Çap üçün deyil
Obyekti təsvir edərkən onu başqa obyektlərdən fərqləndirən əla-
mətləri söyləmək lazımdır. Əlamətlər düzgün deyilməyəndə ob-
yekti tapmaq çətin olur.
insanın ağlına
Tutaq ki, siz qaşığı təsvir etmək istəyirsiniz.Əgər “dəmirdəndir,
mətbəxdə istifadə edilir” desəniz, onda
“qaşıq”,
“çəngəl”, “bıçaq”, “tava” kimi əşyalar gələ bilər. Ancaq əlavə etsə-
niz ki, “onunla şorba yeyirlər”, söhbətin qaşıqdan getdiyini bilmək
olar.
14
15
5. TAPMACALAR
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Şəklə bax və tapmacanı tamamla.
Düzbucaqlıdır, ................. deyil,
Qulpu var,
deyil,
Cibləri var,
deyil,
Ona mən
yığıram.
.................
.................
.................
Aşağıdakı obyektlərə aid tapmaca düzəlt. Tapmacada onların
əlamətlərindən istifadə et.
2
3
Tapmacaları tap.
Qutu qutu içində,
Qutunun lap içində,
Gözəl bir əl yaylığı,
O da qutu içində.
Qanadı var, uçmağa,
İynəsi var sancmağa.
Sevir işi, zəhməti,
Odur ki, var hörməti.
Daşdandı, dəmirdəndi,
Xörəyi xəmirdəndi.
Aləmə yemək verər,
Özü doymaz, nədəndi?
Baxsan onun üzünə,
Görünərsən özünə.
· Tapmacanın cavabı hansıdır? Nəyə görə dəqiq cavabı
vermək olmur?
Oğlan nə deməlidir ki, uşaqlar obyekti tapsın?
·
Çap üçün deyil
16
1. Verilmiş obyektlərin ümumi və fərqləndirici əlamətlərini söylə.
2. Yarasa, quş, kəpənək, arı və təyyarənin hansı ümumi əlamətləri var?
3. Yanğınsöndürənlə polisin hansı fərqli əlamətləri var?
Yanğınsöndürənlə kosmonavtın hansı ümumi əlamətləri var?
4.
yemək yeməsi üçün aşağıdakı hansı obyektlər lazım ola bilər?
Leylaya,
Dəftər, çəngəl, duz, çörək, gündəlik, sabun, pozan, pendir,
kolbasa, kompüter.
5. Aşağıdakı heyvanları necə qruplaşdırmaq olar?
SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR
Çap üçün deyil
2
İNFORMASİYA
Çap üçün deyil
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Verilmiş obyektlərin fərqləndirici əlamətlərini hansı duyğu orqanları
vasitəsilə bilmək olar?
2
3
4
İnsan həm canlı, həm də cansız təbiət-
dən informasiya alır.
informasiyalar
beş duyğu üzvü –
burun, dil
və dəri vasitəsilə qəbul edilir.
Duyğu üzvlərinə uyğun olaraq informa-
siyaları da beş növə ayırırlar.
Bu
göz, qulaq,
6. İNFORMASİYANIN NÖVLƏRİ
–
Vizual informasiya
Taktil informasiya
göz vasitəsilə qəbul edilir.
urun vasitəsilə alınır.
dil vasitəsilə qəbul edilən informasiyadır.
toxunmaqla
dəri vasitəsilə alınır.
–
–
–
–
Səs informasiyası
Qoxu informasiyası
Dad informasiyası
qulaq vasitəsilə alınan informasiyadır.
b
və ya
19
18
İyləməklə qızılgülü nərgizdən
fərqləndirmək olarmı?
Bəs qərənfil və laləni?
İNFORMASİYA
QOXU
İNFORMASİYASI
DAD
İNFORMASİYASI
VİZUAL
İNFORMASİYA
SƏS
İNFORMASİYASI
TAKTİL
İNFORMASİYA
Aşağıdakı əlamətlərə malik obyektləri hansı duyğu üzvü vasitəsilə
müəyyən etmək olar?
Turş
Bərk
Yumru
Gurultulu
Ağ
Gözəl
Səs-küylü
Ətirli
Xışıltılı
Kəskin
Kələ-kötür
Şirin
Qız və oğlan hansı növ informasiya alır?
a) Səs informasiyasına aid ifadəni seç.
QARPIZIN DADI, YAĞIŞIN ŞIRILTISI,
QƏHVƏNİN ƏTRİ, ŞƏHƏRİN MƏNZƏRƏSİ
b) Vizual informasiyaya aid
seç.
ifadəni
PƏNCƏRƏDƏN GÖRÜNTÜ, QUŞLARIN SƏSİ,
YEMİŞİN ƏTRİ, BALIN ŞİRİNLİYİ
b)
c)
d)
a)
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiyanın növləri
Vizual informasiya
Səs informasiyası
Qoxu informasiyası
Dad informasiyası
Taktil informasiya
?
Çap üçün deyil
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Verilmiş obyektlərin fərqləndirici əlamətlərini hansı duyğu orqanları
vasitəsilə bilmək olar?
2
3
4
İnsan həm canlı, həm də cansız təbiət-
dən informasiya alır.
informasiyalar
beş duyğu üzvü –
burun, dil
və dəri vasitəsilə qəbul edilir.
Duyğu üzvlərinə uyğun olaraq informa-
siyaları da beş növə ayırırlar.
Bu
göz, qulaq,
6. İNFORMASİYANIN NÖVLƏRİ
–
Vizual informasiya
Taktil informasiya
göz vasitəsilə qəbul edilir.
urun vasitəsilə alınır.
dil vasitəsilə qəbul edilən informasiyadır.
toxunmaqla
dəri vasitəsilə alınır.
–
–
–
–
Səs informasiyası
Qoxu informasiyası
Dad informasiyası
qulaq vasitəsilə alınan informasiyadır.
b
və ya
19
18
İyləməklə qızılgülü nərgizdən
fərqləndirmək olarmı?
Bəs qərənfil və laləni?
İNFORMASİYA
QOXU
İNFORMASİYASI
DAD
İNFORMASİYASI
VİZUAL
İNFORMASİYA
SƏS
İNFORMASİYASI
TAKTİL
İNFORMASİYA
Aşağıdakı əlamətlərə malik obyektləri hansı duyğu üzvü vasitəsilə
müəyyən etmək olar?
Turş
Bərk
Yumru
Gurultulu
Ağ
Gözəl
Səs-küylü
Ətirli
Xışıltılı
Kəskin
Kələ-kötür
Şirin
Qız və oğlan hansı növ informasiya alır?
a) Səs informasiyasına aid ifadəni seç.
QARPIZIN DADI, YAĞIŞIN ŞIRILTISI,
QƏHVƏNİN ƏTRİ, ŞƏHƏRİN MƏNZƏRƏSİ
b) Vizual informasiyaya aid
seç.
ifadəni
PƏNCƏRƏDƏN GÖRÜNTÜ, QUŞLARIN SƏSİ,
YEMİŞİN ƏTRİ, BALIN ŞİRİNLİYİ
b)
c)
d)
a)
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiyanın növləri
Vizual informasiya
Səs informasiyası
Qoxu informasiyası
Dad informasiyası
Taktil informasiya
?
Çap üçün deyil
21
20
7. İNFORMASİYANIN ALINMASI
Təbiəti müşahidə edərkən, ki-
tab oxuyarkən, kompüterdə işlə-
yərkən, müəllimi dinləyərkən biz
müxtəlif informasiya alırıq. Bu-
rada təbiət, kitab, kompüter, mü-
Ətrafımızda olan hər bir obyekt müəyyən informasiya mənbəyi-
dir. Qazanda hansı xörəyin olduğunu onun iyindən, yaxud qazanın
içinə baxmaqla bilmək olar. Burun və ya gözlə alınan bu informasi-
yanın mənbəyi qazandakı xörəkdir.
İnformasiya mənbələrinə uyğun şəkillə göstər.
ri
–
–
–
–
–
Biz zooparkda müxtəlif maraqlı heyvanlar gördük.
İt pişiyi görən kimi zəncirindən qopmağa çalışdı.
Mətbəxdən gələn iylər bizə sabahkı bayramdan xəbər verirdi.
Kompotu stolun üstünə qoymamışdan qabaq anam onun dadına baxdı.
Sərin kompotu mənə verməzdən qabaq anam əli ilə stəkana toxunub
onun çox soyuq olub-olmadığını yoxladı.
Aşağıdakı cümlələrdə informasiya mənbələrini və informasiya
qəbuledicilərini müəyyənləşdir.
Krossvordu vərəqdə çək və həll et.
1.
2.
3.
4.
5.
Bu duyğu üzvü vasitəsi ilə
biz səs informasiyasını qəbul
edirik.
Bu duyğu üzvü
biz qoxuları hiss edirik.
Məlumat, xəbər.
İnformasiyanın alındığı yer.
Bilik mənbəyidir, onu
oxuyurlar.
vasitəsi ilə
1
2
3
4
5
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiyanın qəbul edilməsi
İnformasiya mənbəyi
İnformasiya qəbuledicisi
əllim informasiya mənbələri, biz isə informasiyan qəbuledi-
cisiyik.
ın
2
3
Taktil informasiyanın
mənbəyi
Vizual informasiyanın
mənbəyi
Dad informasiyasının
mənbəyi
Qoxu informasiyasının
mənbəyi
Səs informasiyasının
mənbəyi
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Çap üçün deyil
21
20
7. İNFORMASİYANIN ALINMASI
Təbiəti müşahidə edərkən, ki-
tab oxuyarkən, kompüterdə işlə-
yərkən, müəllimi dinləyərkən biz
müxtəlif informasiya alırıq. Bu-
rada təbiət, kitab, kompüter, mü-
Ətrafımızda olan hər bir obyekt müəyyən informasiya mənbəyi-
dir. Qazanda hansı xörəyin olduğunu onun iyindən, yaxud qazanın
içinə baxmaqla bilmək olar. Burun və ya gözlə alınan bu informasi-
yanın mənbəyi qazandakı xörəkdir.
İnformasiya mənbələrinə uyğun şəkillə göstər.
ri
–
–
–
–
–
Biz zooparkda müxtəlif maraqlı heyvanlar gördük.
İt pişiyi görən kimi zəncirindən qopmağa çalışdı.
Mətbəxdən gələn iylər bizə sabahkı bayramdan xəbər verirdi.
Kompotu stolun üstünə qoymamışdan qabaq anam onun dadına baxdı.
Sərin kompotu mənə verməzdən qabaq anam əli ilə stəkana toxunub
onun çox soyuq olub-olmadığını yoxladı.
Aşağıdakı cümlələrdə informasiya mənbələrini və informasiya
qəbuledicilərini müəyyənləşdir.
Krossvordu vərəqdə çək və həll et.
1.
2.
3.
4.
5.
Bu duyğu üzvü vasitəsi ilə
biz səs informasiyasını qəbul
edirik.
Bu duyğu üzvü
biz qoxuları hiss edirik.
Məlumat, xəbər.
İnformasiyanın alındığı yer.
Bilik mənbəyidir, onu
oxuyurlar.
vasitəsi ilə
1
2
3
4
5
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiyanın qəbul edilməsi
İnformasiya mənbəyi
İnformasiya qəbuledicisi
əllim informasiya mənbələri, biz isə informasiyan qəbuledi-
cisiyik.
ın
2
3
Taktil informasiyanın
mənbəyi
Vizual informasiyanın
mənbəyi
Dad informasiyasının
mənbəyi
Qoxu informasiyasının
mənbəyi
Səs informasiyasının
mənbəyi
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Çap üçün deyil
8. İNFORMASİYANIN TƏQDİM OLUNMASI
İnformasiyanı müxtəlif formalarda təqdim etmək
olar. Məsələn, pişiyi təqdim etmək üçün onun haq-
qında danışmaq, adını yazmaq, onun kimi səs çıxar-
maq və yaxud onun şəklini çəkmək olar.
Diaqram
6
4
2
0
Əhməd Lalə
Əhməd
Lalə
Uşağın
adı
Almaların
sayı
Konfetlərin
sayı
4
3
1
3
Cədvəl
Mətn
Aşağıda eyni bir informasiyanın dörd müxtəlif təqdimolunma for-
ması verilib.
Əhmədin dörd konfeti
və bir alması var.
Lalənin üç konfeti
və üç alması var.
Əhməd Lalə
Şəkil
Bu təqdimolunma formalarından hansı ilə işləmək daha rahatdır?
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Şəkildə hansı növ informasiya
təqdim olunur?
2
3
4
İnformasiyanın növündən və məqsəddən asılı olaraq başqa təq-
dimolunma formalarından da istifadə etmək olar.
Dövlət rəmzlərini (gerb,
və himni) hansı formada təqdim
etmək daha əlverişli olar?
bayraq
Monitorun ekranında informasiya hansı formada təqdim olunub?
Yaddaå
Yaddaå
Mətn
Şəkil
Diaqram
Cədvəl
Bu mənzərəyə baxan şair, bəstəkar və rəssam onu hansı
formada təqdim edəcək? Bu iş sizə tapşırılsa, t
formalarından hansını seçərsiniz?
əqdimolunma
22
23
Çap üçün deyil
8. İNFORMASİYANIN TƏQDİM OLUNMASI
İnformasiyanı müxtəlif formalarda təqdim etmək
olar. Məsələn, pişiyi təqdim etmək üçün onun haq-
qında danışmaq, adını yazmaq, onun kimi səs çıxar-
maq və yaxud onun şəklini çəkmək olar.
Diaqram
6
4
2
0
Əhməd Lalə
Əhməd
Lalə
Uşağın
adı
Almaların
sayı
Konfetlərin
sayı
4
3
1
3
Cədvəl
Mətn
Aşağıda eyni bir informasiyanın dörd müxtəlif təqdimolunma for-
ması verilib.
Əhmədin dörd konfeti
və bir alması var.
Lalənin üç konfeti
və üç alması var.
Əhməd Lalə
Şəkil
Bu təqdimolunma formalarından hansı ilə işləmək daha rahatdır?
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Şəkildə hansı növ informasiya
təqdim olunur?
2
3
4
İnformasiyanın növündən və məqsəddən asılı olaraq başqa təq-
dimolunma formalarından da istifadə etmək olar.
Dövlət rəmzlərini (gerb,
və himni) hansı formada təqdim
etmək daha əlverişli olar?
bayraq
Monitorun ekranında informasiya hansı formada təqdim olunub?
Yaddaå
Yaddaå
Mətn
Şəkil
Diaqram
Cədvəl
Bu mənzərəyə baxan şair, bəstəkar və rəssam onu hansı
formada təqdim edəcək? Bu iş sizə tapşırılsa, t
formalarından hansını seçərsiniz?
əqdimolunma
22
23
Çap üçün deyil
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Təhsildə qazandığın uğurlar harada qeyd olunub saxlanılır?
2
3
4
24
25
9. İNFORMASİYANIN SAXLANMASI
Hər bir informasiya müxtəlif yerlərdə saxlanıla bilər. İnformasiya-
nı saxlamaq və ötürmək üçün istifadə olunan daş, taxta, lövhə,
kağız və başqa obyektlər
adlanır
Musiqini not dəftərində, audiokasetlərdə, optik disklərdə saxla-
maq olar. Bunlar musiqi informasiyasının daşıyıcılarıdır.
Kompüterdə informasiyanı saxlamaq və başqalarına ötürmək
üçün elektron informasiya daşıyıcılarından istifadə olunur.
informasiya daşıyıcıları
.
Qədim zamanlarda insanlar infor-
masiyanı daşlarda, gil lövhələrdə,
qurudulmuş heyvan dərisi –
üzərində və başqa əşyalarda
yazmaqla saxlayırdılar. Bunun üçün
şəkillərdən, simvollardan istifadə
edilirdi.
perqa-
ment
Perqament
Gil lövhə
24
s e h.
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiya daşıyıcıları
Elektron informasiya daşıyıcıları
İnformasiyanın saxlanması
Üzərində izlər olan
qarı informasiya
daşıyıcısı hesab
etmək olarmı?
Nə üçün?
Hansı informasiya daşıyıcısı daha etibarlıdır:
yoxsa
məktəbli kitabçası?
yazı lövhəsi,
Hər bir vəziyyət üçün suallara cavab ver:
–
–
İnformasiya
hansı formada
saxlanıldı?
İnformasiya
daşıyıcısı nədir?
a)
Ata vərəqdə məktub yazıb dostuna
göndərdi.
b)
Orxan qum üzərində qayıq şəkli çəkib
anasına göstərdi.
c)
Rəssam çəkdiyi şəklə imzasını
qoyub Ayselə bağışladı.
Maqnit diski
Optik disk
Fləş disk
Çap üçün deyil
1
Tapåırıq
Tapåırıq
Təhsildə qazandığın uğurlar harada qeyd olunub saxlanılır?
2
3
4
24
25
9. İNFORMASİYANIN SAXLANMASI
Hər bir informasiya müxtəlif yerlərdə saxlanıla bilər. İnformasiya-
nı saxlamaq və ötürmək üçün istifadə olunan daş, taxta, lövhə,
kağız və başqa obyektlər
adlanır
Musiqini not dəftərində, audiokasetlərdə, optik disklərdə saxla-
maq olar. Bunlar musiqi informasiyasının daşıyıcılarıdır.
Kompüterdə informasiyanı saxlamaq və başqalarına ötürmək
üçün elektron informasiya daşıyıcılarından istifadə olunur.
informasiya daşıyıcıları
.
Qədim zamanlarda insanlar infor-
masiyanı daşlarda, gil lövhələrdə,
qurudulmuş heyvan dərisi –
üzərində və başqa əşyalarda
yazmaqla saxlayırdılar. Bunun üçün
şəkillərdən, simvollardan istifadə
edilirdi.
perqa-
ment
Perqament
Gil lövhə
24
s e h.
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiya daşıyıcıları
Elektron informasiya daşıyıcıları
İnformasiyanın saxlanması
Üzərində izlər olan
qarı informasiya
daşıyıcısı hesab
etmək olarmı?
Nə üçün?
Hansı informasiya daşıyıcısı daha etibarlıdır:
yoxsa
məktəbli kitabçası?
yazı lövhəsi,
Hər bir vəziyyət üçün suallara cavab ver:
–
–
İnformasiya
hansı formada
saxlanıldı?
İnformasiya
daşıyıcısı nədir?
a)
Ata vərəqdə məktub yazıb dostuna
göndərdi.
b)
Orxan qum üzərində qayıq şəkli çəkib
anasına göstərdi.
c)
Rəssam çəkdiyi şəklə imzasını
qoyub Ayselə bağışladı.
Maqnit diski
Optik disk
Fləş disk
Çap üçün deyil
1
Tapåırıq
Tapåırıq
10. İNFORMASİYANIN ÖTÜRÜLMƏSİ
Səs informasiyasını başqa insanlara çatdırmaq üçün hansı
informasiya vasitələrindən istifadə oluna bilər?
26
27
Biz informasiyanı qəbul
edirik, daşıyıcılarda müxtəlif
formalarda saxlayırıq və
başqalarına ötürürük.
Dostumuz uzaqdadırsa, onunla söhbət etmək üçün biz yardım-
çı vasitələrdən istifadə etməliyik. Belə vasitələrdən ən geniş ya-
yılmışı telefondur. İnformasiyanın ötürülməsi üçün istifadə olu-
nan yardımçı vasitələrə informasiyanın ötürülmə vasitələri
deyilir.
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiyanın ötürülməsi
İnformasiya mübadiləsi
İnformasiyanın ötürülmə vasitələri
2
3
Hansı şəkillərdə informasiya mübadiləsi baş verir?
Hər vəziyyət üçün informasiya vasitəsini müəyyənləşdir.
a) Elnur telefonla danışır.
b) Səlim fotoaparatla şəkil çəkir.
c) Nəriman baba
qəzet oxuyur.
d) Uşaqlar kosmos haqqında
verilişə baxırlar.
Dostumuzla söhbət edən zaman informasiya verir, yaxud infor-
masiya alırıq. Başqa sözlə, biz gah informasiya mənbəyi, gah da
informasiya qəbuledicisi oluruq. İnformasiyanın belə alınıb-
verilməsi informasiya mübadiləsi adlanır.
Çap üçün deyil
1
Tapåırıq
Tapåırıq
10. İNFORMASİYANIN ÖTÜRÜLMƏSİ
Səs informasiyasını başqa insanlara çatdırmaq üçün hansı
informasiya vasitələrindən istifadə oluna bilər?
26
27
Biz informasiyanı qəbul
edirik, daşıyıcılarda müxtəlif
formalarda saxlayırıq və
başqalarına ötürürük.
Dostumuz uzaqdadırsa, onunla söhbət etmək üçün biz yardım-
çı vasitələrdən istifadə etməliyik. Belə vasitələrdən ən geniş ya-
yılmışı telefondur. İnformasiyanın ötürülməsi üçün istifadə olu-
nan yardımçı vasitələrə informasiyanın ötürülmə vasitələri
deyilir.
Yaddaå
Yaddaå
İnformasiyanın ötürülməsi
İnformasiya mübadiləsi
İnformasiyanın ötürülmə vasitələri
2
3
Hansı şəkillərdə informasiya mübadiləsi baş verir?
Hər vəziyyət üçün informasiya vasitəsini müəyyənləşdir.
a) Elnur telefonla danışır.
b) Səlim fotoaparatla şəkil çəkir.
c) Nəriman baba
qəzet oxuyur.
d) Uşaqlar kosmos haqqında
verilişə baxırlar.
Dostumuzla söhbət edən zaman informasiya verir, yaxud infor-
masiya alırıq. Başqa sözlə, biz gah informasiya mənbəyi, gah da
informasiya qəbuledicisi oluruq. İnformasiyanın belə alınıb-
verilməsi informasiya mübadiləsi adlanır.
Çap üçün deyil
|