə islahatı üzrə tətbiq olunan yeniliklərin
davamlılığını təmin etmək məqsədi ilə SN nəzdində İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi (İSİM) yaradılmışdır.
Bu təşəbbüslərin tərkib hissəsi olaraq, SN-də Mətbuat Xidmətinin işi inkişaf etdirilir və nazirliyin tabeliyində
olan İSİM-də KİV və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi təsis edilmiş, sonradan Səhiyyə kommunikasiyası və
ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi (SKİƏŞ) adlandırılmışdır. Şöbənin vəzifəsi ümumi ictimaiyyət, səhiyyə işçiləri və
hökumət təşkilatları arasında əsas əlaqə vasitəsi rolunu oynamaqla səhiyyə islahatlarının gedişi barədə
məlumatlandırma tədbirlərini həyata keçirmək və Azərbaycan vətəndaşları üçün daha sağlam həyat tərzini
təşviq etməkdir. SKİƏŞ-nin təsis edildiyi 2007-ci ildən bu vaxtadək bütün tərəfdaş təşkilatların kommunikasiya
və sağlamlığın təşviqi məsələlərində inteqrasiya, əlaqələndirmə və əməkdaşlığı möhkəmləndirmək məqsədilə
əhatəli strateji yanaşmanın yaradılması vacibliyi hiss edilir. Bu strateji yanaşma sənədində – 2011-2016-cı illər
üzrə Səhiyyə Kommunikasiyası üzrə Milli Çərçivə Konsepsiyasında – Azərbaycanda bütün səhiyyə
kommunikasiyası təşəbbüslərini istiqamətləndirmək üçün ölkə səviyyəli rəhbər sənədə olan ehtiyac öz həllini
tapır.
Bu sənəd tərəfdaşlarla keçirilən geniş məsləhətləşmələr və tədqiqatlar, layihə təsviri sənədləri və strateji
hesabatlar da daxil olmaqla 50-dən çox sənədin tədqiqi əsasında işlənib hazırlanmışdır. Əldə olunan nəticələr
vəziyyətin təhlili və kommunikasiyanın icmalı fəsillərində təsvir edilir. Kommunikasiya yanaşmasına nəzəri
əsaslar giriş fəslində öz əksini tapmışdır və burada təklif edilən kommunikasiya təşəbbüsləri sübutlara əsaslanan
biliklərlə əlaqələndirilir.
Çərçivə konsepsiyasının əsas hissəsi, onun əsasını təşkil edən icraedici strukturdan ibarətdir. Burada məqsəd
səhiyyə kommunikasiyası üzrə ölkə səviyyəsində dialoq və yanaşmanın istiqamətləndirilməsidir. Bu iki
sxematik istiqamətdə məqsəd kommunikasiya kampaniyası üzrə əsas səhiyyə məsələlərinin
müəyyənləşdirilməsi ilə əlaqədar qərarların verilməsində yardımçı olmaq, tərəfdaşları və resursları
əlaqələndirməkdir.
Çərçivənin potensial cari nəticələrlə əlaqələndirilməsi üçün altı əsas səhiyyə sahəsindən üçü üzrə beşillik
müddətdə keçirilməsi nəzərdə tutulan nümunə vəzifələr, hədəf qrupları və kommunikasiya tapşırıqlarının əhatə
edildiyi əlavə sənəd də təqdim edilir. Azərbaycan əhalisinin sağlamlığının yaxşılaşdırılması kimi geniş məqsədə
altı əsas səhiyyə sahəsi daxildir: səhiyyədə islahatlar, yoluxucu xəstəliklər, reproduktiv sağlamlıq və ailə
planlaşdırılması, ana və uşaq sağlamlığı, qeyri-yoluxucu xəstəliklər və sağlam vərdişlər. Prioritetlərin hər birinə
spesifik sistemli məsələlər üzrə alt kateqoriya daxildir. Bunlara səhiyyə sığortası, siqaretçəkmə, şəkərli diabet,
anemiya və bu kimi digər məsələlər daxildir.
Bu çərçivə konsepsiyasının icra prosesinin dəstəklənməsi üçün bu sənəd, uğurla həyata keçirilməni təmin etmək
məqsədilə spesifik məqsədlərlə tamamlanır. Çərçivə konsepsiyası hazırlandıqdan və bütün müvafiq tərəfdaşların
yekun rəyləri toplanıldıqdan sonra onun Azərbaycanda milli səhiyyə kommunikasiyası və təşviqat
təşəbbüslərinin davamlı olaraq həyata keçirilməsini asanlaşdıran əhatəli vasitə rolunu oynayacaqdır.
6
1.
GİRİŞ
1.1
KONTEKST
Ötən illər ərzində Azərbaycan səhiyyə xidməti sektorunun bütün səviyyələrində əsaslı islahatlar sürətlə
genişləndirilmişdir. Bu islahatların həyata keçirilməsinin bir səbəbi də ölkə iqtisadiyyatının sürətli inkişafı
olmuşdur. Belə ki, 2006-cı ildə Azərbaycanda ÜDM-nin artım nisbəti 35 faizə, dünya üzrə ən yüksək
göstəriciyə çatmışdır. Əlverişli iqtisadi şərait Azərbaycan hökumətinin səhiyyə, təhsil, sosial müdafiə və
təhlükəsizlik sahələrinə ayrılan vəsaiti nominal səviyyədən yeddi dəfədən çox artırmasına əsas vermişdir. Bu isə
əhalinin tələbatlarının ödənilməsi imkanlarını artırmışdır.
1
Səhiyyə sektorunda həyata keçirilən islahatlar nəticəsində yeni strukturlar yaradılmış, əhalinin sağlamlığının
qorunması sahəsində bir çox uğurlu layihələr həyata keçirilmişdir. Yeni yaradılan müasir strukturlar sırasında
İSİM tərkibində fəaliyyət göstərən SKİƏŞ də vardır. 2008-ci ilin yazından sonrakı dövrdə SKİƏŞ ölkə üzrə
səhiyyə kommunikasiyası sahəsində müxtəlif əlaqələndirici fəaliyyətləri həyata keçirən quruma çevrilmişdir.
SKİƏŞ səhiyyə kommunikasiyası sahəsində fəaliyyət göstərən bütün yerli və beynəlxalq tərəfdaşların
təşəbbüslərini əlaqələndirmək funksiyasını həyata keçirir. SKİƏŞ səhiyyə kommunikasiyası mütəxəssislərinin
ölkə üzrə məlumat bazasını işləyib hazırlamışdır. Bu qurum Azərbaycan Səhiyyə Kommunikasiyası
Assosiasiyasının (ASKA) inkişafında rol oynamışdır. ASKA-ya jurnalistlər, qrafika dizaynerləri, mətbuat və
səhiyyə kommunikasiyası üzrə mütəxəssislər daxildir. Səhiyyənin dəstəklənməsi və təlim xarakterli tədbirlər
üçün potensialların artırılması sahəsində kommunikasiya və strateji proqramların yaradılması istiqamətində
səhiyyə sektoru daxilində SKİƏŞ tərəfindən bir çox təlimlər həyata keçirilmişdir. SKİƏŞ həm də
kommunikasiya materialları kitabxanası təsis etmişdir. Bundan əlavə, Şöbə tərəfindən rüblük informasiya
bülleteni hazırlanır, məlumat mübadiləsi, yeni ideya və nəticələrin tərəfdaşlara çatdırılması üçün səhiyyə
mütəxəssisləri ilə aylıq iclaslar keçirilir.
Assosiasiyanın öhdəliklərinə potensialların artırılması, bilik mübadiləsi, kommunikasiya kampaniyalarının
işlənib hazırlanması və icrası, sosial məsələlər üzrə tədqiqatların həyata keçirilməsi də daxildir. Assosiasiya öz
işinə yerli kütləvi informasiya vasitələri ilə işləyərək səhiyyə məlumatlarının təqdim olunması mövzusunda
jurnalistlərin bacarıqlarının artırılmasına istiqamətlənmiş tədbirlər, səhiyyə və insan hüquqları mövzusunda
həkim və tibb bacıları üçün dəyirmi masalar keçirməklə başlamışdır.
Ötən dövrdə SN-nin Mətbuat Xidməti yaradılmışdır. SN-nin Mətbuat Xidməti kütləvi informasiya vasitələri ilə
işləyərək spesifik SN qərarları və məsələlər barədə məlumatlandırma tədbirlərinə cavabdehdir. SN-nin Mətbuat
Xidməti həm də təklif olunan səhiyyə kommunikasiyası konsepsiyası çərçivəsində nəzərdə tutulan
kommunikasiya təşəbbüslərinin həyata keçirilməsində də iştirak edəcəkdir.
Səhiyyə kommunikasiyasının səhiyyə və sağlamlıq sahəsinin əsas etibarı ilə bütün aspektləri, o cümlədən
xəstəliklərin qarşısının alınması, səhiyyənin təşviqi və yaşayış keyfiyyəti ilə əlaqədarlığını nəzərə alaraq,
beşillik səhiyyə kommunikasiyası konsepsiyası işlənib hazırlanmışdır. Konsepsiya xəstəliklər üzrə spesifik və
ya daha geniş səhiyyə kommunikasiyası strategiyalarının həyata keçirilməsi, tərəfdaşların təşəbbüslərinin
əlaqələndirilməsi, həm ölkə, həm də yerli səviyyədə potensialların yaradılması sahəsində SKİƏŞ üçün bələdçi
rolunu oynayacaqdır.
1.2
ÇƏRÇİVƏ KONSEPSİYASININ İŞLƏNİB HAZIRLANMASI
Səhiyyə Kommunikasiyası üzrə Milli Çərçivə Konsepsiyasının hazırlanması zamanı ilk olaraq, mövcud
ədəbiyyatın əhatəli qaydada tədqiqi həyata keçirilmişdir. Ölkə barədə ümumi hesabatlar, strateji planlar,
qiymətləndirmələr və illik hesabatlar, səhiyyə sahəsində həyata keçirilmiş tədqiqatlar, uğurlu nəticələr vermiş
təcrübə nümunələri, layihə və proqram təsviri sənədləri, kommunikasiya materialları və internet əsaslı
məlumatlar da daxil olmaqla 50-dən çox resurs tədqiq edilmişdir.
Məlumatların toplanması tədbirlərinin ikinci mərhələsi tərəfdaşlarla keçirilən məsləhətləşmələrdən ibarət
olmuşdur. 2009-cu ilin mart ayında keçirilən görüşdə Azərbaycanda səhiyyə kommunikasiyası sahəsində
fəaliyyət göstərən əsas qurumlar, o cümlədən hökumət və qeyri-hökumət təşkilatları, beynəlxalq donorlar və
özəl təsisatlarla belə məsləhətləşmələr keçirilmişdir (iştirakçıların siyahısı Əlavə 1-də verilir). Həmin, gün
1
Azerbaijan Economists’ Union and UNICEF. July 2008. Budget investments in health and education of Azerbaijani children,
Baku: http://www.unicef.org/azerbaijan/Budget_investments_in_health_and_education_of_Azerbaijani_children_ENG.pdf
7
yarımlıq görüşdə iştirakçılar potensial səhiyyə prioritetlərini müəyyənləşdirmişlər. Onlar əsas vəzifələri,
prioritet sahələri müəyyənləşdirməklə yanaşı, həm də həmin səhiyyə məqsədlərinə nail olmaq üçün tələb olunan
kommunikasiya təşəbbüsləri üzrə ideyalar irəli sürmüşlər.
Məlumatların toplanması tədbirlərinin üçüncü mərhələsi bəzi tərəfdaşlarla əhatəli müzakirələrin keçirilməsindən
ibarət olmuşdur. SN-nin təmsilçiləri cari büdcə prioritetləri və proqramlar barədə məlumatlar vermişlər. Belə
müzakirələrdə növbəti il ərzində SN-nin prioritet proqramlarını formalaşdıracaq səhiyyə sisteminin fəaliyyəti
üzrə qiymətləndirmə ilə əlaqədar qısamüddətli planlar barədə də məlumat verilmişdir. Kommunikasiya
sahəsində fəaliyyət göstərən qurumların təmsilçiləri son dövrlərdə səhiyyə sektorunda həyata keçirilən
kommunikasiya tədbirləri, eləcə də Azərbaycandakı cari səhiyyə media proqramları haqqında məlumat
vermişlər.
1.3
DAVRANIŞ DƏYİŞİKLİYİ NƏZƏRİYYƏSİ VƏ SƏHİYYƏ
KOMMUNİKASİYASININ PLANLAŞDIRILMASI
Kommunikasiyanın insan davranışına təsir göstərən əsas vasitə olduğunu nəzərə alaraq, ötən əlli il ərzində insan
davranışını tədqiq edən alim və peşəkarlar bu əlaqəni izah edə bilmək üçün çoxsaylı ciddi nəzəriyyələr işləyib
hazırlamışlar. Bu nəzəriyyələrdə fərdi insan davranışı izah olunur və həm də daha geniş sosial və əhali
qruplarının həyatımızda oynadığı rol aydınlaşdırılır. Bu nəzəriyyələrin səhiyyə kommunikasiyası
kampaniyalarında tətbiq edilməsi üçün həmin nəzəriyyə modellərinin üç növü təklif edilir.
2
3
Dostları ilə paylaş: |