Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Qərb Universiteti Mülki müdafiə

 

QİÇS (SPİD) və onun profilaktikası 

 

80-ci  illərin  əvvəllərində  ABŞ-da,  bundan  2-3  il  sonra  isə  Qərbi 

Avropada və bir sıra ölkələrdə əvvəllər məlum olmayan bir xəstəlik yayılmağa 

başladı. Tədqiqatlar göstərdi ki, bu xəstəlik insanın immun sisteminin tədricən 

güclənən  qüsuru  ilə  xarakterizə  edilir  və  immun  sistemi  pozulduğuna  görə 

ikinci  zədələnmələr  sayəsində  xəstənin  ölümü  ilə  nəticələnir.  Bu  xəstəliyə 

qazanılmış immun çatışmazlığı sindromu (QlÇS) adı verildi.  

QlÇS  insanın  immun  çatışmazlığı  virusu  (IÇV)  tərəfindən  törədilən 

yoluxucu  xəstəliyin  final  mərhələsidir  və  cinsi  əlaqə  yolu  ilə,  habelə  insanın 

qanı  vasitəsilə  keçir.  Immun  çatışmazlığı  virusu  (IÇV)  özünün  final 

mərhələsində QİÇS xəstəliyinə səbəb olur. İlk dəfə 1981-ci ildə ABŞ-da aşkar 

edilən bu xəstəlik  sonralar bu yoluxmaya əvvəllər  rast gəlinməyən  ərazilərdə 

(Avropa,  Asiya,  Avstraliya)  geniş  yayılmağa  başladı.  Hazırda  Karib  hövzəsi 

ölkələrində,  Mərkəzi  Afrikada,  ABŞ-da,  Qərbi  Avropa  ölkələri  əhalisi 

arasında bu xəstəliyə  yoluxanların faizi daha yüksəkdir. Əsasən şəhər əhalisi 

bu xəstəliyə tutulur. Keçnıiş Sovet Ittifaqının ərazisində xəstəlik ilk dəfə 1985-

ci ildə qeydə alınmışdır. Hazirda yoluxmalarm sayı sürətlə artmaqdadır.  

Virusua İM – İÇV-1 və İÇV-2 modifikasiyası məlumdur. Bu virus 56°C 

temperaturda 30 dəqiqə ərzində, 70-80°C temperaturda isə 10 dəqiqə ərzində 

məhv olur, etil spirti, efir, aseton, 2%-li natrium-hipoxlorid məhlulu və digər 

dezinfeksiya maddələri vasitəsilə tez zərərsizləşir.  

Yoluxma  törədicilərinin  mənbəyi  yoluxma  prosesinin  hər  hansı  bir 

mərhələsində  olan  insandır.  Xəstəlik  cinsi  əlaqə,  qanköçürmə,  habelə 

törədicilərlə yoluxmuş qanla çirklənən tibb alətləri vasitəsilə keçə bilər.  

Yoluxmuş  qanın  köçürülməsi  zamanı  virusun  keçməsi  80-100% 

hallarda  xəstəliklə  nəticələnir.  Yoluxmuş  şəxsdən  sonra  qeyri-steril  şpris  və 

iynə ilə venadaxili iynəvurma hallarında  çox ciddi yoluxma qorxusu yaranır. 

Narkomanlar  bu  üsulla  ən  yüksək  yoluxma  ehtimalına  malikdirlər.  Virusun 

75 

dişlərin müalicəsi, kosmetik emeliyyatlar zamanı və bərbərxanalarda keçməsi 

nəzəri cəhətdən mümkün sayılır.  

Bütün  ölkələrdə  QİÇS  (SPİD)  əleyhinə  komitələr  yaradılmışdır;  bu 

komitələr  əhali  arasında  və  ən  əvvəl  riskli  (təhlükəli)  qruplar:  yeniyetmələr, 

narkomanlar,  homoseksual  kişilər  arasında  en  geniş  profilaktika  işləri 

aparırlar.  Sonuncular  xəstəlenməyə  daha  çox  meyilli  hesab  edilirlər,  belə  ki, 

kişi  sperması  kişi  orqanizminə  düşərkən  onun  immunitetini,  hətta  İÇV 

infeksiyası olmayan hallarda belə, zəiflədir, yoluxma hallarında isə daha ağır 

təsir göstərir.  

Profilaktikanın  ikinci  istiqaməti  tibb  müəssisələrində  şprislərdən, 

iynələrdən, digər avadanlıq və tibb alətlərindən istifadə qaydalarının, onlanın 

sterilizasiya rejiminin ciddi gözlənilməsindən, habelə birdəfəlik şprislərdən və 

qanköçürmə sistemlərindən istifadə edilməsindən ibarətdir.  

76 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.  .Altunin  A.T.  Mülki  Müdafıə  dəstələri  təbii  fəlakətlərdə  mühafizədə,  Bakı, 

1978 

2.  Mixno E.P. Likvidasiya 

3.  Klkl 

4.  Maksimov  M.T.,  Ocaqov  H.O.  Radiaktiv  çirklənmələr  və  onların  ölçülməsi. 

Bakı, 1989 

5.  Ocaqov H.O. Radiasiya, kimyəvi və dozimetrik nəzarət cihazları, Bakı,1997. 

6.  Ocaqov  H.O.  və  başqaları,  Zəhərli  maddələr  və  onlardan  mühafizə  (dərs 

vəsaiti), Bakı, 1992. 

7.  Ocaqov H.O. və başqaları, Mülki Müdafıə mühafizə qurğuları. Bakı, 1993. 

8.  Ocaqov H.O., Mülki Müdafıə (dərs vəsaiti), Maarif, 1997. 

9.  Ocaqov  H.O.,  Nəzərov  M.M.  Təbii  fəlakətlər,  qəzalar  və  onlardan  mühafizə 

(dərs vəsaiti, Azərbaycan dilində?????), Maarif, Bakı, 1998. 

10.  Ocaqov  H.O.,  Fövqəladə  hallarda  həyat  fəaliyyətinin  təhlükəsizliyi  (Ali 

məktəblər üçün dərslik), Çaşıoğlu, Bakı, 2002. 

11.  Ocaqov H.O., Gənclərin çağrışaqədərki hazırlığı, Aspoliqraf, Bakı, 2007. 

12.  Həyat  fəaliyyətinin  təhlükəsizliyi  (Ali  məktəblərin  bakalavr  pilləsi  üçün) 

proqram, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, Bakı, 2010. 

77 

MÜNDƏRICAT 

 

1. 

FÖVQƏLADƏ HALLAR VƏ ONLARIN TƏSNIFATI 

1 

2. 

TƏBII FƏLAKƏTLƏR VƏ ONLARIN QISA 

XARAKTERISTIKASI 

3 

 

Zəlzələ 

4 

 

Vulkan püskürməsi 

4 

 

Torpaq sürüşməsi 

5 

 

Sel 

5 

 

Qasırğa 

6 

 

Daşqın 

7 

 

Qar uçqunu (marxal) 

8 

 

Meşə yanğınları 

8 

 

Məişət yanğını 

9 

3. 

TEXNOGEN XARAKTERLI HADISƏLƏR VƏ ONLARIN QISA 

XARAKTERISTIKASI 

11 

 

Nəqliyyat qəzası 

11 

 

Sənaye müəssisələrində partlayışlar 

12 

 

Enerji sistemlərində və texnoloji şəbəkələrdə qəzalar 

12 

 

Kimyəvi qəza 

13 

 

Radiasiya qəzası 

14 

4. 

NÜVƏ SILAHI 

14 

5. 

KIMYƏVI SILAH 

18 

6. 

BAKTERIOLOJI (BIOLOJI) SILAH 

19 

7. 

ADI QIRĞIN VASITƏLƏRI 

20 

8. 

FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZIRLIYI (FHN) 

22 

 

FHN-nın yaranma tarixi 

22 

 

FHN-nın strukturu 

22 

 

Fövqəladə Hallar Nazirliyinin (FHN) əsas vəzifələri 

23 

9. 

MÜLKI MÜDAFIƏ VƏ ONUN VƏZIFƏLƏRI 

24 

78 

 

Mülki müdafiənin əsas vəzifələri aşağıdakılardır: 

25 

 

Mülki müdafiənin təşkili və ona rəhbərlik 

25 

 

Mülki müdafiənin xəbərdarlıq siqnalları 

26 

 

Mülki müdafiənin mühafizə qurğuları, təyinatı və növləri 

27 

10.  SIĞINACAQLAR 

28 

11.  FƏRDI MÜHAFIZƏ VASITƏLƏRI VƏ ONLARDAN ISTIFADƏ 

EDILMƏSI 

29 

 

Əleyhqazlar 

30 

 

Təcridedici əleyhqazlar 

30 

 

Respiratorlar 

30 

 

Dərinin mühafizə vasitələri 

31 

 

Dərini təcridedici mühafizə vasitələri 

32 

 

Ümumqoşun mühafizə komplekti (ÜMK) 

32 

 

Dəri örtüyünün yardımçı mühafizə vasitələri 

33 

 

Fərdi tibbi mühafizə vasitələri (FTMV) 

34 

12.  ƏHALININ KÖÇÜRÜLMƏSI TƏDBIRLƏRI 

34 

13.  MÜLKI MÜDAFIƏDƏ ISTIFADƏ OLUNAN DOZIMETRIK 

CIHAZLAR 

36 

 

Siqnal indikatoru DP-64. 

36 

 

Fərdi dozimetrlər komplekti DP-22V və İD-1 

37 

 

Qoşun kimyəvi kəşfiyyat cihazı 

37 

14.  FÖVQƏLADƏ HALLARDA QƏZA-XILASETMƏ IŞLƏRININ 

TƏŞKILI 

38 

15. 

MÜLKI MÜDAFIƏNIN TIBB XIDMƏTININ ƏSAS 

VƏZIFƏLƏRI VƏ TƏŞKILI PRINSIPLƏRI 

39 

 

Tibb xidmətinin vəzifələri 

39 

 

Tibb xidmətinin qüvvələri və vasitələri 

40 

 

Mülki müdafiə sistemində göstərilən tibbi yardımın növləri və 

təşkili 

42 

 

Yaralanma və zəhərlənmə zamanı ilk tibbi yardım göstərmək 

qaydaları 

44 

79 

 

ƏDƏBİYYAT 

64