Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Qərb Universiteti Mülki müdafiə
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kimyəvi silahın ən vacib xüsusiyyətləri aşağıdakılardır
- Kimyəvi zəhərlənmə ocağı
- 7. ADİ QIRĞIN VASİTƏLƏRİ
- Vakuum və həcmli partlayış bombası
- Kumulyativ döyüş sursatı.
- Qəlpələnən aviasiya bombası
- Fövqəladə Hallar Nazirliyinin (FHN) əsas vəzifələri
- 9. MÜLKİ MÜDAFİƏ VƏ ONUN VƏZİFƏLƏRİ
- Mülki müdafiənin əsas vəzifələri aşağıdakılardır
- Mülki müdafiənin təşkili və ona rəhbərlik
|
5. KİMYƏVİ SİLAH
maddələr (ZM) və onları tətbiq etmək üçün istifadə olunan vasitələrə deyilir. Kimyəvi silahın əsasını zəhərləyici maddələr təşkil edir. Zəhərləyici maddələr hərbi, sənaye və təsərrüfat obyektlərinə qarşı işlədilərkən qoşunların şəxsi heyətlərini, fəhlələri, qulluqçuları, əhalini sıradan çıxaran, yaxud onların döyüş və əmək qabiliyyətinin zəifləməsinə, heyvanların zədələnməsinə, habelə bitkilərin məhvinə səbəb ola bilən xüsusi kimyəvi birləşmələrdən (zəhərli maddələrdən) ibarətdir.
maddi sərvətləri məhv etmədən canlı qüvvələri zədələmək imkanı. ZM-in maddi sərvətlərə təsiri onların zəhərlənməsi ilə məhdudlaşır ki, bu da onlardan istifadəni çətinləşdirir;
24
istehsalının nisbətən ucuz başa gəlməsi.
Məlum olan bütün zəhərləyici maddələr orqanizmə təsirinin xarakterinə görə (toksikoloji təsnifat), döyüş təyinatı və ərazidə zəhərlənmənin davamlılığına görə (taktiki təsnifat) qruplara ayrılır. Bir sıra ölkələrin cəbbəxanalarındakı müasir zəhərləyici maddələri toksikoloji təsnifata görə aşağıdakı qruplara ayırmaq mümkündür: Fosgen buxarları ilə nəfəs alarkən ağciyərlərin spesifik zəhərlənməsi baş verir. Kimyəvi silah tətbiq olunan və GTZM dağılan ərazilərdə kimyəvi zəhərlənmə ocağı yaranır. Kimyəvi zəhərlənmə ocağı o əraziyə deyilir ki, orada ZM və ya GTZM-ın təsiri nəticəsində əhalinin, heyvanların və bitkilərin zədələnməsi baş verir. Kimyəvi zəhərlənmə ocağının ölçüləri zəhərləyici maddələrin işlədilməsi miqyasından, onların növündən, tətbiq edilmə üsulundan, meteoroloji şəratin və yerin relyefindən asılı olur. Kimyəvi zəhərlənmə ocağı iki zonaya – ZM ilə bilavasitə zəhərlənən əsas zonaya və ZM-in buxar və ya aerozolları yayılan ikinci zonaya ayrılır. GTZM-dən mühafizə olunmaq üçün sənaye əleyhqazlarından və xüsusi respiratorlardan istifadə olunur.
Bakterioloji silah (BS) kütləvi qırğın silahlarının bir növüdür. BS bakterial vasitələrə və onları tətbiq etmək üçün işlədilən döyüş sursatına, cihaz və tərtibatlara deyilir. BS əsasını xəstəliktörədən mikroblar və onlardan alınan zəhər-toksinlər təşkil edir. Bakterioloji vasitələrin insanlara, heyvanlara və bitkilərə zədələyici təsiri bir sıra fərdi xüsusiyyətlərlə xarakterizə edilir. Onların hətta çox kiçik dozaları belə, yoluxucu xəstəlik törədir, yaxud insanları və heyvanları zəhərləyə bilir. Bir çox xəstəliklər xəstə adamdan sağlam adama keçir, insanlar və heyvanlar arasında tez yayılır. Xəstəliktörədən mikroblar və toksinlər müəyyən müddət xarici mühitdə və ya yoluxmuş həşaratlarda, gənələrdə, gəmiricilərdə qala bilər. Bakterioloji vasitələrin zədələyici xassələrindən biri də onlarda inkubasiya və ya gizli inkişaf dövrünün olmasıdır. Düşmən bakterioloji vasitələri təyyarə bombaları, top güllələri, raketlər, habelə içərisinə maye, yaxud quru halda mikrob və zəhər qatışığı (reseptur) doldurulmuş xüsusi konteyner və cihazlarda ata bilər. Onları 25 zəhərlənmiş daşıyıcılar da (həşəratlar, gənələr, gəmiricilər) yaya bilər. Belə silahın tətbiqi nəticəsində, şübhəsiz ki, şəhərlər və başqa yaşayış məntəqələri, dəmiryol qovşaqları, limanlar, su təchizatı mənbələri, həmçinin kənd təsərrüfatı bitkiləri, əkin tarlaları bakterioloji vasitələrlə zədələnə bilər. Xəstəliyin yayılmasının ən sadə və təsirli üsullarından biri havanın yoluxmasıdır. İçərisində bakterioloji vasitələr olan hərbi sursat havada duman və ya tüstüşəkilli aerozol buludu yaradır. Onun zədələyici təsiri tətbiq edilən xəstəliktörədicidən, ərazinin relyefindən, meteoroloji şəraitdən və s. asılıdır. İnsanlar və heyvanlar təkcə bakterioloji vasitələrin tətbiq edildiyi zaman deyil, buluddan ayrılmış aerozol hissəciklərinin öz zədələyici xüsusiyyətlərini saxlaya bildiyi vaxtdan asılı olaraq, bir neçə saat, gün, həftə, hətta ay müddətində də zədələnə bilər. Ona görə üzərinə həmin hissəciklər düşmüş əşyalara toxunduqda və ya yoluxmuş yeyinti məhsullarından, yaxud sudan istifadə edildikdə zədələnmək olar. Bakterioloji silahın tətbiqi nəticəsində bioloji zədələnmə ocağı yarana bilər. Bioloji zədələnmə ocağı o əraziyə deyilir ki, orada bioloji silahın tətbiqi nəticəsində insan, heyvan və bitki təlafatı olsun. Bioloji zədələnmə ocağı yaranan yerdə karantin və observasiya rejimləri tətbiq olunur. Yoluxucu xəstəlik yayan həşəratlar bir yerdən başqa yerə keçdikləri üçün bakterioloji yoluxmanın ilk sərhədləri də genişlənir və deməli, yoluxucu xəstəliklərin yayılma təhlükəsi artır. Profilaktika aparmaq və lazımi mühafizə tədbirləri görmək üçün bakterioloji vasitələrin vaxtında aşkar edilməsinin çox böyük əhəmiyyəti var. Düşmənin bakterioloji silahdan istifadə etdiyini zahiri əlamətlərə, bu vasitənin hansı yoluxucu xəstəlik törədəcəyini isə laboratoriyada aparılmış tədqiqatlara görə müəyyən etmək olar. Yoluxucu xəstəliyin əlamətləri aşkara çıxan kimi (hərarətin yüksəlməsi, baş ağrısı, iştahasızlıq, ürək bulanması, qusma, mədə pozğunluğu) bu barədə dərhal tibb müəssisəsinə xəbər verilməli, xəstə ayrıca otaqda və ya otağın ayrıca hissəsində yerləşdirilməli, şəxsi əşyaları, paltarları, yataq ləvazimatı, qab-qacagı, mebeli dezinfeksiyadan keçirilməlidir.
Vakuum, diyircəkli, fuqas və qəlpələnən bombalar, «sürpriz-minalar» və s. düşmənin müasir «adi» zədələyici vasitələrindəndir. Bir sıra dövlətlər silahların yeni növ və sistemlərini yaratmaqla yanaşı, köhnə növlərinin də təkmilləşdirilməsinə, zədələyici təsirlərin artırılmasına xüsusi diqqət yetirirlər.
26 Vakuum və həcmli partlayış bombası adi silahın yeni növüdür. ABŞ bu silahı ilk dəfə 1969-cu ildə Vyetnamda sınaqdan keçirmişdir. Quruluşca bu silah bir kasetdə birləşdirilən silindr formalı maye qabından və partlayıcı tərtibatlardan ibarətdir. Qabın hərəsinə 33,6 kq maye etilen oksidi doldurulur. Silah təyyarədən atılarkən partlayış nəticəsində maye ətrafa çilənir, 2-5 m hündürlükdə diametri 15 m qaz-hava buludu əmələ gətirir, bulud dərhal partladılır. Partlayış yerindən 15 m məsafədə izafi təzyiq 20-30 kqq/sm 2 -ə çatır (müqayisə üçün qeyd edək ki, adamları ağır zədələmək və binaları tam dağıtmaq üçün 0,5-0,7 kqq/sm 2 izafi təzyiq kifayətdir). Vakuum döyüş sursatı partlayarkən zərbə dalğası səsdəniti sürətlə ətrafa yayılır. Havanın tərkibində oksigen olduqca azalır. Qaz-hava qarışığı (emulsiya) binaların içərisinə keçdikdə yenidən partlaya bilər. Belə sursatın təsiri eyni çəkidə adi fuqas və qəlpələnən sursatların təsirindən 10 dəfə artıqdır. Kumulyativ döyüş sursatı. Sursatın ön hissəsində konusşəkilli boşluq var. Partlayış zamanı əmələ gələn sıxılmış hava enerjisi 10-15 km/san sürətlə bir nöqtəyə yığışır və dağıdıcı gücə çevrilir. Kumulyativ döyüş sursatları, tank əleyhinə raket və qumbara, qalınlığı 400-600 mm olan zirehli səthləri dağıdır. Onun qəlpələri adamları məhv edir.
enerji qurğularını dağıtmaq, canlı qüvvələri, texnikanı məhv etmək üçün işlədilən növüdür. Əsas hissələri metal gövdədən, partlayıcı maddə qabından, partladıcı tərtibatdan və stabilizatordan ibarətdir. Kalibri (ağırlıği) 50 kq-dan 10.000 kq-dək olur. Dağıdıcı təsiri kalibrindən asılı olur.
gövdənin qırıntıları ətrafa zədə yetirir. Bombanın kalibri 0,5 kq-dan 100 kq- dək olur. Məsələn, 100 kq-lıq bomba hərəsi 1 qr olan 5-6 min qəlpədən ibarətdir. Vakuum, diyircəkli, fuqas və qəlpələnən bombalardan qorunmaq üçün ən etibarlı vasitə kollektiv mühafizə vasitələri, yəni sığınacaq və daldalanacaqdır. Əgər yaxınlıqda belə qurğular yoxdursa, ətrafda olan çala, xəndək və yeraltı keçidlərdə gizlənməklə qorunmaq mümkündür. Yandırıcı silah adamları, yaşayış məntəqələrini, sənaye obyektlərini, nəqliyyat vasitələrini, meşə və əkinləri məhv etmək üçün işlədilir. Silah kimi işlədilən yandırıcı maddələr tərkibinə görə qruplara ayrılır:
27 Napalm neft məhsullarına (benzin, dizel yanacağı və s.) xüsusi qatılaşdırıcı maddələr qarışdırmaqla hazırlanır. Tezalışan qonur-qara rəngli qatı maddədir, düşdüyü yerə yapışaraq 800-1200°C istilik ayrılmaqla 5-10 dəqiqə yanır. Yanma zamanı napalm durulaşıb binaların, qurğuların içərisinə sıza bilər. Sürətlə qızan hava adamların yuxarı tənəffüs yollarında (burun, ağız boşluğu, boğazda) yanıqlar əmələ gətirir. Benzin buxarlarının tərkibindəki zəhərləyici maddələrlə zəhərlənmə ölümlə nəticələnir. Napalmın yanması nəticəsində alınan temperaturu 1200-1600°C-yə qədər artırmaq üçün ona metal maqnezium və ya alüminium tozu əlavə edilir. Belə qatışıq pirogel adlanır. Pirogel 2-5 dəqiqə parlaq alovla yanır, nazik metal təbəqələrini yandırıb deşir və uzunmüddətli yanğın ocağı törədir.
ibarətdir, xüsusi odlayıcı tərtibatla yandırılır. Termit havasız da yana bilər, düşdüyü yerdə yanaraq 3000°C temperatur yaradır. Polad, dəmir və digər metal təbəqələrini yandırıb deşir. Ağ fosfor havada öz-özünə alışan, mumabənzər zəhərli maddədir. Yanarkən zəhərləyici ağ tüstü əmələ gətirir. Yandırıcı vasitələr aviasiya bombaları, mərmilər, təyyarədən atılan baklar, əl qumbaraları və s. vasitələrlə tətbiq oluna bilər. Düşmənin yandırıcı silahından qorunmaq və onun təsirini azaltmaq məqsədilə yanğının yayılmasının qarşısını alan tədbirlər görülməli, yanğınsöndürmə vasitələri ehtiyatları yaradılmalıdır. Adamlar qorunmaq üçün mühafizə qurğularında daldalanmalıdırlar. Əl altında olan əşyalardan da istifadə etmək mümkündür. Adamın paltarına yandırıcı maye düşdükdə yanan yeri paltarın ətəyi, palçıq və s. ilə qapayırlar. Əgər yandırıcı maddə çox düşmüşsə, onda yanan paltarları cəld çıxarıb atmaq və ya adamın bədənini yapıncı, plaş və başqa örtüklə sıx örtmək lazımdır. Napalm bulaşığını silməyə çalışmaq olmaz.
Fövqəladə Hallar Nazirliyi (FHN) 2005-ci il dekabrın 16-da Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə yaradılmış və nazirlik haqqında Əsasnamə Azərbaycan Respubilkası Prezidentinin 2006-cı il 19 aprel tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmişdir.
28 FHN-nin strukturu
Dövlət Yanğından Mühafizə Xidməti
Dövlət Yanğın Nəzarəti Xidməti
Mülki Müdafiə Qoşunları
Material Ehtiyatlarının Dövlət Agentliyi
Tikintidə Təhlükəsizliyə Nəzarət Dövlət Agentliyi
Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsi və Dağ-mədən Nəzarəti Agentliyi
Kiçik Həcmli Gəmilər üzrə Dövlət Müfəttişliyi
Dövlət Sularda Xilasetmə Xidməti
Hərbiləşdirilmiş Xüsusi Mühafizə Xidməti
Xəzər Hövzə Qəza-Xilasetmə Xidməti
Böhran Vəziyyətlərində İdarəetmə Mərkəzi
«İzotop» xüsusi kombinatı
Əməliyyat-istintaq idarəsi Elm-istehsalat Birliyi
Mərkəzi laboratoriya
Təcili Xilasetmə Xidməti
Əsaslı Tikinti İdarəsi
Aviasiya dəstəsi
Kinoloji Xidmət
Tədris-Təlim Mərkəzi
İdman-sağlamlıq klubu
Tibb Xidməti Regional mərkəzlər
Attestasiya (akkreditasiya) olunmuş təşkilatlar Fövqəladə Hallar Nazirliyinin (FHN) əsas vəzifələri
Mülki Müdafiə (MM), habelə əhalinin və ərazilərin FH-dan mühafizəsi sahəsində vahid dövlət siyasətinin reallaşdırılması; Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və hökumətinin qərarları əsasında MM-in təşkili və həyata keçirilməsi, habelə əhalinin və ərazilərin FH-dan mühafizəsi üzrə tədbirlərin yerinə yetirilməsi; 29
MM sahəsində normativ tənzimləmələrin, eləcə də xüsusi icazəverici, gözətçilik və nəzarət funksiyalarının həyata keçirilməsi;
respublika dövlət icra orqanlarının dövlət tərəfindən idarə olunması və fəaliyyətlərinin koordinasiyasının (əlaqələndirilməsinin) həyata keçirilməsi;
MM, habelə əhalinin və ərazilərin FH-dan mühafizə sahələrində informasiyaların müəyyən edilmiş qaydada toplanması və mübadiləsinin həyata keçirilməsi və s.
Elmi-texniki tərəqqi yüksəlişi, mürəkkəb texniki sistemlərin tətbiqi və onların istismarında riskin artması ilə müşayiət olunur. Bu isə insanların həyat və sağlamlığa, ətraf mühitə və cəmiyyətin normal fəaliyyətinə təhlükə yaradır. Bütün bunlarla əlaqədar gələcək mütəxəssislərə müasir silahların tətbiqi zamanı, istehsalatda insanların həyat fəaliyyətini və ətraf mühitin mühafizəsini təmin etmək biliyi, bacarığı vermək günün vacib məsələsidir. Mülki müdafiə (MM) insanın ətraf mühitdə təhlükəsizliyi və sağlamlığının qorunması haqqında elmdir. O, təhlükəli və zərərli amilləri aşkara çıxarmalı və müəyyənləşdirməli, insanın mühafizəsinin metod və vasitələrini, zərərli və təhlükəli amillərin minimuma qədər azaldılması yollarını araşdırmalı, sülh və müharibə dövründə baş verən qəza hallarının, fəlakətlərin nəticələrini aradan qaldırmaq tədbirlərini hazırlamalıdır. Böyük maddi itkilər və insan tələfatına səbəb olan (AES-də, dəmiryolda, güclü təsirli zəhərli maddələrdən istifadə edən müəssisələrdə qəzalar və tez-tez baş verən təbii fəlakətlər və s.) fövqəladə hadisələr göstərir ki, xüsusilə sülh mənşəli fövqəladə halların MM tədbirləri yenidən baxılmalı və qiymətləndirilməlidir. Bu məsələ bazar münasibətləri və keçid dövründə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. 1992-ci il iyulun 31-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti «Azərbaycan Respublikasının Mülki Müdafiəsi haqqında Əsasnamənin» təsdiq edilməsi barədə fərman imzalamışdır. Yuxarıda deyilənlər Əsasnamədə öz əksini tapmışdır. Yeni Əsasnamədə respublikada mülki müdafiənin əsas məqsəd və vəzifələri, habelə dövlət hakimiyyəti və idarəetmə orqanlarının, 30 ictimai təşkilatların, eləcə də məsul şəxslərin və bütün vətəndaşların mülki müdafiə üzrə vəzifələri müəyyən edilmişdir. Bu Əsasnamədən sonra, 1998-ci il aprelin 18-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə Mülki Müdafiə haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu qüvvəyə minmişdir. Azərbaycan Respublikasının mülki müdafiəsi sülh və müharibə dövrlərində əhalinin və ərazinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə dövlət hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemidir. Mülki müdafiə üzrə dövlət funksiyalarını Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi sistemi yerinə yetirir.
əhalinin və ərazinin fövqəladə hadisələrdən mühafizəsinin təmin edilməsi üzrə hüquqi və iqtisadi normalar işləyib hazırlamaq və həyata keçirmək;
maliyyə vəsaitləri ehtiyatı yaratmaq;
fövqəladə hadisələrin nəticələrini proqnozlaşdırmaq və qiymətləndirmək;
əhalinin və ərazinin fövqəladə hadisələrdən mühafizəsi sahəsində dövlət nəzarətini və ekspertizasını həyata keçirmək;
olunma qaydalarını və vasitələrini əhaliyə öyrətmək;
insanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə yarada biləcək fövqəladə hadisələr barəsində əhaliyə vaxtında xəbərdarlıq etmək, habelə hadisələrin nəticələri və onların aradan qaldırılması üzrə görülmüş tədbirlər haqqında əhaliyə məlumat vermək;
qaldırılması həvalə edilmiş müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının qüvvə və vəsaitlərinin hazırlığını təmin etmək;
fövqəladə hadisələr baş vermiş ərazilərdən əhalini köçürmək və onları müvəqqəti yaşayış yerləri ilə təmin etmək, ümdə qəza-xilasetmə işlərini həyata keçirmək, ictimai asayişin bərpa olunması və qorunmasına yardım etmək, bitki və heyvanların xilas edilməsi üçün tədbirlər görmək;
31
fövqəladə hadisələrdən zərər çəkmiş əhalinin sosial müdafiəsi üzrə lazımi tədbirlər həyata keçirmək;
əhalinin və ərazinin fövqəladə hadisələrdən mühafizəsi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirmək və s.
Təsərrüfat obyektlərində, tədris müəssisələrində mülki müdafiənin təşkil edilməsi və vəziyyəti üçün obyektin rəhbəri məsuliyyət daşıyır. Mülki müdafiə tədbirlərinin yerinə yetirilməsi barədə onun əmr və sərəncamlarını obyektin bütün vəzifəli şəxsləri hökmən icra etməlidirlər. Obyektlərdə mülki müdafiə fəhlə, qulluqçu, kəndli və tələbələri (şagirdləri) qabaqcadan fövqəladə hadisələrin zədələyici amillərindən mühafizəyə hazırlamaq, obyektin fövqəladə hallarda sabit işləməsi üçün şərait yaratmaq, vaxtında Qəza- Xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlər (Q3L və DTİ) görmək, təbii fəlakət və istehsalat qəzalarının nəticələrini ləğv etmək üçün yaradılır. Obyektin rəhbərinə mülki müdafiə üzrə kömək göstərmək məqsədilə onun müavinləri (köçürmə, mühəndis-texniki tədbirlər, maddi-texniki təchizat, qərargah üzrə və s.) olur. Obyektin rəhbərliyinin nəzdində mülki müdafiə qərargahı yaradılır. Qərargah mülki müdafiənin idarəetmə orqanı olub, obyektdə mülki müdafiə məsələləri üzrə bütün əməli fəaliyyətin təşkilatçısıdır. Qərargah mülki müdafiə üzrə ştatlı işçilərdən və öz əsas işindən ayrılmayan vəzifəli şəxslərdən təşkil edilir. Mülki müdafiənin xüsusi tədbirlərini yerinə yetirmək, bu məqsədlə qüvvə və vasitələr hazırlamaq, Qəza-Xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlər aparılarkən mülki-müdafiə qüvvələrinin fəaliyyətini təmin etmək üçün yerlərdə mülki-müdafiə xidmətləri yaradılır. Obyektlərdə xidmətlərin böyük rolu vardır. Onlar obyektin şöbələri, bölmə və laboratoriyaları əsasında yaradılır. Xidmətlərin rəisləri obyektin baş mütəxəsislərindən, istehsalat bölmələrinin rəhbərlərindən təyin edilir. Mülki müdafiənin xidmətləri yerli şəraiti, həll edilən məsələlərin həcmi və xüsusiyyətlərini, lazımi maddi bazanın, qüvvə və vasitələrin olmasını nəzərə almaqla müvafiq icra hakimiyyəti başçılarını qərar və obyekt rəhbərlərinin əmrləri ilə yaradılır. Mülki müdafiənin əsas xidmətləri bunlardır: rabitə və xəbərdarlıq, tibbi, yanğından mühafizə, ictimai asayişi mühafizə,
32 sığınacaq və daldalanacaqlar, mühəndis, avtomobil nəqliyyat, maddi-texniki təchizat, ticarət və iaşə, enerji təminatı, kimya və radiasiyadan mühafizə və s. Müvafiq baza və ehtiyac olduqda digər xidmətlər də yaradıla bilər. Kənd təsərrüfatı istehsalı obyektlerində bunlardan başqa kənd təsərrüfatı heyvanlarının və bitkilərinin mühafizə xidməti də yaradılır. Mülki müdafiənin xəbərdarlıq siqnalları
Gözlənilən, yaxud baş verən fəlakət və müharibə barədə əhalini vaxtında xəbərdar etmək mülki müdafiənin ən əsas vəzifələrindən biridir. Qəza haqqında xəbər verməyin qaydası onun miqyası və yayılma sürəti nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. Lakin bütün hallarda təhlükə haqqında xəbərdarlığın əsas vasitələri radio və televiziya şəbəkəsidir. Adamların diqqətini tez cəlb etmək, həmçinin onları dərhal radio və televizorların ətrafına toplamaq üçün fövqəladə hallarda sirenalardan, nəqliyyat vasitələrinin fit səslərindən istifadə edilir. Belə siqnal «Hamının diqqətinə» siqnalı adlanır. Bu həyəcan siqnallarını eşidən kimi hamı dərhal radio və televizoru qoşaraq hökumət orqanlarının, mülki müdafiə qərargahının fövqəladə hadisə barədə verdiyi xəbər və məlumatları diqqətlə dinləməlidir. Təhlükə haqqında xəbərlə birlikdə əhalinin davranış qaydaları barədə qısa və aydın məsləhətlər, göstərişlər də verilir. Xəbərdarlıq siqnalları barədə qabaqcadan tam təsəvvür yaradılmalıdır. Hamı bilməlidir ki, xəbərdarlıq siqnalları sülh və müharibə dövründəki fəlakətlər zamanı verilir. Ancaq bunlar biri digərindən fərqlənir və bunu əhalinin bilməsi vacibdir. Öncə qeyd edək ki, bir sıra təbii fəlakətlər barədə qabaqcadan xəbər vermək mümkündür. Məsələn, yaz daşqınlarının ehtimalı bir ay qabaqcadan məlum olur və bu barədə müvafiq tədbirlər görülür. Yaxud sel təhlükəsi barədə 10-20 dəqiqə, bəzən 1-2 saat qabaq xəbər çatdırmaq olar. Bu zaman yerli mülki müdafiə gərardahı əhaliyə belə bir məlumat verə bilər: «Diqqət! Danışır rayon mülki müdafiə gərargahı! Vətəndaşlar! Çayda suyun səviyyəsinin qalxması müşahidə olunur. Çayın sağ sahilindəki məhəllələri su basacağı gözlənilir. Həmin məhəllələrdə yaşayanlar ən vacib və zəruri şeyləri götürüb mərkəzi meydana tələssinlər. Evdən çıxarkən sobanı, qazı, işığı söndürməyi unutmayın. Bu barədə qonşularınıza da xəbər verin. Radio şəbəkəsi ilə veriləcək xəbərləri diqqətlə dinləyin, göstərişlərə dəqiq riayət edin».
33 Belə bir vacib cəhəti də qeyd edək ki, müharibə zamanı adamlar hər cür ekstremal hallara qarşı ayıq olur, mülki müdafiə siqnalları və məlumatları üzrə çevik hərəkət edirlər. Başqa sözlə, mülki müdafiə qərargahının göstərişlərini yerinə yetirməyə müəyyən dərəcədə hazır olurlar. Halbuki, təbii fəlakətlər zamanı da əhalinin belə çevik və dəqiq hərəkət etməsi heç də az əhəmiyyətli deyil. Bir sıra hallarda, məsələn, güclü qəzalar zamanı itirilən hər dəqiqə fəlakətin miqyasını genişləndirə bilər. Buna görə də mülki müdafiə orqanları ehtimal olunan belə qəzalara qarşı adamlar arasında qabaqcadan geniş izahat işləri aparmalı, təhlükəli ərazilərdə işləyənləri və yaşayanları buna hazırlamalıdırlar. Həmin ərazinin hər bir sakini bilməlidir ki, həyəcan siqnalı verildikdə necə hərəkət etməlidir. Bilmək lazımdır ki, təbii fəlakətlərin, habelə qəzaların növündən və bu zaman yaranan konkret vəziyyətdən asılı olaraq «Hamının diqqətinə» siqnalından sonra mülki müdafiə qərargahı tərəfindən elan edilən məlumatların və göstərişlərin məzmunu müxtəlif ola bilər. Buna görə də hər bir adam onları diqqətlə dinləməli, təmkinli olmalı, cəld və mütəşəkkil davranmalıdır. Müharibə dövründə isə vəziyyət dəyişir. Düşmən hücumu barədə xəbəri əhaliyə hakimiyyət orqanları verir. Bu xəbər radio və televiziya, mətbuat orqanları vasitəsilə əhaliyə çatdırılır. Düşmən hücumu təhlükəsi yaranan dövrdə vəziyyət çox mürəkkəb olur. Müharibə zamanı düşmənin nüvə, kimyəvi, bakterioloji silahlar və başqa silahlar işlətmək qorxusu yarandıqda dərhal mülki müdafiənin xəbərdarlıq siqnalları verilir, bu məqsədlə radiodan, televiziyadan, bütün rabitə vasitələrindən, səs və işıq siqnallarından istifadə olunur. Belə hallarda «Hamının diqqətinə» siqnalından sonra yaranmış vəziyyətdən asılı olaraq mülki müdafiənin «Hava həyəcanı», «Hava həyəcanı sovuşdu», «Radiasiya təhlükəsi», «Kimya həyəcanı» siqnalları verilə bilər. Bütün əhalinin bu siqnalları bilməsi və onun tələblərinə əməl etməsi vacibdir. Bu, tələfatı xeyli azalda bilər. Bu siqnalların hər birini konkret şəraitdə nəzərdən keçirək: «Hava həyəcanı» siqnalı xəbərdarlıq edir ki, düşmənin hava basqını gözlənilir. Öncə sirenalar bunu «Hamının diqqətinə» çatdırır. Sonra isə radio-televiziya ilə belə bir elan verilir: «Diqqət! Diqqət! Danışır mülki
34 müdafiə qərargahı! Vətəndaşlar, hava həyəcanı! Hava həyəcanı!» Bu elan bir neçə dəfə təkrar olunur. Əhalinin daldalanması barədə göstəriş verilir. Bu zaman evlərdə olanlar yubanmadan pəncərələri örtməli, qızdırıcı cihazları, işığı keçirməli və əvvəlcədən tədarük etdikləri ərzağı, suyu, mühafizə və tibbi yardım vasitələrini götürüb ən yaxındakı sığınacağa getməlidirlər. İstehsalatda olanlar bütün aqreqatları dayandırmalı, cərəyanı kəsməli və qabaqcadan müəyyən edilmiş qaydada hər bir briqada və növbə onlar üçün nəzərdə tutulmuş sığınacağa getməlidir. Əgər istehsalat rejiminə görə hər hansı aqreqatı, turbini, sobanı, texnoloji xətti dayandırmaq mümkün deyilsə, onlar nisbətən təhlükəsiz iş rejiminə keçirilir, əvvəlcədən təyin edilmiş müəyyən adamların nəzarəti altında saxlanılır və həmin adamların qorunması üçün müvafiq yerlər düzəldilir. «Hava həyəcanı» zamanı bütün tədris müəssisələrində məşğələlər dayandırılır, hamı mühafizə qurğularına gedir. İctimai yerlərdə (kinoteatrlarda, mağazada, bazarda və s.) nəqliyyat vasitələrində olanlar yaxınlıqdakı daldalanacağa getməlidirlər. Əgər belə sığınacaq yerləri yoxdursa, daldalanmaq üçün yeraltı keçidlərdən, tunellərdən və s. istifadə etmək lazımdır. «Hava həyəcanı» zamanı kəndlərdə əhali ailə daldalanacaqlarına yığışmalıdır. Mal-qaranı tövlədə saxlamaq məsləhətdir. «Hava həyəcanı» vaxtı örüşlərdə olan naxır və sürüləri yaxşı olar ki, meşələrə sürsünlər. Çöldəki mal- qaranı qorumaq üçün yarğanlardan, xəndəklərdən, mağaralardan və s. istifadə etmək məsləhətdir. Ümumiyyətlə, çalışmaq lazımdır ki, mal-qara düzdə, açıq sahələrdə qalmasın. Bütün hallarda yalnız «Hava həyəcanı sovuşdu» siqnalı verildikdən sonra daldalanacaqları tərk etmək olar. Bu zaman yerli radio şəbəkəsi və səsucaldan qurğular vasitəsilə elan edilir: «Diqqət! Diqqət! Danışır mülki müdafiə qərargahı! Havadan basqın təhlükəsi sovuşdu. Hava həyəcanı qurtardı». Düşmənin zərbə endirdiyi və zədələnmə ocağı yaranan yerlərdə «Hava həyəcanı qurtardı» siqnalı verilmir. Belə hallarda sığınacaqlarda qorunanlara vəziyyətlə əlaqədar məlumat və davranış qaydaları barədə tövsiyələr verilir. Xatırladaq ki, bu zaman yerli mülki müdafiə orqanlarının göstərişlərini dəqiq yerinə yetirmək son dərəcə zəruridir. Əks təqdirdə adamlar radioaktiv, kimyəvi və ya bakterioloji zəhərlənməyə məruz qalarlar.
35 «Kimya həyəcanı» siqnalı kimyəvi və bakterioloji zəhərlənmə təhlükəsi olduqda, yaxud belə zəhərlənmələr bilavasitə aşkar edildikdə verilir. «Hamının diqqətinə!» xəbərdarlıq siqnalından sonra yerli mülki müdafiə qərargahının belə bir məlumatı əhaliyə çatdırılır: «Diqqət! Diqqət! Danışır mülki müdafiə qərargahı. Vətəndaşlar! Kimya həyəcanı! Kimya həyəcanı!» Bu, yerlərdə səs və işıq siqnalları vasitəsilə təkrar olunur. Ardınca aşkar olunmuş zəhərləyici maddənin və ya yoluxucu xəstəlik törədicisinin növü nəzərə alınmaqla adamların davranış qaydaları haqqında məsləhət verilir. Kimyəvi zəhərlənmə yerlərindən adamlar mümkün qədər tez çıxarılmalıdır. Onların hansı istiqamətdə getmələrini mülki müdafiə və ya polis işçiləri göstərirlər. Onlar olmadıqda adamlar zəhərlənmə zonasından küləyin səmtinə perpendikulyar istiqamətdə çıxmalıdırlar. Bundan sonra adamlar sanitariya təmizlənməsindən keçməlidirlər. Bakterioloji yoluxma ocağından əhalinin özbaşına çıxmasına yol ve-rilmir. Çünki belə sahələrdə karantin və ya observasiya rejimi qoyulacaq, adamların sonrakı davranış qaydaları müəyyən ediləcək. Qeyd etdiyimiz kimi, kəndlərdə daldalanmaq üçün nəzərdə tutulan ailə sığınacaqları qabaqcadan möhkəmləndirilməli, hermetikliyi təmin olunmalıdır. İçəridə ailənin rahatlığı üçün hər cür şərait yaradılmalı, hadisələrin gedişi, habelə kimyəvi və ya bakterioloji zəhərlənmə təhlükəsinin sovuşması barədə məlumat və ondan sonrakı davranış qaydaları haqqında göstərişlərin verilməsi üçün radio və televiziya qurğularının işləməsi təmin edilməlidir. «Kimya həyəcanı» siqnalı verilərkən mal-qaranın yem ehtiyatlarının, ərzaq və su mənbələrinin qorunması üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir. «Radiasiya təhlükəsi» siqnalı bu və ya digər ərazidə radioaktiv zəhərlənmə aşkar olduqda və ya belə zəhərlənmə ən gec 1 saat ərzində gözlənildikdə verilir. «Hava həyəcanı» və «Kimya həyəcanı» siqnalları zamanı olduğu kimi «Radiasiya təhlükəsi» gözlənildikdə də öncə «Hamının diqqətinə! siqnalı, sonra isə «Radiasiya təhlükəsi» məlumatı verilir. Bu zaman bütün rabitə və xəbərdarlıq vasitələrindən istifadə edilir, yerlərdə isə bu, səs və işıq siqnalları ilə təkrar edilir. Sonra belə elan verilir: «Diqqət! Diqqət! Danışır mülki müdafiə qərargahı! Vətəndaşlar! Radiasiya təhlükəsi! Radiasiya təhlükəsi» Bunun ardınca görülən mühafizə tədbirləri barədə, habelə əhalinin davranış qaydaları haqqında mülki müdafiə qərargahının tövsiyələri və göstərişləri əhaliyə çatdırılır.
36 Adamlar dərhal respirator, radioaktiv tozdan qoruyan parça maska və ya pambıqlı tənzif sarğı, əgər bunlar yoxdursa, əleyhqaz taxıb sığınacağa və ya radiasiya daldalanacağına getməlidirlər. Sonrakı davranış qaydaları əsasən «Hava həyəcanı» və «Kimya həyəcanı» zamanı olduğu kimidir və hər bir konkret halda mülki müdafiə qərargahı tərəfindən dəqiqləşdirilib əhaliyə çatdırılır.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|