Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Qərb Universiteti Mülki müdafiə
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Meşə yanğınları Meşə yanğını
- Məişət yanğını
- 3. TEXNOGEN XARAKTERLİ HADİSƏLƏR VƏ ONLARIN QISA XARAKTERİSTİKASI
- Sənaye müəssisələrində partlayışlar
- Enerji sistemlərində və texnoloji şəbəkələrdə qəzalar
- Nəqliyyat sahəsində qəzalar
- Aviasiya daşımalarında qəza hallarının
- Radiasiya qəzası
- Neytron silahının zədələyici xüsusiyyəti
|
Qar uçqunu (marxal)
gəldiyi hər şeyi süpürüb aparan nəhəng qar kütləsinə deyilir. Hadisə baş verənədək Daimi, yaxud müvəqqəti yaşadığınız rayonda qar uçqunu təhlükəsi olub- olmadığını öyrənin.
Belə təhlükəli rayonlarda yaşayarkən həmişə yanınızda, ilk növbədə lazım olan əşyalar yığılmış çamadan saxlayın; bunlar ərzaqdan, batareyalı radioqəbuledicidən və şəxsi sənədlərinizdən ibarət olmalıdır.
Bilavasitə təhlükə yaranarkən qapı və pəncərələri örtün, mümkünsə, pəncərə çərçivələrini möhkəmlədin.
deyilir. Hadisə baş verənədək Quru və küləkli havada meşələrdə, bağlarda, kənd təsərrüfatı tikililərində, taxta evlərdə və s. tonqal qalamaq və siqaret çəkməyin, qadağan edildiyi barədə məsləhət və göstərişlərə ciddi riayət edin.
ağaclardan, quru otdan, yana bilən hər cür material və tullantılardan təmizləyin.
uşaqlara odla ehtiyatlı davranmağı öyrədin.
Yanğından mühafizə xidmətinin, polis şöbəsinin və FHN bölməsinin telefon nömrələrini yadda saxlayın. 13
Evinizin dam örtüyünün vəziyyətini yoxlayın – yerindən qopub düşmüş, yaxud kip oturmayan kirəmit yanğın vaxtı damın alışmasına səbəb ola bilər.
Evin damını və yağış novçalarını xəzəldən və mamırdan təmizləyin.
Qapı və pəncərə taylarının çərçivələrə, pəncərə qapaqlarının pəncərəyə kip oturmasına diqqət yetirin. Hadisə baş verəndə Onu aşağıdan söndürməyə başlayın.
Sudan istifadə edin, su olmayanda alovu tapdalayın, ağacların şax budaqları ilə döyəcləyin, paltar və ya hər hansı materialla bürüyüb söndürün.
yaşayan insanlara xəbər verin.
Xilasetmə xidmətləri hadisə yerinə tez keçə bilsin deyə, darvazanı açıq saxlayın. Qaz balonlarını dərhal evdən uzaqlaşdırın. Məişət yanğını
Məişət yanğınları zamanı alov yanan materialların növündən asılı olaraq, sürətlə yayılıb müxtəlif dərəcədə ziyan törədir. Hadisə baş verənədək
Kibrit qutularını və alışqanları uşaqlar üçün əlçatmaz yerlərdə saxlayın.
Tezalışan maddələri və əşyaları (spirt, qaz balonları, kağız, parça və s.) istilik mənbələri yaxınlığında saxlamayın.
üstünü hər hansı materialla örtməyin.
Şamdan istifadə etməyin, yaxud otaqdan çıxarkən şamı söndürün,
Küllə ehtiyatlı olun – qığılcımlar külün altında bir neçə gün qala bilər. Əgər sizə kül lazımdırsa, onu odadavamlı konteynerdə (dəmir qabda) saxlayın.
Heç vaxt yataqda siqaret çəkməyin. 14
Siqaret kötüklərini yığmaq üçün odadavamlı külqabıdan istifadə edin. Külqabını zibil yeşiyinə və ya vedrəsinə siqaret çəkiləndən bir neçə saat sonra boşaldın.
Yağ qaynadarkən heç vaxt mətbəxdən çıxmayın.
Mənzili tərk edərkən qaz pilətəsində bütün konforkaların söndürüldüyünü yoxlayın.
nömrələrini yadda saxlayın. Hadisə baş verəndə
Təmkinlə hərəkət edin, təlaşa düşməyin.
Yanğından mühafizə xidmətinə xəbər verin, ünvanınızı aydın və dəqiq söyləyin. Qazı və elektrik enerjisini kəsin.
Əl altında olan yanğınsöndürən vasitələrdən istifadə edin. Heç vaxt alışmış neft məhsullarını su vasitəsilə söndürməyə cəhd etməyin. Elektrik avadanlığı yanan hallarda ilk növbədə cərəyanı kəsin. Binanı tərk edin.
Təhlükəyə məruz qalmış insanları və heyvanları xilas etməyə çalışın (paltarı alışmış adamın üstünə hər hansı bir örtük, adyal atıb onu yerə sıxın).
qapı və pəncərələri bağlayın ki, içəridə yelçəkmə yaranmasın. Qapının taylarını tez-tez su ilə isladın və qapıdakı deşik-bacaları yaş əsgi ilə tutun. Pəncərənin qarşısında dayanın ki, sizin mənzildə qaldığınızı çöldən görsünlər (lakin pəncərəni açmayın).
təmiz olur.
Alovun mühasirəsində qalmaq təhlükəsindən qaçın. Hadisədən sonra
Xilasetmə xidmətlərinin tövsiyələrini yerinə yetirin.
Evi nəzərdən keçirin. 15
Qonşulara kömək edin, zədə almış şəxslərə ilk yardım aptekçəsin-dən istifadə etməklə yardım göstərin.
Güclü qəzalar və fəlakətlər böyük dağıntılar törədir. Güclü qəza sənaye müəssisələrində, nəqliyyatda və digər xalq təsərrüfatı obyektlərində işin qəflətən dayanmasından və ya texnoloji istehsalat prosesinin pozulmasından ibarətdir ki, bunun nəticəsində maddi sərvətlər məhv olur, adamlar arasında tələfat və xəsarətlər baş verir. Texnoloji fəlakət qəflətən baş verən və insanların məhv olması ilə nəticələnən genişmiqyaslı güclü qəzaya deyilir. Güclü fəlakətlərin nəticələri onların xarakterindən, nəqliyyat vasitələrinin növündən asılı olur.
tərəqqinin coşqun inkişafı, istehsalatda texnologiyaların durmadan dəyişməsi, nəhəng enerji və yüksək sürətlərdən istifadə edilməsi şəraitində tez-tez baş verir. İstehsalat qəzaları xarici təbii amillərin, o cümlədən təbii fəlakətlərin təsiri ilə, qurğunun layihə-istehsalat qüsurlarının vaxtında aradan qaldırılmaması, onların istismarı qaydalarına riayət olunmaması və istehsalatda texnoloji prosesin pozulması nəticəsində də baş verir. İri sənaye qəzalarına sənaye və tikinti obyektlərində, eləcə də dəmir yolu, hava, su nəqliyyatı vasitələri və magistral boru kəmərlərində baş verən qəzalar aiddir ki, bu zaman yanğınlar törəyir, dağıntılar olur, torpağın və suyun səthinə xeyli neft məhsulları və aqressiv maddələr axması təhlükəsi yaranır. Binaların, qurğuların, istehsalat avadanlıqlarının zədələnməsi, insanların və maddi sərvətlərin məhv olması ilə müşayiət olunan istehsalat qəzaları partlayışlardan, yanğınlardan, subasmalardan, qurğuların deformasiyaya uğraması və dağılmasından, enerji sistemi və mühəndis şəbəkələrinin sıradan çıxmasından, zərərli maddələrin kənara sızaraq ətraf mühiti çirkləndirilməsindən ibarətdir. Bunlar çox vaxt eyni zamanda baş verir, biri digəri ilə əlaqədar olur və bir- birini gücləndirir. Nəqliyyat qəzası Güclü təyyarə qəzası, avtomobil və dəmiryol qəzaları, eləcə də gəmi qəzalarının ümumi cəhəti ondan ibarətdir ki, bunlar çoxlu insan və ya yük
16 daşıyan, ya da insanlara və ətraf mühitə bilavasitə, yaxud dolayısı ilə zərər yetirə biləcək maddələr daşıyan nəqliyyat vasitələrində baş verir. Təyyarə qəzaları təbiət hadisələri, texnoloji səbəblər və ya insan amili nəticəsində (səhlənkarlıq və s.) baş verə bilər. Dəmiryol qəzaları qatarlar toqquşarkən, qatar yoldan çıxarkən, torpaq sürüşmələri, qar uçqunları və s. zamanı, eləcə də terror təxribatı hallarında baş verir.
Avtomobil qəzaları daha tez-tez baş verir və daha çox ziyan vurur. Gəmi qəzaları, xüsusən duru yanacaq, yaxud təhlükəli maddələr daşıyan gəmilərdə baş verərkən ciddi ekoloji fəlakətlərə səbəb ola bilər.
Partlayışlarla müşayiət olunan istehsalat qəzalarının nəticələri, xaraktercə müharibə vaxtı baş verən dağıntılara oxşayır. Qazanxanalarda qazanların, kimya müəssisələrində qazın, cihazların, hazır məhsul və yarımfabrikatların, neftayırma zavodlarında benzin buxarları və digər qarışıqların, dəyirmanlarda unun, şəkər zavodlarında şəkər tozunun, taxta- şalban və ağac emalı kombinatlarında mişar tozunun və lak-boyaq buxarlarının partlayışları və s. daha çox müşahidə edilir. Bir çox ölkələrdəki kömür və filiz mədənlərində kömür tozunun və qazların partlayışı nəticəsində çox ağır yeraltı qəzalar olur. Belə partlayışlar, adətən, yanğınlar, uçqunlar və s. törədir. İstehsalat qəzaları zamanı hər hansı partlayışın zərbə dalğası böyük insan təlafatına və qurğu hissələrinin dağılmasına səbəb olur. Yanğınlar adamların nəzarəti altından çıxmış odun kortəbii sürətdə yayılmasından ibarətdir. Meşə yanğınları ağacları və kolluqları məhv edir, meşə torpağının, suyunun mühafizəedici və digər faydalı xüsusiyyətlərini zəiflədir, qiymətli fauna zərər çəkir. Yaşayış məntəqələrində baş verən yanğınlar daha təhlükəlidir. Belə hallarda evlər, əhalinin əmlakı məhv olur, adamlar yanıq yaralarına məruz qalır. Yayılmasının miqyasına görə yanğınlar qismən yanğın və tam yanğın növlərinə bölünür.
Enerji sistemlərində və texnoloji şəbəkələrdə qəzalar tufan, partlayış, yanğın, qurğunun dağılması nəticəsində, eləcə də sistemin özündəki 17 zədələnmələr üzündən baş verə bilər. Xarakterinə görə bunlar nüvə partlayışı nəticəsində yaranan ikincili zədələnmələrin eynidir.
Avtomobillərin, dəmiryol qatarlarının toqquşmasından, yanğın və partlayışlardan yaranan
qəzalardan əlavə,
yerüstü nəqliyyat kommunikasiyalarında, təbii fəlakətlər zamanı və yolların nasazlığı nəticəsində də qəzalar olur. Gəmi qəzalarının səbəbləri müxtəlifdir. Gəmilər yanğın və partlayış nəticəsində, fırtınadan, sualtı qayalara və digər maneələrə toxunmadan, yüklərin yerdəyişməsi və aşmasından, bir-biri ilə toqquşmasından və digər səbəblərdən qəzaya uğrayıb batır. Aviasiya daşımalarında qəza hallarının əsas səbəbləri – hava nəqliyyatı vasitələrinin köhnəlməsi, aviasiya texnikası təmirinin və ona texniki xidmət keyfiyyətinin pisləşməsi üzündən bu nəqliyyat vasitələrinin etibarlılığının xeyli azalması, uçuşların yerinə yetirilməsi və təhlükəsizlik təminatı üzrə müəyyən edilmiş qaydaların pozulması hallarının artması ola bilər.
İstehsalat qəzaları zamanı partlayışlar tutumları, digər qabları və texnoloji boru kəmərləri deformasiyaya uğradır. Güclü təsirli zəhərli maddələrin ətrafa sızması və kimyəvi zəhərlənmə zonasının yaranması ilə müşayiət olunan istehsalat qəzalarının nəticələri öz xarakterinə görə kütləvi qırğın vasitəsi olan kimyəvi silah işlədilərkən yaranan kimyəvi zəhərlənmə ocağının nəticələri kimidir. Bu halda kimyəvi maddənin təsiri nəticəsində insanların, heyvanların və bitkilərin zədələndiyi və ya zədələnə biləcəyi əraziyə kimyəvi zədələnmə ocağı deyilir. Radioaktiv maddələrin ətrafa sızması atom-elektrik stansiyalarında, atom gəmilərində, mühəndis tədqiqatları mərkəzlərində istehsalat qəzaları nəticəsində baş verir.
Kimyəvi qəza istehsalat obyektində baş verən və dərhal insanlara, avadanlıqlara və ətraf mühitə ciddi zərərli təsir göstərən hadisədir. Qəzalar zamanı ətraf mühitə yayılan GTZM-lərin spesifik qoxuları və rəngləri ilə müşayət olunan bulud əmələ gəlir.
18
Həyəcan siqnalları və köçürülmə tədbirləri ilə tanış olun.
Ən lazımi şeyləri yığdığınız çamadanı həmişə hazır saxlayın. Çamadanda şəxsi sənədləriniz, sizə lazım olan dərmanlar, ilk yardım aptekçəsi, batareyalı radioqəbuledici, fənər, adyal (köçürmə ehtimalına görə), ərzaq və içməli su ehtiyatı (daldalanacaqda gizlənmə halları üçün) olmalıdır. Evinizdə daldalanma yeri (sığınacaq) düzəldin və oraya lazımi avadanlıq qoyun. Təhlükəli kimyəvi maddələr istehsal edilən, yaxud saxlanılan müəssisələrin yaxınlığında yaşayırsınızsa, bu, xüsusən vacibdir. Əgər binadasınızsa:
Otaqda qalın, qapı və pəncərələri kip bağlayın, bütün deşik-bacaları kipləşdirin, həmçinin ventilyasiya, qızdırma və havanın kondensasiyası sistemlərinin işini dayandırın.
Pəncərələrdən kənarda dayanın; ən etibarlı mühafizə yeri pəncərəsiz və su təchizatına malik otaqdır.
Heç yerə zeng etməyin telefon xətlərinin yüklənməməsi üçün).
Uşaqları gətirmək üçün məktəbə getməyin, müəllimlər uşaqların qeydinə qalacaqlar.
Rəsmi göstəriş olmayınca və ya həyəcanın qurtarması barədə siqnal verilməyincə daldalanma yerini tərk etməyin.
verərsə, özünüzlə batareyalı radioqəbuledici, isti paltar, həmçinin sizə lazım olan dərmanları, şəxsi sənədlərinizi və pullarınızı götürün. Əgər binadan kənardasınızsa: Ağız və burnunuzu yaylıqla örtün (yaylıq isladılsa, daha yaxşı olar); yaxındakı hər hansı bir binaya girin və təhlükənin ötüşdüyü barədə siqnal, yaxud köçürülmə barədə sərəncam verilənədək orada qalın.
daşınnma zamanı baş verən, eləcə də insanlar və ətraf mühit üçün müəyyən
19 dərəcədə təhlükəli radiasiyanın meydana çıxması ilə müşayiət olunan hadisədir.
Həyəcan siqnalları və köçürülmə tədbirləri ilə tanış olun.
Ən lazımlı şeyləri yığdığınız çamadanı həmişə hazır saxlayın. Çamadanda şəxsi sənədləriniz, sizə ən çox lazım olan dərmanlar, ilk yardım aptekçəsi, batareyalı radioqəbuledici, fənər, adyal (köçürülmə ehtimalına görə), ərzaq və içməli su ehtiyatı (daldalanacaqda gizlənmə halları üçün) olmalıdır. 4. NÜVƏ SİLAHI
Nüvə silahı, məlum olan digər kütləvi qırğın silahlarına görə güclü zədələyici xassəyə malikdir. Nüvə silahından, müxtəlif nüvə reaksiyaları nəticəsində ayrılan enerjidən istifadə olunur. Nüvə silahının partlayış gücü trotil ekvivalenti ilə xarakterizə edilir. Trotil ekvivalenti – partlayış enerjisi bu nüvə sursatının partlaması nəticəsində alınan enerjiyə bərabər olan partladıcı maddənin tonla miqdarına deyilir. Müxtəlif nüvə sursatlarının gücü bir neçə milyon tona qədər olur. Nüvə partlayışı həm zədələyici təsirinin gücünə, həm də müxtəlif amillərin zərərli təsirinə görə adi döyüş sursatlarından fərqlənir. Nüvə silahı ilk dəfə 1945-ci ilin avqustunda ABŞ-ın silahlı qüvvələri tərəfindən Yaponiyanın Xirosima və Naqasaki şəhərlərinə qarşı istifadə olunmuşdur. Nüvə silahını hədəfə çatdırmaq üçün müxtəlif növlü raketlərdən, təyyarələrdən, sualtı qayıqlardan, gəmilərdən, habelə, artilleriya toplarından istifadə etmək mümkündür. Nüvə silahının tətbiqi məqsədindən və basqın hədəfinin xarakterindən asılı olaraq nüvə sursatları kosmosda, havada, yerin üstündə, yerin altında, suyun altında partladıla bilər. Nüvə partlayışı nəticəsində beş cür zərərli təsir meydana çıxır. Bunlara nüvə partlayışının zədələyici amilləri deyilir. Bunlar aşağıdakılardır.
işıq şüalanması;
nüfuzedici radiasiya; yerin radioaktiv zəhərlənməsi; elektromaqnit impulsu. 20 Nüvə partlayışı enerjisinin təqribən 50%-i zərbə dalğasının, 55%-i işıq şüalanmasının, 4%-i nüfuzedici radiasiyanın yaranmasına, 10%-i yerin radioaktiv zəhərlənməsinə və 1%-i elektromaqnit impulsunun yaranmasına sərf olunur.
Zərbə dalğası partlayış mərkəzindən hər tərəfə çox yüksək sürətlə yayılan çox güclü sıxılmış hava, torpaq, su qatından ibarətdir. Zərbə dalğasının zədələyici təsiri sursatın gücündən, partlayışın növündən və partlayış mərkəzinədək olan məsafədən, yerin relyefindən və s. asılı olur. Nüvə silahından qorunmaq üçün düzəldilmiş sığınacaq və daldalanacaqlar adamları zərbə dalğasının təsirindən qoruyur. Bu məqsədlə xəndəkdən, yeraltı binalardan, habelə yerin relyefindən də müəyyən dərəcədə istifadə etmək mümkündür. Zərbə dalğası özünün yayılması istiqamətində rast gəldiyi binaları və başqa yerüstü tikililəri dağıdır və zədələyir.
İşıq şüalanması nüvə partlayışı zamanı meydana çıxan od kürəsinin saçdığı gözə görünən ultrabənövşəyi və infraqırmızı güclü şüalanma selidir. Təsir müddəti nüvə yükünün gücündən asılı olaraq 10-20 saniyə olur. İşıq şüalanmasının zədələyici təsiri işıq impulsundan, yəni işıq şüalarına nisbətən şaquli yerləşmiş səthin hər bir kvadrat santimetrinə bütün şüalanma ərzində düşən işıq enerjisinin miqdarından asılı olur. Müxtəlif sahələrdə yaranmış işıq impulsunun kəmiyyəti nüvə partlayışının gücündən, növündən, məsafədən və hava şəraitindən asılı olur. İşıq şüalanmasının təsir müddətinin 10-12 saniyə olmasına baxmayaraq o, xeyli məsafələrdə bədən yanıqlarına, gözlərin müvəqqəti ya həmişəlik korluğuna, müxtəlif materialların alovlanmasına, kömürləşməsinə və ya əriməsinə, yaşayış məntəqələrində, meşələrdə, mədənlərdə, tarlalarda güclü yanğinlara səbəb ola bilər. İşıq şüalanmasının təsiri meteroloji şəraitdən çox asılı olur. Qatı duman yağış və qar onun təsirini 10-20 dəfə zəiflədir. Sığınacaqlar və daldalanacaqlar işıq şüalanmasının təsirindən qorunmaq üçün ən etibarlı yerlərdir.
21 Nüfuzedici radiasiya nüvə partlayışında partlayış yerindən ətrafa yayılan gözə görünməyən qamma-şüaları və neytronlar selindən ibarətdir. Nüfuzedici radiasiya onun tərkibindəki qamma-şüalanma da nəzərə alınmaqla nüvə partlayışı vaxtı cəmi 10-25 saniyə təsir edir. Lakin qısa müddət ərzində mühafizə edilməmiş adamlar və heyvanlar şüa xəstəliyinə tutula bilərlər. Nüfuzedici radiasiyanın təsiri ondan ibarətdir ki, qamma-şüalar və neytronlar canlı toxumaların molekullarını ionlaşdırır. Bu isə insan orqanizmində maddələr mübadiləsinin pozulmasına, hüceyrələrin və müxtəlif üzvlərin həyat fəaliyyətinin dəyişməsinə, yoluxucu xəstəliklərə qarşı orqanizmin mübarizə qabiliyyətinin zəifləməsinə səbəb olur. Şüa alan adam bunu hiss etmir. Zədələnmə əlamətləri müəyyən müddətdən sonra aşkara çıxır, xəstəliyin gedişi orqanizmin aldığı şüanın dozasından asılı olur. Müxtəlif sıx və qalın materiallardan keçərkən nüfuzedici radiasiyanın təsiri zəifləyir. Məsələn poladın 2.7 sm, betonun 10 sm, torpağın 14 sm, suyun 23 sm, ağacın 30 sm qalınlığı nüfuzedici radiasiyanı 2 dəfə zəiflədir. Nüfuzedici radiasiyadan mühafizə məhz materialların bu xüsusiyyətinə əsaslanır. Belə ki, radiasiya dozasını üstüörtülü xəndək 40 dəfə, mühafizə üçün uyğunlaşdırılmış zirzəmi 400 dəfə zəiflədir. Neytron seli tərkibində hidrogen olan maddələrdə daha çox zəifləyir.
Yerüstü nüvə partlayışı baş verəndən sonrakı ilk anlarda radioaktiv zərrəciklər odlu kürənin tərkibində olur. Odlu kürə buxara və tüstüyə bürünərək hündürə qalxır və bir neçə saniyədən sonra topa buludlara çevrilir. Hündürə qalxan hava axınları yerdən toz-torpağı göyə qaldırıb onları radioaktiv buludla birlikdə aparır. İri radioaktiv toz hissələri bilavasitə partlayış rayonunda yerə çökür. Qalan hissələr isə buludun tərkibində qalıb hava axınları vasitəsilə partlayış mərkəzindən yüzlərlə kilometr uzağa aparılır. Radioaktiv zəhərlənmənin dərəcəsi partlayışın növündən və gücündən partlayışdan sonra keçən müddətdən partlayış mərkəzinə qədər olan məsafədən metereoloji şəraitdən və yerin relyefindən asılı olur. Radioaktiv zəhərlənməyə məruz qalmış ərazi formaca ellipsə bənzəyir. Zəhərlənmənin gücünə görə radioaktiv zəhərlənmə zolağını adətən dörd zonaya ayırırlar: (1) çox təhlükəli, (2) güclü, (3) mülayim və (4) zəif zəhərlənmə zonaları. Əgər zəhərlənmə izini en kəsiyi üzrə götürsək radiasiyanın səciyyəsi izin kənar
22 hüdudundan mərkəzə tərəf artmağa başlayır və izin mərkəzində maksimum kəmiyyətə çatır. Radioaktiv maddələrin heç bir xarici əlaməti yoxdur. Zəhərlənməni ancaq xüsusi dozaölçən cihazlar vasitəsilə aşkar etmək mümkündür. Adamları radioaktiv zəhərlənmədən mühafizə etmək üçün, onları ümumi xarici şüalanmadan qorumaq, həm də radioaktiv maddələrin dəri səthinə, burunun, gözlərin selikli qişalarına düşməsinin və hava, ərzaq, su ilə orqanizmə keçməsinin qarşısını almaq lazımdır. Bu məqsədlə radiasiya əleyhinə daldalanacaqlardan, sığınacaqlardan istifadə olunur, fərdi mühafizə vasitələri – əleyhqaz, resperator, tozdan qoruyan parça maska, habelə, pambıqlı tənzif sarğı tənəffüs üzvlərini radioaktiv zəhərlənmədən etibarlı sürətdə qoruyur. Bədənin səthini adi paltarlarla da mühafizə etmək mümkündür.
Nüvə partlayışı anında ətrafa külli miqdarda qamma-kvantlar və neytronlar yayılır. Bunlar ətraf mühitin atomları ilə qarşılıqlı təsirə girərək elektromaqnit sahələri yaradır, nəticədə hava və ya yeraltı rabitə, kabel xətlərində, siqnal elektrik xətlərində, radiostansiyaların antenalarında və s.-də qısamüddətli, lakin çox güclü cərəyan və gərginlik əmələ gətirir. Buna elektromaqnit implusları deyilir. Elektromaqnit impluslar radioelektron cihazlarını sıradan çıxarır, xarici xətlərə qoşulmuş elektrik qurğularının işini pozur. Elektromaqnit implusu, həmçinin yarımkeçirici cihazları qazboşalma, vakuum cihazlarını kondensatorları da xarab edib sıradan çıxarır. Bu cihazlarla işləyən adamların təhlükəsizliyi üçün tədbir görülməyibsə, elektromaqnit impulsu yüksək elektrik gərginliyi ilə adamları zədələyə bilər. Elektromaqnit impulsundan mühafizə vasitəsi kimi qoruyucu avtomat tərtibatlardan istifadə edilir.
Neytron silahı zəif istilik-nüvə sursatıdır. Əsas zədələyici təsiri neytronlar selinin nüfuzedici təsirindən ibarətdir. Neytron sursatının gücü, adətən 0,5 kt-dan 2 kt-dək olur. Adi nüvə sursatında nüfuzedici radiasiyanın yaranması üçün partlayış enerjisinin ancaq 5%-i sərf olunur, neytron sursatında isə bu zədələyici amilin payına enerjinin 25-30%-i düşür. 23 Nüfuzedici radiasiya və onun əsasını təşkil edən neytronlar seli digər nüvə partlayışına nisbətən 5-6 dəfə güclü olduğu üçün adamlar radiasiyadan zədələnməyə zərbə dalğasının və işıq şüalanmasının təsir dairələrindən daha çox məruz qalırlar. Məsələn, xarici mətbuatın məlumatlarına görə, neytron döyüş sursatının partlayışı zamanı sursatın gücündən (500-dən 2 min tonadək) asılı olaraq, izafi təzyiq 300-500 m məsafədə 0, 3 kq/sm 2 -ə çatır və bu sahədə güclü dağıntılar baş verir. Təzyiq 650-1000 m məsafədə 0, 1 kqq/sm2 olur ki, burada orta dərəcəli və zəif dağıntılar yaranır: nüfuzedici radiasiya 2000 m- dək təsir göstərir. Bu məsafədəki sahələrdə mühafizədən kənarda qalan adamlar 10 raddan 100 min radadək şüalanmaya məruz qala bilərlər (rad- maddə tərəfindən udulan dozaya deyilir). Neytron bombası partlayışının təsirindən mühafizə olunmayan adamlar partlayış mərkəzindən 800 m-dək məsafədə bir anda, 1600 m-dək məsafədə partlayışdan bir neçə gün sonra məhv ola, 2000 m məsafədə isə ən təhlükəli şüa xəstəliyinə tutula bilərlər. Qış vaxtı (rütnbətli havada) neytron selinin zərərli təsir məsafəsi yaydakına nisbətən 1,2 dəfəyədək az olur. Neytron partlayışı zamanı nüfuzedici radiasiyadan mühafizə nisbətən çətindir. Partlayış zamanı nüfuzedici radiasiyanın təsir dairəsi eyni güclü digər nüvə sursatlarının təsir dairəsindən təxminən iki dəfə artıqdır.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|