Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Cədvəl 1 
Becərilmə üsullarından asılı olaraq inkişaf fazaları üzrə qarğıdalının böyümə dinamikası (2012-2014-cü illər üzrə orta) 
 
Sələflər 
Hektarda 
bitkilərin 
sayı 
İnkişaf fazaları üzrə bitkilərin boyu, sm-lə 
Gübrəsiz 
N
160
P
120
+20 ton peyin 
N
200
P
140
K
60
 
7-8 
yarpaq 
Süpürgə-
ləmə 
Qıça 
saplarının 
əmələ 
gəlməsi 
Süd-
mum 
yetişmə 
7-8 
yarpaq 
Süpürgə-
ləmə 
Qıça 
saplarının 
əmələ 
gəlməsi 
Süd-
mum 
yetişmə 
7-8 
yarpaq 
Süpürgə-
ləmə 
Qıça 
saplarının 
əmələ 
gəlməsi 
Süd-
mum 
yetişmə 
Qarğıdalı
41 min 
60,6 
226,4 
231,6 
239,2 
80,4 
250,2 
258,0 
268,5 
79,0 
248,6 
256,8 
266,8 
47 min 
57,4 
224,0 
228,8 
236,6 
78,0 
245,0 
253,6 
265,0 
77,6 
243,8 
251,7 
263,0 
57 min 
55,0 
222,1 
226,0 
233,4 
75,8 
240,6 
248,5 
259,0 
74,8 
238,8 
246,5 
258,2 
Payızlıq 
buğda 
41 min 
52,8 
228,6 
234,2 
242,4 
82,2 
254,8 
262,2 
272,0 
80,8 
252,0 
260,2 
270,8 
47 min 
59,6 
226,5 
231,8 
239,0 
79,8 
249,4 
257,5 
268,6 
78,6 
247,6 
255,0 
267,0 
57 min 
57,9 
224,6 
229,0 
236,2 
77,4 
244,2 
252,3 
262,2 
76,0 
242,0 
250,4 
261,0 
 
 
 
 
 

---

417 
Cədvəl 2 
Becərilmə üsullarının qarğıdalı bitkisinin inkişafına təsiri(2012-2014-cü illər üzrə orta) 
Sələflər 
Hektarda 
bitkilərin 
sayı 
Fazalararası günlərin sayı 
Gübrəsiz 
N
160
P
120
+20 ton peyin 
N
200
P
140
K
60
 
C
üc
ər
mə
- 
gövd
əl
əmə
 
G
övd
əl
əmə
-s
üp
ür
gə
lə
m
ə 
Sü
pü
rgə
lə
mə
-q
ıç
a s
ap
lar
ın
ın
 
gör
ün
mə
si
 
Q
ıç
a s
ap
lar
ın
ın
 gör
ün
mə
si
-
süd
-mu
m ye
ti
şmə
 
Süd
-mu
m ye
ti
şmə
-tam ye
ti
şmə
 
C
üc
ər
mə
- 
tam ye
ti
şmə
 
C
üc
ər
mə
- 
gövd
əl
əmə
 
G
övd
əl
əmə
-s
üp
ür
gə
lə
m
ə 
Sü
pü
rgə
lə
mə
-q
ıç
a s
ap
lar
ın
ın
 
gör
ün
mə
si
 
Q
ıç
a s
ap
lar
ın
ın
 gör
ün
mə
si
-
süd
-mu
m ye
ti
şmə
 
Süd
-mu
m ye
ti
şmə
-tam ye
ti
şmə
 
C
üc
ər
mə
- 
tam ye
ti
şmə
 
C
üc
ər
mə
- 
gövd
əl
əmə
 
G
övd
əl
əmə
-s
üp
ür
gə
lə
m
ə 
Sü
pü
rgə
lə
mə
-q
ıç
a s
ap
lar
ın
ın
 
gör
ün
mə
si
 
Q
ıç
a s
ap
lar
ın
ın
 gör
ün
mə
si
-
süd
-mu
m ye
ti
şmə
 
Süd
-mu
m ye
ti
şmə
-tam ye
ti
şmə
 
C
üc
ər
mə
- 
tam ye
ti
şmə
 
Qarğıdalı
41 min 
25 
34 
6 
13 
28 
106 
24 
33 
6 
11 
27 
101 
24 
33 
7 
11 
27 
102 
47 min 
26 
35 
7 
13 
28 
109 
24 
34 
7 
12 
27 
104 
24 
34 
7 
12 
28 
105 
57 min 
27 
35 
7 
14 
29 
112 
26 
34 
6 
12 
28 
106 
26 
34 
6 
13 
28 
107 
Payızlıq 
buğda 
41 min 
24 
34 
6 
13 
27 
104 
24 
33 
6 
11 
26 
100 
25 
33 
6 
11 
26 
101 
47 min 
25 
34 
7 
13 
28 
107 
24 
34 
7 
12 
26 
103 
25 
34 
7 
12 
26 
104 
57 min 
25 
35 
7 
13 
29 
109 
26 
34 
6 
12 
27 
105 
26 
34 
7 
13 
26 
106 

---

418 
Müxtəlif səlflərdən sonra bitki sıxlığı və qidalanma şəraitinin qarğıdalı bitkisinin 
böyümə və inkişafına təsirinin öyrənilməsi ilə yanaşı dən məhsuluna təsiri də 
öyrənilmişdir (3-cü cədvəl).
Cədvəldən görünür ki, öyrənilən hər üç amil qarğıdalı bitkisinin dən 
məhsuldarlığına və dən çıxımına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmişdir. 
Bitki sıxlığı üzrə ən yüksək dən məhsulu hektarda 47 min bitki olduqda təmin 
edilmişdir. Bu bitki sıxlığında sələf və qidalanma şəraitindən asılı olaraq təmiz dən 
məhsuldarlığı 33,3-88,7 s/ha təşkil etdiyi halda, 57 min bitki sıxlığında 29,4-86,2 s/ha 
təşkil etmişdir. 
Payızlıq buğda sələfi qarğıdalı sələfinə nisbətən üstünlük təşkil etmişdir. Belə ki, 
qarğıdalı bitkisi payızlıq buğda sələfindən sonra bitki sıxlığı və qidalanma şəraitindən 
asılı olaraq hektardan 31,8-88,7 s/ha, qarğıdalı sələfindən sonra isə 26,7-83,2 s/ha 
arasında dən məhsulu vermişdir. 
Qidalanma şəraitinə gəldikdə isə ən yüksək dən məhsulu N
160
P
120
+20 ton peyin 
fonunda alınmışdır. Bu fonda sələf və bitki sıxlığından asılı olaraq qarğıdalının dən 
məhsuldarlığı 76,9-88,7 s/ha arasında dəyişmişdir ki, bu da digər qidalanma şəraitinə 
nisbətən xeyli yüksəkdir. 
Beləliklə, Şəki rayonunun suvarma şəraitində qarğıdaıl bitkisindən ən yüksək 
dən məhsulu payızlıq buğda sələfindən sonra N
160
P
120
+20 ton peyin fonunda hektarda 
47 min bitki olmaqla 70 x 30 sm sxemində aparılmış səpinlərdən alınmışdır. 
Cədvəl 3 
Becərilmə üsullarının qarğıdalının dən məhsuldarlığına təsiri
(2012-2014-cü illər üzrə orta) 
S
əl
əf
lə
r 
Səpin sxemi və hektarda 
bitkilərin sayı 
Dən məhsuldarlığı, s/ha 
Gübrəsiz 
N
160
P
120
+20 ton peyin 
N
200
P
140
K
60
 
Q
ıç
al
ı d
ən
 
T
əm
iz
 d
ən
 
D
ən
 ç
ıx
ım
ı, 
%
-lə
 
Q
ıç
al
ı d
ən
 
T
əm
iz
 d
ən
 
D
ən
 ç
ıx
ım
ı, 
%
-lə
 
Q
ıç
al
ı d
ən
 
T
əm
iz
 d
ən
 
D
ən
 ç
ıx
ım
ı, 
%
-lə
 
Q
ar
ğı
da
ıl 
Hektarda 41 min bitki olmaqla, 
70x35sm sxemində səpin 
34,1 
26,7 
78,2 
89,0 
76,9 
86,4 
87,4 
75,4 
86,2 
Hektarda 47 min bitki olmaqla, 
70x30sm sxemində səpin 
42,9 
33,3 
77,6 
97,6 
83,2 
85,2 
95,9 
81,5 
85,0 
Hektarda 57 min bitki olmaqla, 
70x25sm sxemində səpin 
39,0 
29,4 
75,4 
96,2 
79,3 
82,4 
93,5 
76,9 
82,2 
P
ay
ız
lıq
b
uğ
da
Hektarda 41 min bitki olmaqla, 
70x35sm sxemində səpin 
39,1 
31,8 
81,3 
94,0 
81,3 
86,5 
92,6 
79,9 
86,3 
Hektarda 47 min bitki olmaqla, 
70x30sm sxemində səpin 
49,5 
39,4 
79,6 
103,8 
88,7 
85,4 
101,
6 
87,4 
86,0 
Hektarda 57 min bitki olmaqla, 
70x25sm sxemində səpin 
47,8 
36,6 
76,5 
102,6 
86,2 
84,0 
101,
2 
83,8 
82,8 
 
 
 

---

419 
ƏDƏBİYYAT
 
1.
Энергосберегающая технология заготовки, хранения и использования 
влажного зерна кукурузы. Практическое руководство. Москва, 
Агропромиздат, 1988,с. 46
2.
Məmmədova P.M; Rzayev M.Y.- Abşeronun suvarma şəraitində becərilmə 
üsullarından asılı olaraq qarğıdalının böyüməsi, inkişafı və silosluq kütlə 
məhsuldarlığı. //Az. ETƏİ-nin elmi əsərləri məcmuəsi, XXV, 2014, s.341-345
3.
Məmmədova P.M; Rzayev M.Y.- Abşeronun suvarma şəraitində becərilmə 
üsullarının qarğıdalının silosluq kütlə məhsuldarlığına və məhsulun 
keyfiyyətinə təsiri. //Az. ETƏİ-nin elmi əsərləri məcmuəsi, XXIV, 2013, s. 
240-244 
4.
Məmmədova P.M; Rzayev M.Y.- Abşeronun suvarma şəraitində bitki sıxlığı 
və qidalanma şəraitinin qarğıdalının struktur elementləri və dən 
məhsuldarlığına təsiri.// “Azərbaycan Aqrar Elmi” jurnalı, №4, 2012, s.49-50 
5.
Садыков И.М. – Густота стояния растений кукурузы в Азебайджане, //ж. 
«Кукуруза», 1968, №10, с.18-20
6.
Məmmədov V.Ə. – Qarğıdalının dən məhsuluna və kimyəvi tərkibinə səpin 
müddətlərinin təsiri. //“Azərbaycan Aqrar Elmi” jurnalı, 2010, №1-2, s.150-
152. 
7.
Медведева В.Т.-Влияние сорта и густоты посева на урожай и качество 
кукурузы. ж. «Кукуруза», 1960, №3 
8.
Афонин Н.М. – Сроки посева, густота растений и продуктивность 
кукурузы. ж.// «Кукуруза и сорго», 1996, №2, с.7-8 
9.
Тулакова Е.И. – Влияние удобрений на урожай и качество зеленой
массы при орошении.//ж. «Кукуруза», №7, 1971