Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRİ h I azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
Yüklə 175,75 Kb.
|
|
IV FƏSİL
RİYAZİYYAT TƏLİMİNDƏ TƏTBİQ OLUNAN DİDAKTİK PRİNSİPLƏR VƏ METODLAR § I Riyaziyyat təlimində tətbiq olunan əsas didaktik prinsiplər Məktəb təcrübəsi əsasında pedaqogika elmi didaktikanın əsas qanunauy- ğunluqlarından doğan elə məsələləri işləyib hazırlamışdır ki, onlar ayrı-ayrı fənlərin, o cümlədən riyaziyyatın effektiv təliminə böyük təkan verir. Bu cür məsələlər sistemi mahiyyətcə istənilən fənnin təlimini təmin edən vahid tələb- lər çoxluğu olub, didaktik prinsiplər adlanır. Didaktik prinsiplər təlim prosesinin təşkilinə, onun məzmununa, forma və metodlarına verilən mühüm tələblər kimi nəzərdə tutulur. Məşhur didaktlar - D.A.Danilov, İ.Y.Lerner və M.N.Skatkin öz əsərlə- rində göstərirlər ki, təlimin prinsipləri didaktikanın kateqoriyaları olub, tər- biyə və təhsil məqsədlərinə uyğun olaraq, təlimin qanun və qanunauyğunluq- larından istifadə üsullarını xarakterizə edir. Riyaziyyatdan metodik ədəbiyyatda aşağıdakı didaktik prinsiplər irəli sürülür: Riyaziyyat təlimində elmilik və müyəssərlik prinsipi. Riyaziyyat təlimində tərbiyə prinsipi. Riyaziyyat təlimində əyanilik prinsipi. Riyaziyyat təlimində şüurluluq və fəallıq prinsipi. Riyaziyyat təlimində biliklərin möhkəmliyi prinsipi. Riyaziyyat təlimində sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi. Riyaziyyat təlimində fərdi yanaşma prinsipi. Riyaziyyat təlimində elmilik prinsipinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, tədrisin məzmunu və metodları müasir riyaziyyat elminin səviyyəsinə və tələb- lərinə uyğun olsun. Tədris prosesində mühakimənin, şərhin hər bir addımı elmin tələblərinə cavab verməlidir. Məsələn, əməl qanunlarını müəyyən ədədlər çoxluğundan başqa ədədlər çoxluğuna mexaniki şəkildə keçirmək olmaz. Bu prinsip şagird- lərdə idrak prosesi və onun qanunauyğunluqları haqqında təsəvvürlərin for- malaşmasını tələb edir. Müyəssərlik prinsipində şagirdlərin yaş və bilik səviyyələri nəzərə alınır. Deməli, elmilik və müyəssərlik prinsipləri riyaziyyat və pedaqogika elmlərinə xələl gətirmədən qarşılıqlı şəkildə «güzəştə» getməlidir.
Müyəssərlik prinsipini həyata keçirmək üçün aşağıdakı tələblərə əməl olunmalıdır: sadədən mürəkkəbə; asandan çətinə; məlumdan məchula. Təlim prosesində tərbiyə dedikdə, planlı və məqsədyönlü şəkildə şagird- lərdə düzgün dünyagörüşü yaratmaq, təbiət və cəmiyyət hadisələrindən düz- gün baş çıxarmaq nəzərdə tutulur. Riyaziyyat təlimi prosesində tərbiyə etmək - bu fənnə şagirdlərdə maraq formalaşdırmaq, yeni biliklər qazanmağa, onları möhkəm və əsaslı surətdə mənimsəməyə cəhd göstərmək deməkdir. Riyaziyyat tədrisində tarixi elementlərdən istifadə edilməsi şagirdlərdə müsbət əxlaqi keyfiyyətlərin tərbiyə olunmasına kömək edir. Əyaniliyi - təlimin prinsipi kimi ilk dəfə nəzəri cəhətdən əsaslandıran məş- hur çex pedaqoqu Y.A.Komenski olmuşdur. Böyük rus pedaqoqu K.D.Uşinski qeyd etmişdir ki, əyanilik uşaqların psixoloji xüsusiyyətlərinə cavab verir, çünki onlar formalarla, səslərlə, rənglərlə, hiss etməklə, əşyaya toxunmaqla düşünə bilirlər. Əyanilik prinsipi şagirdin öyrənəcəyi materialın təsəvvüretmə, dərketmə və ümumiləşdirmə prosesinin mahiyyətindən doğur. «Təiimin müxtəlif mərhə- lələrində əyanilik müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Şagird əşyanın xarici xassələrini öyrənərkən, əşyanı və ya onun şəklini nəzərdən keçirməklə, bilava- sitə bilik qazana bilər. Əgər əşyanın xassələri arasındakı əlaqə və münasibətlə- rin öyrənilməsi və elmi anlayışların formalaşdırılması didaktik məqsəd kimi qarşıya qoyulmuşdursa, onda əyani vasitələr bu əlaqələrin dərk edilməsi üçün bünövrə olub, anlayışları konkretləşdirir və illüstrasiya edir».[44; 73] Şüurluluq, fəallıq və müstəqillik prinsipinin mahiyyəti-öyrənilən hadisə və qanunauyğunluqların məqsədyönlü dərk edilməsi, yaradıcı surətdə işlənməsi və tətbiq edilməsindən ibarətdir. Bu prinsipi həyata keçirmək üçün aşağıdakı şərtlərə əməl olunmalıdır: şagirdin idrak fəaliyyətinin təlim prosesi məzmununa uyğun olması; təlim prosesində şagirdin təfəkkür fəallığının təmin edilməsi; təlim prosesinin şagird tərəfindən dərk olunması; yeni materialın dərk olunmasında şagirdlərin əqli fəaliyyət metodlarına yiyələnmələri. Didaktikada şüurluluq dedikdə - tədris materialının dərindən dərk edil- məsi, qazanılmış biliklərin praktikada yeni şəraitdə tətbiq edilməsi, biliklərin inama çevrilməsi, fəaliyyət üçün əsas tutulması kimi başa düşülür.
Fəallıq dedikdə - təlim prosesində öyrənməyə, əqli gərginliyə can atmaq və iradəlilik göstərmək kimi keyfiyyətlər nəzərdə tutulur. Buna çox vaxt təfəkkür fəallığı da deyilir. Şagirdin təfəkkür müstəqilliyi isə öyrənmə prosesində şüurluluğun yüksək formasıdır (öyrənmə təlimin tərkib hissəsidir). Biliklərin möhkəmliyi prinsipi - həm məktəbin qarşısında duran vəzifələr- lə və həm də təlim prosesinin qanunauyğunluqları ilə şərtlənir. Didaktikada biliklərin möhkəmliyi şərtləri aşağıdakı kimi ifadə olunur: şüurlu mənimsəmə məqsədilə biliklərin qazanılmasında fəallıq göstəril- məsi; təlimin elmiliyi; tədris materialını yadda saxlamaq üçün təlimdə müvafiq şəraitin yaradılması. Riyaziyyat təlimində sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi fənnin tədris xüsusiy- yəti, məntiqi strukturu və şagirdin təfəkkür və praktik fəaliyyəti ilə şərtlənir. Bu prinsip riyaziyyatdan tədris proqramı və dərsliklərin tərtib edilməsində müəllimin və şagirdin iş sisteminin müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Riyaziyyat təlimində sistematiklik dedikdə - müəyyən ardıcıllığın gözlənilməsi, riyazi anlayışların tədricən mənimsənilməsi nəzərdə tutulur. Sistematiklik prinsipi müəllimi şagirdlərə biliklərin sistemli şəkildə verilməsinə istiqamətləndirir. Riyaziyyat təlimində ardıcıllıq prinsipi o deməkdir ki, təlim onun qaydaları əsasında həyata keçirilir: sadədən mürəkkəbə; asandan çətinə; məlumdan məchula; təsəvvürdən anlayışa; biliklərdən bacarıqlara və bacarıqlardan vərdişlərə. Tədris materialının sistematik şərh edilməsi o deməkdir ki, yeni materia- lın öyrənilməsində əvvəlki biliklərə istinad edilir, əsas anlayış və ümumi ıdeva aşkar edilir, şagirdlərdə hadisə və faktları təhJıletmə, sisteməsalma və ümumi- ləşdirmə kimi bacarıqlar formalaşdırılır. Riyaziyyat təlimində hər bir şagirdin fərdi xüsusiyyətlərinin nəzərə alın- ması Öyrənmənin keyfiyyətini artırır. Üzərində müxtəsər dayandığımız təlim prinsipləri riyaziyyat tədrisi prosesində mövzunun məqsədi, xüsusiyyəti və digər faktlardan asılı olaraq, məqsədyönlü şəkildə tətbiq olunur.
Yüklə 175,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|