Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq

§ 3. Xüsusi Periferiya xidmətləri ilə respublika komissarları arasında 
yaranan münasibətlər 
Periferiya  xidmətləri  öz  nazirliyinin  və  mərkəzi  idarəetmə 
aparatının nəzdində qalırlar, lakin onlar həm də departament rəhbərinə, 
Respublika komissarlarına tabedirlər. 
1852, 1926, 1953 və 1964-cü illərdə dekonseptrasiya aktları qəbul 
edilmişdir.  Bu  aktlar  prefektin  təcrübədə  etinasızlığa  məruz  qalan  rolu 
barədə verilən sənədlərdir. 
1982-ci  il  islahatının  əhəmiyyətini  başa  düşmək  üçün  ən  əvvəl 
1964-cü  il  tarixli  dekretlə  yaradılmış  olan  sistemi  xatırlatmaq  yerinə 
düşərdi; həmin dekretə əsasən prefektin hakim rolu ondan ibarət idi ki, 
Prefekt departamentdə dövlət hakimiyyətinin daşıyıcısıdır. Bu məqsədlə 
o, qanunların və hökumət qərarlarının icrasına göz qoyan, Prefekt nazirini 
təmsil edən dövlət nümayəndəsidir. O, nazirlərin gös- rərişlərinə əsasən, 
dövlətin  mülki  administrasiyası  departament  xidmətlərinin  fəaliyyətini 
stimullaşdırır  və  əlaqələndirir,  xidmətlərin  həyata  keçirilməsi  üçün 
məmurların fəaliyyətinə ümumi rəhbərliyi həyata keçirir. 
Prefekt departamentdə bütün məmurların və dövlət xidmətçilə 
43 

---

rinin  rəhbəridir.  Yuxanda  qeyd  olunanlardan  görünüt"  ki,  Prefektin 
səlahiyyətləri artmamış, yalnız onun xidmət dairəsi genişlənmişdir. 
Dekretdə Prefektin hakim rolunu hüquqi cəhətdən əsaslandırmaq 
üçün  bir  sıra  müddəaları  nəzərdən  keçirək:  əvvəllər  idarəetmə 
qərarlarının  qəbul  edilməsi  səlahiyyətləri  departamentlərdə  dövlət 
Periferiya  xidmətlərinə  verilmişdi.  Hal-hazırda  isə  bu  saləhiyyətlər 
Prefek-  tə  verilmiş,  o  cümlədən  maliyyə,  təhsil,  ədliyyə,  ordu  kimi 
mühüm xidmətlər də Prefekin sərəncamına keçmişdir. 
Dekretdə  nəzərdə  tutulur  ki,  Prefektlər  tabeliyində  olan 
xidmətlərin  fəaliyyətlərini  departament  xidmətlərinin  rəhbərliyinin 
fəaliyyətinə  həvalə  edə  bilər.  Məsələn,  kənd  təsərrüfatı  və  abadlıq 
xidmətləri və s. 
- 14  mart,  1964-cü  il  tarixli  dekretə  əsasən,  dövlət  qulluqçuları, 
departament xidmətlərinin rəhbərlərinə bir vəzifə olaraq tapşırılmışdır ki, 
onlar  öz  mərkəzi  idarəetmə  aparatı  ilə  yalnız  Prefekt  vasitəsilə  əlaqə 
saxlamalıdırlar.  Bu  ona  görə  vacib  hesab  edilir  ki,  Prefekt  mərkəzi 
idarəetmə aparatı ilə departament xidmətləri arasında gedən işlərdən və 
islahatlardan  xəbərdar  olsun.  Prefekt  ixtisaslı  əməkdaşlar  qrupunun 
köməyi  ilə  dondurulan  yazışmaları  oxuyur,  öyrənir  və  lazım  gəldikdə 
onlara rəy verir. 
Məktublaşma  idarəçilik  fəaliyyətində  mühüm  yer  tutsa  da,  bəzi 
hallarda  Prefektin  xəbəri  olmadan  digər  vasitələrdən  də  istifadə  edilir. 
Buna görə də departament xidmətinin rəhbəri Prefektdən xəbərsiz olaraq 
mərkəzi  idarəetmə  aparatına  telefonla  zəng  vuraraq  bir  sıra  göstərişlər 
alır. 
- 26  sentyabr,  1953-cü  il  tarixli  dekretə  əsasən,  Prefekt 
departament  xidmət  rəhbərlərinin  xidmətlərini  qiymətləndirmək 
hüququna malikdir, bu öz mahiyyətinə görə ən üstün hüquqlardan biridir. 
Xidmət rəhbərləri öz nazirlikləri və  mərkəzi aparatın işçiləri ilə 
bütün  məsələlərlə  bağlı  əlaqə  saxlayır.  Prefekt  xidmət  rəhbərlərinin 
işlərinə qiymət verməklə yanaşı, onlar barədə aldıqları bütün məlumatları 
onların barəsində olan dosyelərinə əlavə edirlər. 
Dekonsentrasiya  və  desentralizasiya  sahəsində  görülən  tədbirlər 
Respublika  komissarları  olmuş  Prefektlərə  xüsusi  periferiya  xidmətləri 
arasında münasibətlərin dəyişməsinə səbəb oldu. 
Prefektlərin  səlahiyyətlərinin  bir  qismi  dövlətdən,  bir  qismi  isə 
departament  və  regionlarda  icra  hakimiyyətinin  həyata  keçirilməsi  ilə 
əlaqədar ortaya çıxır. 
Region  haqqında  geniş  danışmaq  olar,  çünki  dövlətin  inzibati 
quruluşunu regionlar təşkil edirlər. 
44 

---

2  iyun,  1980-ci  il  tarixli  dekretə  əsasən  Fransada  21  müstəqil 
region yaradıldı. Əvvəllər regionların birinin tərkibində olan Korsika da 
bu dekretə əsasən müstəqil regiona çevrildi. 
1982-ci  ildə  regionların  idarəetmə  sahəsində  bir  sıra  xüsusi 
qanunlar və dekretlər qəbul edildi. İdarəetmə prinsipləri dəyişməsə də, bu 
qanunlar  və  dekretlər  idarəetməni  departamentlər  səviyyəsinə  çatdıran 
normalarla müəyyənləşdirildi. 
Regionda  Respublika  komissarları  eyni  zamanda  şəhərin  baş 
komissarı kimi tanınırdı. 
1982-ci  ilin  aktlarına  uyğun  olaraq  Respublika  komissarlarının 
vəzifələri,  regionun  tərkibinə  daxil  olan  departamentlərin.  Respublika 
komissarlarının  fəaliyyətləri  stimullaşdırıldı  və  əlaqələndirildi.  O, 
əvvəlki  kimi  yenə  region  administrasiya  konfransına  sədrlik  edirdi. 
Konfranslarda  əlaqələrin  təkmilləşdirilməsi  məsələlərini  müzakirə 
edirdilər.  Bu  konfransda  region  səviyyəsində  dövlət  xidmətləri 
departamentlərin  Respublika  komissarı,  regionun  baş  xəzinədarı  və 
səlahiyyətlərinə  aid  məsələlər  üzrə  dövlət  Periferiya  xidmətlərinin 
rəhbərləri  iştirak  edirdilər.  Konfransda  dövlət  kapital  qoyuluşunun 
regionlar arasında bölüşdürülməsi sahəsində xeyli işlər görülmüşdür. 
Dövlət  Periferiya  xidmətləri  heç  də  region  səviyyəsində 
yaradılmır. Bəzi nazirliklər mərkəzi idarəetmə aparatı ilə onların yeganə 
əlaqə vasitələri olan departament səviyyəsində öz bölmələrini saxladılar. 
2  iyun,  1980-ci  il  tarixli  dekretin  başlıca  məqsədi  regional 
nahiyələrin fəaliyyətlərinə təkan verməkdən ibarət olmuşdur. Çünki bir 
çox  nahiyələr  müxtəlif  departamentlərlə  qarşılıqlı  əlaqə  saxlayır.  Bəzi 
departamentlər  beş,  altı  və  ya  on  müxtəlif  regionlarla  əlaqədə  olurlar. 
Onlar  regional  inkişaf  proqramlarının  hazırlanmasına  və  həmin 
proqramların  icrasına  nəzarət  etməklə  yanaşı,  departamentin  Periferiya 
xidmətlərinin  və  mərkəzi  idarəetmə  aparatının  bir-biri  ilə  qarşılıqlı 
münasibətdə öz funksiyalarını yerinə yetirirlər. 
Azərbaycan  Respublikasında  icra  hakimiyyətinin  mərkəzi 
orqanlarının aşağıdakı kimi təşkilati-hüquqi formaları mövcuddur: 
■ 
Azərbaycan  Respublikasının  nazirlikləri; 
■ 
Azərbaycan  Respublikasının  dövlət komitələri; 
■ 
Komitələr, xidmətlər; 
■ 
Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər Kabineti yanında xüsusi 
idarələr,  təşkilatlar,  icra  hakimiyyəti  orqanları  dövlət  idarəetməsinin 
aşağıdakı sahələri üzrə fəaliyyət göstərirlər: 
■ 
iqtisadi sahədə fəaliyyət göstərən nazirliklər - bura İqtisadi İn 
45 

---

kişaf Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi və s. aiddir; 
■ 
sosial-mədəni  sahədə  fəaliyyət  göstərən  nazirliklər,  komitələr,  - 
Təhsil  Nazirliyi,  Mədəniyyət  Nazirliyi,  Dövlət  Gömrük  Komitəsi,  Ki- 
nomatoqrafıya Komitəsi, Vergilər Nazirliyi və s. 
■ 
inzibati-siyasi  sahədə  fəaliyyət  göstərən  nazirliklər,  xidmətlər  - 
Müdafiə,  Ədliyyə,  Daxili  İşlər,  Xarici  İşlər  və  s.  Nazirlikləri,  Dövlət 
Sərhəd Xidməti və s. 
Bütün  mərkəzi  hakimiyyət  orqanları  xüsusi  səlahiyyətlərə 
malikdirlər. 
Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlan onlara həvalə edilmiş sahələrə 
rəhbərlik  edir,  sahəvi  və  sahələrarası  funksional  xarakterli  olurlar. 
Mərkəzi  icra  hakimiyyəti  orqanları  bilavasitə  Nazirlər  Kabinetinə 
tabedirlər  və  onlar  Prezidentin  və  Nazirlər  Kabinetinin  aktlan  əsasında 
fəaliyyət göstərirlər. 
Hər  bir  mərkəzi  icra  hakimiyyəti  orqanı  haqqında  əsasnamə 
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və ya onun göstərişi ilə Nazirlər 
Kabineti  tərəfindən  təsdiq  edilir.  Onların  fəaliyyətinin  hüquqi  əsasını 
xüsusi əsasnamələr təşkil edir. 
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 124-cü maddəsinə 
uyğun  olaraq,  yerlərdə  icra  hakimiyyətini  yerli  icra  hakimiyyətlərinin 
başçılan  həyata  keçirirlər.  Yerli  icra  hakimiyyətlərinin  səlahiyyətləri 
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə təsdiq edilmiş «Yerli 
icra hakimiyyəti haqqında Əsasnamə» ilə müəyyən edilmişdir. 
Yerli icra hakimiyyəti başçısının fəaliyyəti aşağıdakı prinsiplərə 
əsasən həyata keçirilir: 
■ 
vətəndaşların  hüquq  və  azadlıqlarının,  qanuni  mənafelərinin 
müdafiəsi; 
■ 
müvafiq  ərazinin  əhalisinin  rifahının  yaxşılaşdırılması  naminə 
iqtisadiyyatın, sosial və mədəni sahələrin inkişafının təmin edilməsi; 
■ 
qanunçuluq; 
■ 
dövlət mənafelərinin və yerli mənafelərin uzlaşdırılması; 
■ 
aşkarlıq və ictimai rəyin nəzərə alınması. 
Yerli  icra  hakimiyyəti  başçılarının  səlahiyyətləri  aşağıdakı 
sahələr üzrə müəyyən edilmişdir: 
• planlaşdırma, büdcə, maliyyə və uçot sahəsində; 
■ 
sərəncamına verilmiş əmlak və ərazisində yerləşən müəssisə, idarə 
və təşkilatlarla münasibətdə səlahiyyətləri; 
■ 
memarlıq  fəaliyyəti,  tarix  və  memarlıq  abidələrinin  qorunması 
sahəsində səlahiyyətləri; 
46 

---

■ 
qaçqınlar və məcburi köçkünlərlə münasibətdə səlahiyyətləri; 
»  yaşayış  məntəqələrində,  küçə  və  meydanlara  ad  verilməsi  sahəsində 
səlahiyyətləri; 
■ 
tikinti, nəqliyyat və rabitə sahələrində səlahiyyətlər; 
■ 
mənzil-kommunal  təsərrüfatı,  xidmət  və  əhali  üçün  digər 
xidmətlərin təşkil edilməsi sahəsində səlahiyyətləri; 
■ 
əhaliyə  sosial-mədəni  xidmətlərin  göstərilməsi  sahəsində 
səlahiyyətləri; 
■ 
əhalinin sosial müdafiəsi sahəsində səlahiyyətləri; 
■ 
qanunçuluğun  təmin  edilməsi,  vətəndaşların  hüquq  və 
azadlıqlarının qorunması sahələrindəki səlahiyyətləri və s. 
İcra  hakimiyyəti  başçısı  öz  yanında  rayonun,  şəhərin  və  şəhər 
rayonunun  iqtisadi,  sosial-mədəni  və  digər  yerli  məsələlər  baxılması 
(müzakirəsi)  və  onların  həllinə  dair  təkliflərin  hazırlanması  məqsədilə 
daimi  məşvərətçi  orqan  olan  şura  yaradır.  Şuranın  tərkibi  15  nəfərdən 
ibarət ola bilər. Şuranın tərkibinə aşağıdakılar daxil edilir: 
icra hakimiyyətinin başçısı, onun müavini, aparatın şöbə, idarə və 
digər xidmətlərin rəhbərləri, təşkilatların rəhbərləri. 
47 

---