Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

Molekulyar markerlərin dayanıqlılıq seleksiyasında istifadəsi. 
Dayanıqlılıq, xəstəlik və zərərverici orqanizmin çoxalma və inkişafının bitki 
tərəfindən maneə törətməsidir. Bitkinin xəstəlik və zərərverici orqanizmə qarşı 
davamlılığı zəif, orta və yüksək dərəcədə qiymətləndirilir. Bitki yüksək dərəcədə 
davamlı olduqda patogen heç inkişaf etmir və ya çox zəif inkişaf edir, orta və zəif 
davamlılıqda isə xəstəlik və zərərverici müəyyən dərəcədə inkişaf edir. Buna qarşı 
həssas bitkidə davamlılığın tam əksi baş verir. Belə vəziyyətdə xəstəlik və zərərverici 
orqanizmin tamamilə çoxalmasına və yüksək infeksiyası nəticəsində bitkilərin məhv 
olmasına səbəb olur. 
Davamlılıq seleksiyasında molekulyar markerlər: a) dayanıqlılıq geni ilə 
əlaqəli marker yaradılmış və ya gen klonlanmış: b) dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar 
marker yaradılmamış və ya gen klonlanmamış olduqda tətbiqdə fərqliliklər göstərir. 
Dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar molekulyar marker və ya markerlərin öncədən 
yaradılması və ya genin klonlanması davamlılıq seleksiya işlərini asanlaşdırır. 
Araşdırılan dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar marker və ya genə xas praymerlərdən 
istifadə edərək valideynlər və seleksiya nəticəsində əldə olunan fərdlər (F
1, 
F
2
və s.) 
şitil dönəmində PCR ilə tez və etibarlı şəkildə müəyyənləşdirilir. Molekulyar 
markerlərin bu kimi tətbiqləri seleksiya işlərində, Marker Yardımçı Seleksiya (MAS) 
olaraq adlandırılır [13; 17; 22; 29]. MAS-dan istifadə edilərək dayanıqlı fərdlər tez 
bir zamanda təyin olunduğu üçün seleksiya işlərinə böyük bir təkan verir və yalnız 
seçilmiş fərdlə tədqiqat işləri davam etdirilir. Molekulyar markerlərin bir başqa tətbiq 
sahəsi isə öyrənilən dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar markerlərin olmadığı və ya genin 
klonlanmadığı hallarda müraciət olunur. Belə hallarda, öncə davamlılıq geni ilə 
əlaqədar molekulyar marker yaradılır və gen xəritələnir. Bunun üçün seleksiya 
metodlarından istifadə edərək F
2
, BC və rekombinant inbred xətlər yaradılır. Daha 
sonra molekulyar markerlərdən istifadə edərək gen ilə əlaqəli molekulayr marker və 

---

166 
ya markerlər yaradılaraq gen xəritələnir. Gen klonlama metodlarının köməyilə gen 
izolə edilir. Bu cür tətbiqlər müəyyən zaman və əmək tələb edir. Bundan başqa 
yaradılan marker və ya genin izolyasiyası aparılan seleksiya işlərinin asanlaşmasını 
təmin edir [8; 17; 18; 23; 28]. 
Nəticə olaraq, molekulyar markerlər davamlılıq seleksiya işlərinin hədəfinə 
daha tez və etibarlı şəkildə nail olmasını və davamlılıq genlərinin klonlanmasını 
təmin edən ən əhəmiyyətli texnikalardır.