Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi LƏNKƏran döVLƏt universiteti Rİyaziyyat və İnformatika kafedrasi

Biliyin seçilməsi 

Kommunikativ metodlar 

Passiv 

Tekstoloji 

(mətnşünaslıq) 

- 

müşahidə; 

- 

söhbətin  

  

protokollaşdırılması; 

- 

beyin həmləsi; 

-

dəyirmi masa; 

- 

işgüzar oyunlar 

Fəal 

- 

elmi, metodiki və  

  istehsalat  

  

ədəbiyyatının təhlili; 

- 

dərsliklərin təhlili; 

- 

işçi sənədlərin təhlili 

- 

anketləşdirmə; 

-

müsahibə; 

- 

sərbəst dialoq; 

Qrup 

Qrup 

---

Anketləşdirmə - sosioloji və psixoloji tədqiqatlarda daha çox istifadə edilərək standart 

xarakter daşıyan metoddur. 

Müsahibənin keyfiyyətinə təsir edən üç əsas sual tipi vardır: 1) sualın stili (aydınlıq, 

lakoniklik, terminologiya), 2) sualların məntiqi ardıcıllığı, 3) sualın etik cəhətləri. 

Eyni vaxtda bir neçə ekspertin biliyinin aşkarlanması, müzakirələr və diskusiyalar zamanı 

orijinal fakt və hadisələrin meydana çıxması ilə nəticələnən fəal qrup metodlarına beyin həmləsi, 

dəyirmi masa, işçi oyunlar daxildir. 

Beyin həmləsi – yaradıcı təfəkkürün sərbəstliyini və fəallağını artıran metod kimi geniş 

yayılmışdır. 40 dəqiqəyə qədər müəyyən edilən bu prosesdə 10 nəfər iştirakçı müəyyən mövzuda 

tənqid edilmədən zarafat, fantastik, hətta yanlış ideya söyləyə bilər. Maraqlı odur ki, ideyaların 

miqdarı pik həddə çatdıqda iştirakçılar analitik təfəkkür prosesini gücləndirərək  deyilməmiş yeni 

ideyalar axtarmağa cəhd edirlər. 

Biliyin seçilməsi prosesində ekspert oyunları metod kimi istifadə edilir. Ekspert oyunları üç 

metodun  müəyyən elementlərini özündə birləşdirir: 1) mütəxəssis hazırlığında və 

modelləşdirmədə geniş istifadə edilən işgüzar oyunlar; 2) diaqnostik oyunlar; 3) təlimdə daha çox 

istifadə edilən kompüter oyunları. 

İşgüzar oyunların məqsədi müəyyən qrup iştirakçılarının həh hansı fəaliyyətinin real 

mənzərəsini nümayiş etdirməkdir. Təlim, istehsalat və elmi-tədqiqat xarakterli oyunlar 

fərqləndirilir. 

Trenajor oyunları həqiqi təcrübi fəaliyyətə uyğun mənzərə yaratmağa və eksperti real 

şəraitdə müşahidə etməyə imkan yaradır. Onlar təlim prosesində (məs: təyyarəçilərin, atom 

stansiyası operatorlarının, kosmonavtların, hərbi qulluqçuların təlimi) daha geniş tətbiq olunur. 

Kompüterlərdə yüzlərlə proqramlar işgüzar oyunlarda istifadə olunur: 

1.  mövqe oyunları (şahmat, dama və s); 

2.  dinamik oyunlar (hərəkər edən obyektə atəş açmaq, futbol və s.); 

3.  istifadəçinin süjetə müdaxiləsinə imkan verən dialoq oyunları; 

4.  təlim xarakterli oyunlar. 

Mətnşünaslıq (tekstologiya) metodları sənəd-informasiya daşıyıcılarının təhlilinə, sintezinə 

əsaslanır. Mətndə məna etibarı ilə iki cəhəti ayırmaq olar: - müəllifin fikri, yəni onun model aləmi, 

oxucunun, yəni bilik mühəndisinin mütaliə prosesində aldığı məna. 

ETS-lərin deyilən mərhələləri təcrübi olaraq həyata keçirildikdən sonra təhsil sahəsində 

seçilmiş biliklərin strukturlaşdırılması məsələləri həll edilməlidir. Strukturlaşdırma predmet saəsnin 

qismən formal təsvir prosesidir. Burada, predmet sahəsinin konseptual və funksional strukturunun 

işlənməsinə, bilik bazasının formalaşdırılmasına və proqramla reallaşdırılmasına diqqət verilir. 

Təhsil sahəsinin konseptual strukturu, yaxud modeli onun obyektlərinin və həmin obyektlər 

arasında qarşılıqlı əlaqələrin təsviridir. 

Funksional struktur – məsələni həll edən zaman ekspertin istifadə etdiyi mühakimələri və 

qəbul etdiyi qərarları əks etdirən modellərdir. 

Predmet sahəsində biliklərin konseptual və funksional strukturunu formallaşdırdıqdan 

sonra bilik mühəndisi proqramçı ilə birlikdə bilik bazasında biliyin təqdimi üçün əlverişli 

proqramlaşdırma vasitələri müəyyən etməlidir. Belə vasitələr isə ya translyatorlar, ya da örtüklər 

ola bilər. 

---