Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Phytophthora solani, Ph. parasitica
), Gövdə bakteriozu (
Pseudomonas corrugata
) 
ilə yoluxmanın yayılması və intensivliyinin uçotuaparılmışdır. Uçotların aparılması 
hər 5 gündən bir olmaqla şitillərin sahəyə köçürülməsinə qədər davam etdirilmişdir. 
Təcrübə 4 təkrarda, hər təkrar 500 şitil daxil olmaqla cəmi 6000 şitili əhatə etmişdir. 
Uçot və təhlillər göstərir ki, təcrübə variantında kök cücərməsinə uğrayan 
şitillərin 2,2 %, etalonda 12,4 %, nəzarət variantında isə 38,5% olmuşdur. Şitillərin 
Fitoftoroz xəstəlikləri ilə sirayətlənmə səviyyəsi təcrübə variantında 5,6% yayılma, 
1,4 % intensivliklə qeydə alınmışdır. Etalon variantda xəstəliyin yayılması 18,5%, 
intensivliyi 5,9% olmuşdur. Nəzarət variantında Fitoftorozun yayılması 52%, 
intensivlik 12,6 % olmuşdur. Gövdə bakteriozu təcrübə variantında olmamış, etalon 
variantında 12,5%, nəzarətdə 34,9% yayılmışdır. 
Beləliklə, tətbiq olunmuş yeni mübarizə sxemi şitillərin xəstəliklərə qarşı 
davamlılığını artırmışdır. Təcrübə variantında alınan nəticələr nəzarət variantı və 
etalon variantı ilə müqayisə edilmiş, bioloji səmərə kök çürümələrinə qarşı təcrübə 
variantında 94 %, etalonda 68 %, Fitoftoroza qarşı təcrübə variantında 89%, etalon 
variantda 64%, Gövdə bakteriozu xəstəliyinə qarşı isə təcrübə variantında 100%, 
etalonda 64% olmuşdur (Cədvəl 1). 
Təcrübə variantında sağlam şitil çıxışı 99,7 %, etalonda 86%, nəzarətdə isə 62% 
olmuşdur. Etalonla müqayisədə təcrübə variantında əlavə şitil çıxışı 13,7 % çox 
olmuşdur. Hazırda 1000 ədəd şitilin satış qiymətinin 150 manat olduğunu nəzərə 
aldıqda hər 1000 şitildən 136 ədəd, yəni 136 x 0,15 man. = 20,4 manat / 1000 şitildə 
xalis gəlir əldə edilmişdir. Əlavə mübarizə tədbirlərinə şəkilmiş xərclərin hər 1000 
şitilə 6,2 manat olduğu nəzərə alınarsa hesablasaq 20,4-6,2=14,2 manat alınır. 
Beləliklə, tətbiq edilmiş mübarizə tədbirləri nəticəsində həm ekoloji cəhətdən zərərsiz 

---

311 
vasitələrdən isdifadə olunmaqla ətraf mühit və işçilərin sağlamlığı qorunmuş, həm də 
hər 1000 şitildən 14,2 manat xalis gəlir əldə edilmişdir.
 
Elmi-tədqiqat işlərindən alınmış nəticələr əsasında örtülü sahədə becərilən 
məhsuldar pomidorun başlıca xəstəliklərinə qarşı ekoloji cəhətdən təhlükəsiz 
mübarizə tədbirləri sistemi işlənib hazırlanmışdır. Hazırlanmış yeni mübarizə 
sxeminə aşağıda göstərilmiş komponentlər daxildir.
a.Şitillərin əkilməsi zamanı nəzərdə tutulmuş sahədə və ya (hidroponika 
şəraitində) substratda olan fakultativ parazitlərdən mühafizə edilməsi üçün əkindən 
10 gün qabaq hər yuvaya 5-10 sm dərinlikdə 1 həb Qliokladin (
Trychoderma 
harzianum
st. M 22 VİZR, titr 10
9
KYO/qr) preparatı tətbiq edilmişdir.
b.Şitillərin əkinə hazırlanması, kök sisteminin substratda daha güclü inkişafının 
təmin edilməsi üçün əkin vaxtı Kornerost P (3 indolil sirkə turşusunun kalium duzu) 
preparatının 0,001 %-li işçi məhlulu hazırlanıb 1000 şitilə verilmişdir. 
c.Şitillərin daimi yerlərində başlıca xəstəliklərə qarşı mübarizədə Alrin-B 
(Bacillus subtilis-şt-10 VİZR, titr 10
9
KYO/qr) preparatı ilə Qamair (
B. subtilis
st.-22 
VİZR, titr 10
9
KYO/qr) preparatı birgə kompleks çiləmə metodu ilə hər 15 gündən 
bir olmaqla 4 dəfə tətbiq edilmişdir. 
d.Fır nematodlarına qarşı Nematofaqin (
Arthrobotrys oligaspora
) preparatının 
torpağa 3 dəfəverilməsi. 1-ci torpağa şitillər əkilməmişdən 10 gün qabaq 5litr /100 
pm-ə, 2-ci əkin vaxtı hər yuvaya 30 ml, 3-cü vegetasiya dövründə fır nematodu ilə 
sirayətlənmiş ocaqlara 1 yuvaya 30 ml normada, torpağın 15-20 sm dərinliyinə 
fumiqator vasitəsi ilə verilmişdir. 
e.Vegetasiyanın məhsul yetişkənliyi dövründə və məhsul yığımı vaxtı 
Fitosporin-M0,05 %-li məhlulu 2 dəfə tətbiq edilmişdir. IMS 400 litr/ha. 
Geniş təsərrüfat təcrübəsinin etalon variantı kimi təsərrüfatda paralel becərilən, 
eyni aqrofonda eyni sorta (Durinta) məxsus olan pomidorun başlıca xəstəliklərinin 
mühafizəsində tətbiq edilən tədbirlərin sayı 9 dəfə, kimyəvi funqisidlərlə, 1 dəfə DD, 
2000 litr/ha normada, Vidat preparatının sulu məhlulu ilə 100 litr/ha normada fır 
nematodlarına qarşı tətbiq edilmişdir.
Nəzarət variantında eyni aqrofonda becərilən eyni sorta məxsus bitkilər 
üzərində heç bir mübarizə tədbiri keçirilməmişdir. Təcrübə qoyulduqdan sonrakı hər 
5 gündən bir yayılmış xəstəliklərin uçotu aparılmışdır. Uçotlar bütün təcrübə 
sahəsində eyni gündə aparılmış, alınmış nəticələr təhlil edilmişdir. Nəzarət 
variantında xəstəliklərin yayılma səviyyəsi ilə təcrübə və etalon variantdan alınmış 
nəticələr müqayisə edilməklə bioloji səmərəlilik hesablanmışdır. Yeni mübarizə 
sxemi (YMS) tətbiq olunmuş sahədə Fitoftoroz xəstəliyinin yayılması 6,4%, 
intensivlik 2,6% olmuş, Alternarioz və Bakterial xəstəliklərqeydə alınmamış, 
Fuzarioz və digər traxeomikoz soluxmaların yayılması 6,2% olmuşdur (cədvəl 2). Bu 
zaman etalon variantda Fitoftoroz xəstəliyinin yayılması 22,4%, intensivliyi 5,2%, 
nəzarət variantında isə yayılma 62,8%, intensivliyi 25,6% olmuşdur. Etalon variantda 
Alternarioz xəstəliyinin yayılması 18,2%, intensivliyi 7,8%, Bakterial soluxma 
xəstəliyi 12,8%, Traxeomikoz və Fuzarioz soluxmaları 16,5% olmuşdur. Nəzarət 
variantında Alternarioz xəstəliyinin yayılması 38,5%, intensivliyi 16,5%, Bakterial 
xəstəliklər 32,2% olmuşdur. Alınmış nəticələr təhlil edilmiş və YMS tətbiq olunmuş 

---

312 
sahədən və etalon variantdan alınmış nəticələr nəzarət variantından alınmış 
nəticələrlə müqayisə edilmişdir. Hesablamalar göstərir ki, YMS variantında tətbiq 
olunmuş tədbirlərin Fitoftoroza qarşı bioloji səmərəsi 90%, Alternarioza və Bakterial 
xəstəliklərə qarşı 100%, Traxeomikoz və Fuzarioz soluxmalara qarşı 84% olmuşdur. 
Etalon variantın tədbirlərinin bioloji səmərəliliyi fitoftoroza qarşı 64%, Alternarioza 
qarşı 51%, Bakterial xəstəliklərə qarşı 63%, Fuzarioza qarşı isə 49% olmuşdur. 
YMS tətbiq olunmuş sahədə ekoloji-təmiz məhsul istehsal edilmişdir və 
məhsuldarlıq 16,4 kq/m
2
olmuşdur. Etalonda pestisidlərlə zibillənmə səviyyəsi 
normadan 2,5 dəfə çox, məhsuldarlıq isə 15,2 kq/m
2
olmuşdur. YMS tətbiq olunmuş 
variantda əldə edilmiş əlavə məhsul 1,2 kq/m
2
çox olmaqla sxemə sərf olunmuş əlavə 
xərc 0,86 manat/m
2
və etalonla müqayisədə xalis gəlir 1,54 manat təşkil etmişdir. 
Tətbiq olunmuş YMS-nin rentabelliyi 139,5% olmuşdur.