Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq

Geriyə  təsir  qüvvəsinin  olmaması.
  Azadlıq  və  yaxud  bərabərlik 
prinsipinə nisbətən az əhəmiyyətli olan bu prinsip o deməkdir ki, ad 
130 

---

ministrasiya keçmişə yönəldilmiş qərarlar qəbul etmək hüququna malik 
deyildir. Bu prinsip Mülki Məcəllənin 2-ci maddəsindən götürülmüşdür. 
Həmin  maddədə  deyilir:  «Qanun  gələcəyə  yönəlmişdir;  o,  geriyə  təsir 
qüvvəsinə  malik  ola  bilməz».  Mülki  Məcəllədə  bu  prinsip  qanunla 
müəyyən  olunduğundan  Dövlət  Şurası  həmin  prinsipin  əsasında 
qanunçuluq  mənbələri  üçün,  o  cümlədən  qanun  aktları  üçün  də  ümumi 
hüquqi prinsip müəyyənləşdirdi. 
Bu 
ideyanın 
nəzəri 
əsası 
hüquqi 
vəziyyətlərin 
qiymətləndirilməsində  sabitliyin  təmin  edilməsidir.  Öna  əməl  olunmalı, 
keçmiş vəziyyət dəyişdirilməli və vətəndaşların bu və ya digər məqamda 
olduqları şəraitə hörmət göstərilməlidir. 
Bu prinsip əmək haqqı sahəsində də qüvvədədir. Əmək haqqının 
miqdarı hakimiyyət tərəfindən təyin edildiyindən Dövlət Şurası müəyyən 
etdi ki, hökumət əmək haqqı miqdarını köhnə tarixlə artırmaq hüququna 
malik deyildir. Bu prinsip qiymətqoyma, vergiyə cəl- betmə sahəsində və 
bir çox başqa məsələlərdə də qüvvədədir. 
Lakin  həmin  prinsiplə  əlaqədar  olaraq  müəyyən  hüquqi  hədlər 
nəzərdə  tutulmuşdur.  Bəzən  uzun  bir  müddət  ərzində  tənzimləmədə 
çatışmazlıq  yaranır  və  həmin  çatışmazlığın  aradan  qaldırılması  üçün 
geriyə  təsir  qüvvəsinə  malik  tənzimləyici  tədbirlər  görülməsi  yeganə 
vasitə olur. Misal üçün, məhkəmənin hər hansı tədbiri köhnə tarixlə ləğv 
edilir  və  bu  qərar  haqlı  olur.  Baş  vermiş  hadisələrlə  əlaqədar 
qeyri-müəyyən  vəziyyət  saxlanıla  bilməz  deyə,  həmin  hadisələrə  yeni 
hüquqi qiymət verilməlidir. 
Digər tərəfdən, həmin prinsip fəlsəfi baxımdan mübahisəlidir və 
müəyyən  dövrlərdə  o,  nə  beynəlmiləl  hüquqda,  nə  dövlətdaxili,  nə  də 
məhkəmə praktikasında qəbul edilmirdi. 
1968-ci  ilin  sonlarında  valyuta  məzənnəsinin  qalxıb-düşməsinə 
səbəb olan ehtikarlıq təzahürləri ilə əlaqədar olaraq geriyə təsir qüvvəsinin 
olmaması  problemi  kəskin  şəkildə  qarşıya  çıxdı.  Həmin  dövrdə  pul 
tədavülü  üzərində  nəzarət  lazımi  səmərə  ilə  tətbiq  olunmurdu  və 
möhtəkirlərin  müəyyən  qismi  qeyri-qanuni  yollarla  çox  böyük  mənfəət 
götürmək  üçün  bundan  istifadə  edirdi.  Onlara  qarşı  törətdikləri  əməlin 
ciddiliyinə  uyğun  cəza  tədbirləri  tətbiq  olunmasını  təmin  edən  yeganə 
vasitə  kimi  geriyə  təsir  qüvvəsinə  malik  qanunlar  qəbul  edilməsi  ən 
ədalətli olardı. 
Geriyə təsir qüvvəsinin olmaması prinsipi ümumi hüquq prinsipi 
və əlbəttə, əsas konstitusiya prinsiplərindən biri kimi saxlanılır.