Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi LƏNKƏran döVLƏt universiteti Rİyaziyyat və İnformatika kafedrasi

texnologiyalar 

o  MOO (Multi-user Object Oriented) texnologiyaları  

o  MUD (Multi User Domain) texnologiyaları 

o  IRC texnologiyası 

o  WWW texnologiyası 

o  FTP texnologiyası 

o  Elektron poçt (e-poçt) texnologiyası 

o  Paylanma texnologiyası (listserv) 

 

•  Audiokonfranslar 

 

Audiokonfranslar - Bu iştirakçiların səsli konferensiyaları keçirilən müxtəlif telekonferensiya 

növüdür. Audiokonferensiyaları rəqəmli və ya analoqlu əlaqə xətlərində təşkil etmək olar. 

Audiokonfransları birtərəfli video (one-way video), sputnik TV, həmçinin elektron yığıncaqların 

keçirilməsi üçün istifadə edirlər. Verilmiş telekonferensiya tipi distant təhsil kurlarının keçirilməsi 

üçün məhdud imkanlar verir. Burada Radio və audio kassetlərin imkanlarından da kigayət qədər 

istifadə edilir. 

 

•  Videokonfranslar 

 

Videokonfranslar – Video əks, səs və verilənlərin aparatura və müvafiq proqram təminatları 

olan iki və ya daha artıq nöqtədə mübadiləsi üçün nəzərdə tutulub. Onun iştirakçiları real vaxtda 

bir birlərini görə və eşidə, həmçinin verilənlər mübadiləsi edib onlara cabalrar da verə bilərlər. 

Müvafiq sistem təhsil alanlara müəllim ilə heç bir yol xərci çəkmədən əlaqə, müasir vacib məlumat 

mübadiləsi və dərs prosesində tələbələrin müəyyən tapşırıq üzərində birgə işləmə imkanlarını 

yaratmaq işinin məhsuldarlığını artırmağa kömək edir. 

 

Videokonfrans əlaqə birgə dialoq, verilənlər bazası ilə əlaqə, səs və videonun ötürülməsi, 

həmçinin “ağ lövhə” təşkil edir. Bu cür “lövhənin” köməkliyi ilə istifadəçilər sənəddə öz qeydlərini 

edə və digərlərinin qeyd və düzəlişləri ilə tanış ola bilərlər. 

 

Müxtəlif növ informasiya mübadiləsi sistemlərini, əlaqənin asantlığı və rahatlığını nəzərə 

alaraq, videokonferensiyalanin texnologiyalarını distant təhsil sistemində effektiv saymaq olar. 

 

Bəzi ölkələrdə videokonfransların keçirilməsi üçün ayrıca televiziya kanalları açılır. Burada 

yalnız distant təhsil kursları keçirilir. Həmçinin dərs kursları olan video kassetlərdən də istifadə 

edilir. 

 

•  Kompüter telekonfransları 

 

Kompüter telekonfranslarında İnternetin yüzlərlə içtirakçısı iştirak edə bilərlər. Konfransda 

iştirak etmək çox sadədir. Konfransın ünvanını yığaraq ona qoşulmaq kifayətdir. İstifadəçilərin 

komtürerlərinin ekranında konferensiyanın bütün istifadəçilərinin qeyd və yazıları əks olunacaq. 

Qeyd və yazıların tez bir zamanda görünməsinə baxmayaraq telekonferensiyaları sinxron 

sistemlərə aid etmək olmaz. Əsasən onlar bütün istifadəçilərin yaza bildikləri elan lövhələrinə 

oxşayırlar. Elan lövhələrindəki kimi kompüter telekonfranslarında da elanlar müəyyən müddət 

saxlanılır. Belə ki istifadəçinin fiziki iştirak etmədiyi vaxtda onlara qayıdıb baxmaq mümkün olsun. 

Bu üsulla, müəyyən vaxt mərhələsində keçirilmiş telekonferensiyanın məlumatlarına baxış 

mümkün olsun.  

 

---

•  MOO (Multi-user Object Oriented) texnologiyaları 

 

MOO texnolologiyaları – Multi-user Object Oriented – obyekt yönümlü çoxistifadəçilərin 

qısaldılmış formasıdır. MOO – İnternet vastəsi ilə real vaxtda əlaqələri təşkil edən sistemdir. MOO-

nun köməkliyi ilə istifadəçinin kompüteri virtual otaqları (virtual rooms) olan əsas (host) maşına 

çevrilir. Virtual otaqlarda, sizinlə eyni vaxtda həmin əsas maşına qoşulmuş adamlarla rastaşmaq 

olar. MOO-nun xarakter üstünlükləri virtual obyektləri yaratmaq imkanıdır. Digər alət – otaqda baş 

verənləri yazmaq imkanına malik olan virtual maqnitofondur. Həmçinin virtual müzakirələr üçün 

yazıları yazmaq imkanı verən lövhələr də yaratmaq olar. MOO özündə dərslərin eyni vaxtda 

keçirilməsi üçün rahat servis təşkil edir. MOO sürətli xətlər tələb etmir onurla hətta 9600 Kbit/san 

sürətli modemlərlə də işləmək olar.  

Bir çox dirstant təhsil kursları özlərində MOO seansları təşkil edirlər. Seansların keçirilmə vaxtları 

barədə istifadəçilərin e-poçtlarına göndərilir. Həmçinin kursların vaxtları kursların veb səhifələrində 

də yerləşdirilir. 

 

•  MUD texnologiyaları 

 

MUD texnologiyaları (Multi User Domain – “çoxistifadəçili domen”) MOO texnologiyalarına 

çox oxşayırlar. MUD texnologiyalarının köməkliyi ilə qrupla və həmçinin fərdi görüşlər yaratmaq 

olar. MUD-a müxtəlif istifədəçilərə kiçik və ya hamının müzakirəsi üçün MUD məktub da daxildir. 

MUD həmçinin situasiyalı modellər də yaratmağa imkan yaradır. Verilmiş texnologiyanın hərtərəfli 

yayılmış distant təhsil mərkəzlərində istifadəsi səmərəlidir. 

 

•  IRC texnologiyaları 

 

IRC (Interactive Relay Chat – Interaktiv ötürülən söhbət) texnologiyaları – real vaxtda 

yüzlərlə istifadəçiyə mətn məumatlarını göndərmək və baxmaq imkanına malik proqram 

təminatıdır. Müəlliflərin bütün məlumatları və koordinatları ekranda əks olunur. IRC istifadəçilərə 

hər bir söhbətlər üçün müxtəlif kanallar təklif edir. Hər bir kanal öz söhbətini əks etdirir. Hər bir 

kanalın kanalı idarə edən, onu özəl edən (istifadəçilərin saylna məhdudiyyət qoyan),  müəyyən 

istifadəçiləri silə bilən, kanalı bağlaya bilən öz operatoru var. Operator – kanalı açandır. Yazıları 

sonra baxıb analiz etmək üçün diskə yazmaq olar.  

 

IRC texnologiyalarının distant təhsildə daha rahat istifadə edilməsi üçün – özəl kanal 

yaratmaq və onada konsultasiya, test və məqbulların keçirilməsini təmin etməkdir. Distant 

kurslarda bu cür yanaşmadan istifadə edilir. Bu çür elanlar Distant təlim mərkəzinin saytındaki 

elanlar lövhəsində asılır. 

 

Birdəfəlik dialoq (chat) istifadəçilərə praktik anı olaraq mətn dəyişmək, dialoqu 

modelləşdirmək, real vaxtda üz-üzə baş verən söhbətlər imkanı verir. Bu funksiyanı əsasən, açıq 

protokolda əsaslanmış Internet Relay Chat, “momental poçt” adlandırırlar. 

 

Birdəfəlik dialoq funksiyasının istifədəsinin çatışmazlıqları intraşəbəkədə ondan ibarətdir ki, 

cari onlayn əməliyyatlar əvvəlcədən planlaşdırlımalıdır, belə ki praktik olaraq bilmək lazımdır ki cari 

anda kim qoşulub və kimə suallar vermək və kimdən cavablar almaq lazımdır.  

 

Bu cür proqramlardan “Paltalk” proqramını göstərmək olar. Onun köməkliyi ilə cari vaxtda 

evdən çıxmadan müəyyən qrupa qoşulmaq və orada dərs keçənin səsini eşitmək, onu görmək və 

mətn mübadiləsi etmək olar. Burada distant təhsil üçün ayrıca qrup yaradılmışdır və onun 

daxilində müəyyən ixtisaslar üzrə otaqlar yaradılmışdır. İstifadəçinin ekranında birdəfəlik üç nəfəri 

görmək olar. Lakin burada audio söhbətlər etmək üçün növbəyə durmaq lazımdır. Bu sualları 

birdəfəyə verib müəllimi dolaşıqlığa salmamaq üçün istifadə edilir.  

 

---

 

 

 

IRC texnologiyaları daxil olmasa da, chat proqramı olam MSN Messenger proqramı da 

müəyyən üstünlüklərə malikdir. O, Windows Əməliyyatlar Sisteminin üzərində gələn standart 

proqram paketinə daxildir. Onun köməyi ilə fərdi təlim kursları təçkil etmək mümkündür. Bunun 

üçün müəllim və tələbənin öz e-poçt ünvanları (məs: 

[e-mail]

) olmalıdır. Bu 

söhbət proqramında istifadəçi ilə yazışma, söhbət və video əlaqələr yaratmaq olur. 

 

Proqramın müsbəh cəhəti eyni vaxtda müəllim ilə tədris keçən tələbənin operativ əlaqəsi, 

yazı ilə izah olunması mümkün olmayan problemlərin canlı bağlantı vastəsi ilə başa salınması, hər 

bir təlbə ilə fərdi məşğul olmaqdan ibarətdir. Burada tələbənin mobil telefonuna qısa mesaj 

göndərmək, e-poçt göndərmək kimi imkanlar da daxildir. 

 

•  WWW texnologiyaları 

 

WWW texnologiyaların (World Wide Web – Ümumdünya hörümçək toru) əsasında http 

protokolu və hipermətnları yazmaq üçün HTML dili durur. Qeyd etmək lazımdır ki CGI protokolu, 

Java, Java Script, Active X, Macromedianın multimedia texnologiyaları ilə, Real Audio, MPEG və 

digər texnologiyaların köməkliyi ilə səsin ötürülməsi kimi üstün imkanlarına görə WWW distant 

təhsil kurslarında məhdudiyyətsiz üstünlüklərə malikdir. Əsas üstünlük ondan ibarətdir ki kursların 

yaradılması üçün məs Teelevisiya sistemlərindəki kimi bahalı aparatura alınmasına ehtiyac yoxdur. 

Müasir proqram paketlərinin əsas üstünlükləri ondan ibarətdir ki heç bir proqrammist dəvət 

etmədən müəllimlərə distant təhsil kurslarını yaratmaq imkanı verir. Cari kursun keçirilməsi 

maksimal olaraq avtomatlaşdırıla bilər. Kursun keçirilməsi İnternet şəbəkəsinə çıxışı olan, məşhur 

brouzer proqramladan olan MS Internet Explorer və Netscape Navigator vastəsi ilə realizə olunur. 

Kompüterin səs kartı, akustik sistem və arzu olunur ki çox da baha olmayan Vebkamera ilə təctiz 

olunması nəzərdə tutulur. 

 

Qeyd etmək lazımdır ki WWW texnologiyalar mətn və şəkil informasiyalarını realizə etmək, 

səs vermək , video imkanlar, testləşdirməni avtomatik rejimdə realizə etmək, səs və video əlaqələri 

(İnternet telefoniya) realizə etmək imkanları verir. Bura elektron kitabxanalar, elektron təliom 

mərkəzləri, elektron testləşdirmə, sertifikatlaşdırma mərkəzləri daxildir.