Oxşar və fərqli anlayışların birgə formalaşdırılması metodu Dərsin intensivliyini artırmaq və vaxta qənaət etmək üçün riyaziyyatdan
oxşar və fərqli anlayışların (əvvəlki biliklərlə əlaqəli şəkildə) birgə, müqayisəli
şəkildə öyrənilməsi tez-tez həyata keçirilir.
Məlumdur ki, ibtidai məktəbin riyaziyyat kursunda qarşılıqlı tərs və
oxşar anlayışlar vardır. Məsələn, toplama və çıxma, vurma və bölmə əməlləri:
bunların xassələri və s. düz məsələ ilə tərs məsələ, ədədin artırılması ilə ədədin
azaldılması, ədədin hissəsinin tapılması ilə hissəsinə görə ədədin tapılması,
adlı ədədlərin xırdalanması ilə çevrilməsi və s. müqayisəli şəkildə öyrədilir.
İ.P.Pavlov təliminə əsasən, oxşar anlayışların fərqləndirilməsi üçün hər
cür şərait yaradılmalı və bu, riyaziyyat təlimi metodlarında öz əksini
tapmalıdır. Oxşar və fərqli anlayışların birgə təlimi geniş tətbiq olunmalıdır.
Məsələn, sinifdə 4 + 5=9, 9 - 4 = 5, 5 + 4 = 9, 9 - 5 = 4
sinifdə 42 + 7 = 49, 49 - 42 = 7, 49-1 = 42
Cədvəl üzrə və cədvəldənkənar vurma və bölmə halları birgə öyrədilir.
8 • 5 = 40, 40 : 8 = 5, 40 : 5 = 8 64: 16 = 4, 64:4= 16, 16•4 = 64
71
Lakin qarşılıqlı tərs anlayışların hər biri mürəkkəb olduqda, onların birgə
öyrədilməsi məqsədəuyğun deyildir. Məsələn, IV sinifdə üçrəqəmli ədədə
vurma və bölmənin hər birinin özünəməxsus mürəkkəb alqoritmi var. Ona
görə bunları bir dərsdə və həm də birgə öyrətmək şagirdlər üçün çətinlik
törədir.
Oxşar anlayışların formalaşdırılması üçün çalışmaların düzgün seçilməsi
əsas şərtdir. Məsələn, cəmin və hasilin yerdəyişmə xassələri oxşardır. Bu
xassələr müqayisə edilir və oxşar cəhətlər, sonra isə fərqli cəhətlər ayırd edilir.
Oxşar anlayışların müqayisəsi üçün elə çalışmalar seçilir ki, şagird həmin
anlayışları qarışdırmasın. Məsələn, ədədin cəmə əlavə edilməsi və cəmin ədədə
vurulması xassələrini fərqləndirmək üçün (10 + 6) + 4 və (10 + 6) • 4 kimi
çalışmalar vermək olar.
Yeni bilik verilən dərsdə müəllim çalışmalar vasitəsilə ümumiləşdirmələr
aparır.
