Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Naxçıvanda 27
nəfər gənc yazıçı və 19 nəfər aşıx vardır ki, bunlarla da heç bir qonqret iş aparılmayır. Bu vaxtadək bir dəfə də olsun, iclas, məşqələ, disput və sairə keçirilməmişdir. Hələ bir il bundan qabaq seçilmiş heyət üzvləri belə bir yerə yığışıb iclas eləməmişlər...”. Məqalədə deyilirdi ki, gənclərin yazmış olduqları roman, hekayə, oçerk və pyesləri oxuyan, onların müvəffəqiyyət və nöqsanlarını göstərən yoxdur. Naxçıvan yazıçılarından Qurban Qurbanov “Ayrım”, Hüseyn Baqi “Xəndan”, Qasım Tağıyev 55 “Kultur həyat”, Məmməd İsmayılov “Bizim gənclər”, Hüseyn Hüseynov “Yüksəliş” kimi əsərlər yazmışlar. Lakin bunların əsərləri heç bir yerdə müzakirə və tənqid edilməmişdir. Vaqtilə yaxşı şeirlər yazan yoldaşlar indi qayğısız iş nəticəsində yazıçılıqdan uzaq düşmüşlər. Qənbərlinin Naxçıvandan göndərdiyi həyəcan dolu bu tənqidi məqaləyə “Ədəbiyyat qəzeti”nin rəhbərliyi də operativ münasibət bildirmiş, “Redaksiyadan” başlıqlı qeyddə Azərbaycan Sovet Yazıçıları İtttifaqından və muxtar respublikanın yerli təşkilatlarından yazıçılarla işi gücləndirmək, ədəbi mühiti canlandırmaq sahəsində lazımi tədbirlər görmələrinin vacibliyi nəzərə çatdırılmışdı. 1940-cı ildə Bakıda Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqı tərəfindən gənc yazıçıların respublika konfransı keçirildi. Həmin konfransda Naxçıvandakı ədəbi qüvvələri Ənvər Əylisli, Yaqub Məmmədov, Abbasqulu Quliyev, Hüseyn Əzim, Miryəhya Seyidov (sonralar ədəbiyyatşünas kimi tanınan Yəhya Seyidov –A.A.), Təvəkkül Zeynalov kimi gənclər təmsil edirdilər. Bundan sonra Naxçıvanda da ədəbi mühitin müəyyən canlanması müşahidə edildiyi kimi, ədəbi tənqid də fəallığını artırdı, mətbuatda naxçıvanlı yazıçıların əsərləri barədə bəzi ədəbi-tənqidi materiallar dərc olundu. “Ədəbiyyat qəzeti”nin 28 aprel 1941-ci il tarixli sayında Ə.C. imzası ilə verilmiş “Filiallardakı gənc yazıçılar haqqında” adlı məqalədə o dövr Naxçıvan ədəbi mühitinin fəal üzvlərindən olan Qurban Qurbanovun və Ənvər Əylislinin yaradıcılıqlarına ayrıca diqqət yetirilmişdi. Əvvəllər “Şərq qapısı” qəzetində kiçik hekayələr və oçerklərlə çıxış edən Q.Qurbanovun “Ayrım”, həmçinin Nizami Gəncəvinin poemasının təsiri ilə yazılmış “Xosrov və Şirin” dramlarına müsbət qiymət verilmişdi. Məqalədə Ənvər Əylislinin yaradıcılığı müfəssəl dəyərləndirilmiş, onun “Bahar” şeirindən nümunə gətirilmişdi. Şairin poeziyası barədə bəzi tənqidi qeydlər də nəzərə çatdırılmışdı: “Əylislinin son şeirləri ilə əvvəlki şeirləri arasında dil, ifadə və obrazlılıq cəhətincə nəzərə çarpacaq bir fərq görünmür...Əylisli öz yaradıcılığına qarşı çox tələbkar olmalı, şeirləri üzərində daha ciddi işləməklə özünün siyasi, elmi və ədəbi biliyini artırmağa çalışmalıdır” [51]. 56 Tədqiq olunan mərhələdə Naxçıvanda yaşayıb fəaliyyət göstərən ədəbi fikir nümayəndələri klassik ədəbi irsə də diqqət yetirirdilər. Bu cəhətdən Lətif Hüseynzadənin “Şərq qapısı” qəzetində dərc olunmuş “Qədim əlyazmaları” (16 aprel 1941), “İsgəndərnamə” (24 iyul 1941) və s. məqalələri xarakterikdir. İlk yazıda Şərq, o cümlədən Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı, mədəniyyəti üçün böyük əhəmiyyət daşıyan bəzi əlyazmalar barədə məlumat verilmiş, ikinci məqalədə isə o zaman təvəllüdünün 800 illk yubileyinə geniş hazırlıq görülən Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”yə daxil olan sonuncu poeması təhlil edilmişdir. 1940-cı illərdə Lətif Hüseynzadə klassik ədəbiyyat barədə bir sıra digər məqalələr də dərc etdirmiş, həmçinin satirik şair Əliqulu Qəmküsarın həyat və yaradıcılığı barədə namizədlik (fəlsəfə doktorluğu) dissertasiyası üzərində işləmişdir. Yazıçı Əyyub Abbasovun Naxçıvanda 1932-ci ildə çapdan çıxmış “Mübarizə” adlı şeirlər kitabına Lətif Hüseynzadənin ön söz yazması onun müasir ədəbi prosesə də laqeyd qalmadığını göstərirdi. Böyük vətən müharibəsi illərində ədəbiyyatda olduğu kimi, ədəbi tənqiddə də qələbəyə səfərbərlik ovqatı ön plana keçmişdi. Ədəbiyyatşünaslıqda qeyd olunur ki, “Müharibə illərində tənqid, publisistika və ədəbiyyatşünaslıq bilavasitə ədəbi proseslə qaynayıb-qarışdı, onun yol yoldaşına çevrildi. Bu illərdə ədəbi tənqid özünün görüş tədqiq-təhlil məcrasını bir qədər də genişləndirərək adamlarda bədii əsərin təhlili vasitəsilə vətənpərvərlik, mübarizlik, düşmənə amansız olmaq kimi xüsusiyyətlər tərbiyə edirdi ” [180,s.248]. Naxçıvan ədəbi mühitində də analoji mənzərə müşahidə olunurdu. Bu baxımdan müharibə illərində bir müddət Naxçıvanda yaşayan tənqidçi Əziz Şərifin “Şərq qapısı” qəzetində dərc etdirdiyi bəzi məqalələr maraq doğurur. O, qəzetin 9 oktyabr 1942-ci il tarixli sayında dərc etdirdiyi “Kəskin silah” adlı məqaləsində şair və yazıçıların diqqətini faşizm üzərində qələbə uğrunda mübarizəyə qələmləri ilə kömək göstərməyə, xalqda mübarizə əzmini, vətənpərvərlik ruhunu qüvvətləndirməyə çağırırdı: “Qoy bizim də bədii sözümüz cəbhədəki igid döyüşçülərimizi, arxadakı yorulmaq bilmədən işləyən fəhlə və kolxozçularımızı, gözünü həsrət və ümidlə döyüş bölgəsinə tikən ana və bacılarımızı ruhlandırsın” |