Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ aztu-nun nəzdində baki texniKİ kolleciN

13.2. Məhsul paylanma kanalları və logistik sistemdə vasitəçilər
 
Paylanma (bölgü) kanalı material axınlarının istehsalçıdan istehlakçıya qədər 
çatdırılmasını həyata keçirən müxtəlif subyektlər (təşkilatlar və şəxslər) çoxluğudur. 
Paylayıcı kanallardan istifadə istehsalçılara müəyyən fayda gətirir:
• məhsulların paylanmasına sərf olunan maliyyəyə qənaət; 
• qənaət edilmiş vəsaitin əsas istehsala cəlb olunması; 
• məhsulların daha səmərəli şəkildə satılması;
• malların geniş əlçatanlılığını və hədəf bazarlarına çı-xarılmasının yüksək səmərəliliyini 
təmin edilməsi;
• məhsul paylanması üzrə iş həcminin azaldılması. 
Paylayıcı kanalların seçilməsinə dair qərarlar, təşkilat rəhbərliyi tərəfindən verilməli olan ən 
vacib qərarlardan biridir. Paylayıcı kanal malların istehsalçıdan istehlakçıya hərəkət etdiyi yoldur. 

---

44 
Seçilmiş kanallar məhsulun istehsalçıdan son istehlakçıya çatdırılması zamanı sürətə, vaxta, 
hərəkətin və məhsulların saxlanmasına təsir edir. Eyni zamanda kanalı tərtib edən təşkilatlar və ya 
şəxslər bir sıra vacib funksiyaları yerinə yetirirlər: 
• məhsul və xidmətlərin paylanmasının planlaşdırılması üçün zəruri olan məlumatları 
toplamaq üçün tədqiqat işləri aparmaq; 
• mallar haqqında məlumat yaratmaq və yaymaqla satışları stimullaşdırmaq; 
• potensial alıcılarla əlaqə qurmaq; 
• məhsulu alıcıların tələblərinə uyğunlaşdırmaq; 
• məhsullar potensial istehlakçılar ilə danışıqlar aparmaq; 
• malların hərəkətini təşkil etmək (nəqletmə və anbarlama); 
• paylama kanalı üzrə malların hərəkətini maliyyələşdirmək; 
• kanalın işi ilə bağlı riskləri öz üzərinə götürmək. 
Bu funksiyaların hamısını və ya bir hissəsini istehsalçı öz üzərinə götürə bilər. Bu halda 
istehsalçının xərcləri artır. Vasitəçi təşkilatlar ixtisaslaşma nəticəsində paylayıcı kanalların sadala-
nan funksiyalarını tez-tez və səmərəli yerinə yetirirlər. Bir sıra hallarda vasitəçilər xərclərini 
ödəmək üçün istehsalçıdan əlavə haqq tələb etməli olurlar. Bir paylamanın müxtəlif funksiyalarını 
kimin yerinə yetirməli olduğu sualı – nisbi səmərəlilik məsələsidir. Funksiyaları daha səmərəli şə-
kildə yerinə yetirmək üçün fürsət yarandıqda kanal yenidən qurulur. 
Malların paylanma kanalları, onları təşkil edən səviy-yələrin sayı ilə xarakterizə edilə bilər.
Kanal səviyyəsi - məhsulu və onun sahibliyini son istehlakçıya yaxınlaşdırmaq üçün iş 
görən vasitəçidir. Kanalın uzunluğu, istehsalçı ilə istehlakçı arasında, kanal səviyyələri kimi 
paylama kanalının iştirakçıları olan orta səviyyələrin sayı ilə müəyyən edilir. Müxtəlif uzunluqlu 
paylanma kanallarının nümunələri şəkil 5.5 - də verilir. Şəkildə göstərilən paylanma kanalları 
ənənəvi kanallardır. 
Onlar müstəqil istehsalçıdan və bir və ya bir neçə müstəqil vasitəçidən ibarətdir. Hər bir 
kanal iştirakçısı maksi-mum gəlir əldə etmək istəyən ayrıca bir müəssisədir. 
Paylanma (bölgü) kanalları üfüqi və şaquli paylama kanalları kimi təsnif edilir.