AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRL

1 
 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ 
«МАGİSTRATURA MƏRKƏZİ» 
 
Ə
lyazması hüququnda 
 
 
 
 
  
 
 
 
________Babayev Rəşad Şaiq oğlu _______ 
 
(MAGİSTRANTIN A.S.A.) 
 
___ «Müasir idarəetmə nəzəriyyələri» mövzusunda____ 
 
 
 
 
 
MAGİSTR DİSSERTASİYASI 
 
 
 
İ
stiqamətin şifri və adı    İİM020000         Mühəndis iqtisadiyyatı və idarəetmə 
 
 
İ
xtisasın şifri və adı         İİM020012                       «Strateji  idarəetmə»     
                                                                                          (menecment) 
 
 Elmi rəhbər 
 
 
                           Magistr proqramının rəhbəri                     
 (A.S.A., elmi dərəcə və elmi ad)  
             (A.S.A., elmi dərəcə və elmi ad)            
i.e.d., prof. K.A.Şahbazov____                           i.e.d.  Həsənov H.S.____              
__________________________                           ________________________      
 
 
 
 
 
    
Kafedra müdiri (A.S.A., elmi dərəcə və elmi ad)  prof. K. A. Şahbazov_____ 
___________________________________________________ 
 
 
 
 
BAKI  - 2 0 1 5 

2 
 
MÜNDƏRİCAT 
MÜASİR İDARƏETMƏ NƏZƏRİYYƏLƏRİ 
GİRİŞ........................................................................................................................... 3 
I FƏSİL: İDARƏETMƏ FİKİRLƏRİNİN TƏKAMÜLÜ..................................... 6 
1.1. İdarəetmə elminin formalaşması........................................................................... 6 
1.2. Müxtəlif idarəetmə məktəbləri və onların inkişaf xüsusiyyətləri........................ 12 
1.3. Müasir idarəetmənin əsas funksiyaları................................................................ 23  
II FƏSİL: QLOBAL İQTİSADİYYATDA MÜASİR İDARƏETMƏ 
NƏZƏRİYYƏLƏRİ................................................................................................. 36 
2.1. Müasir iqtisadiyyatda strateji idarəetmə nəzəriyyələri........................................ 36 
2.2. Qlobal iqtisadiyyatda böhran və antiböhranlı idarəetmə nəzəriyyələri............... 45 
2.3. Müasir korporativ idarəetmə modelləri nəzəriyyəsi............................................ 55 
III FƏSİL: POSTİNDUSTRİAL CƏMİYYƏTDƏ İDARƏETMƏ 
NƏZƏRİYYƏLƏRİNİN İNKİŞAFI....................................................................... 66 
3.1. Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi nəzəriyyəsi............................................. 66 
3.2. İdarəetmə prosesi və onun həyata keçirilməsi texnologiyası.............................. 82 
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR....................................................................................... 91 
İ
STİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT SİYAHISI...................................................... 94 
 
 

3 
 
GİRİŞ 
 
Tədqiqat mövzusunun aktuallığı. Bazar münasibətləri şəraitində makroiqtisadi 
və  mikroiqtisadi  sferada  qarşıda  duran  ən  mühüm  vəzifələrdən  biri  də  müasir 
idarəetmənin nəzəri və metodoloji problemlərini araşdırmaq və həll etməkdir. Çünki, 
elə  bir  sahə  yoxdur  ki,  orada  idarəetməyə  ehtiyac  olmasın.  İdarəetmə  insanların 
fəaliyyətini  istiqamətləndirməklə  və  onların  davranışlarının  əsaslarını  yaratmaqla 
məqsədə nail olmaq bacarığı olub, insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə aid edilə bilər. 
Bazar  münasibətlərində  baş  verən  dəyişikliklər  iqtisadi  sistemin  mahiyyətini 
dəyişdirərək  bütövlükdə  idarəçilik  münasibətlərində  də  dəyişikliklər  etməyə  sövq 
edir.  İdarəetmə  münasibətlərində  dəyişiklik  isə  yeni  bazar  münasibətləri  şəraitində 
idarəetmənin təkmilləşdirilməsini və inkişafını nəzərdə tutur. Bu mövzunun aktuallığı 
onunla  xarakterizə  olunur  ki,  idarəetmənin  təkmilləşdirilməsinin  və  inkişafının 
ə
sasında müasir idarəetmə nəzəriyyələrinin və konsepsiyalarının formalaşdırılması və 
inkişafı  durur.  Ona  görə  də  müasir  idarəetmə  nəzəriyyələrinin  və  konsepsiyalarının 
öyrənilməsi  çox  aktual  bir  məsələdir,  eyni  zamanda  mühüm  nəzəri  və  praktiki 
ə
həmiyyət kəsb edir.  
“Müasir  idarəetmə  nəzəriyyələri”  mövzusunda  olan  bu  dissertasiya  işində 
idarəetmənin  aktual  olan  müasir  sferaları  istiqamətində  tədqiqat  aparılmışdır. 
Dissertasiya  işində  idarəetmə  elminin  formalaşması,  müxtəlif  idarəetmə  məktəbləri 
və onların inkişaf xüsusiyyətləri, müasir idarəetmənin əsas funksiyaları araşdırılmış, 
son  dövrlərdə  çox  aktual  olan  və  idarəetmənin  yeni  sferası  sayılan  böhran 
vəziyyətlərində antiböhranlı idarəetmənin, müasir iqtisadiyyatda strateji idarəetmənin  
həyata  keçirilməsi,  müasir  korporativ  idarəetmə  modelləri  və  onların  fərqləndirici 
xüsusiyyətlərinin  müqayisəli  təhlili,  əmək  məhsuldarlığının  yüksəldilməsi  və  ona 
təsir  edən  amillər,  idarəetmə  prosesi  və  onun  həyata  keçirilməsi  texnologiyası 
araşdırılmışdır. 
İ
darəetmə  elminin  çox  geniş  bir  sferanı  əhatə  etdiyini  nəzərə  alaraq  deyə 
bilərik  ki,  idarəetmənin  müəyyən  problemləri  və  aspektləri  dissertasiya  işində  öz 

4 
 
ə
ksini  tapmaya  bilər.  Digər  tərəfdən,  dissertasiya  işində  təqdim  edilən  məsələlərin 
özü də eyni dərəcədə və səviyyədə əhatə olunmamışdır.  
Tədqiqatın  əsas  məqsədi  və  vəzifələri.  Tədqiqatın  əsas  məqsədi  idarəetmənin 
keçmişdən indiki dövrümüzə qədər olan təkamül yolunun araşdırılması, idarəetmənin 
inkişaf  etdiyi  və  təkmilləşdirildiyi  bir  şəraitdə  müasir  idarəetmə  nəzəriyyələri  və 
konsepsiyalarının  öyrənilməsi  və  onların  müasir  idarəetmədə  tətbiqi  imkanlarının 
müəyyən olunmasıdır. 
Qarşıya qoyulmuş məqsəd aşağıdakı tədqiqat vəzifələrini müəyyənləşdirmişdir: 
-
  İdarəetmə elminin formalaşmasının araşdırılması; 
-
  Müxtəlif  idarəetmə  məktəbləri  və  onların  inkişaf  xüsusiyyətlərinin 
öyrənilməsi; 
-
  Müasir idarəetmənin əsas funksiyalarının müəyyən edilməsi; 
-
  Müasir iqtisadiyyatda strateji idarəetmənin öyrənilməsi; 
-
  Qlobal iqtisadiyyatda böhran və antiböhranlı idarəetmənin öyrənilməsi; 
-
  Müasir  korporativ  idarəetmə  modelləri  və  onların  fərqləndirici 
xüsusiyyətlərinin müqayisəli təhlili; 
-
  Əmək  məhsuldarlığının  yüksəldilməsi  və  ona  təsir  edən  amillərin 
müəyyənləşdirilməsi; 
-
  İdarəetmə prosesi və onun həyata keçirilməsi texnologiyasının öyrənilməsi. 
Tədqiqatın  obyekti  və  predmeti.  Tədqiqatın  obyektini  müasir  idarəetmənin 
həyata  keçirilməsi  prosesləri  təşkil  edir.  Tədqiqatın  predmeti  kimi  isə  müasir 
idarəetmə nəzəriyyələri və konsepsiyaları çıxış edir. 
Tədqiqat  metodları.  Dissertasiya  tədqiqatının  metodoloji  əsasını  dialektik, 
sistemli analiz, statistik və analitik metodlar təşkil edir. 
Tədqiqatın informasiya bazası. Tədqiqatın informasiya bazasını yerli və xarici 
müəlliflər  tərəfindən  yazılmış  müxtəlif  sferalar  üzrə  idarəetmə  və  menecment 
ə
dəbiyyatları, elmi işlər və internet məlumatları təşkil edir. Tədqiqatın informasiya 

5 
 
bazası  aşağıdakı  tələblərə  əsasən  seçilmişdir:  dəqiqlik,  doğruluq,  obyektivlik, 
etibarlılıq, müasirlik, müqayisəlilik, əhatəlilik, uyğunluq. 
Tədqiqatın  elmi  yeniliyi.  Dissertasiya  işinin  elmi  yeniliyini  müasir 
idarəetmənin  spesifik  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla  müasir  idarəetmə 
nəzəriyyələri  və  baxışlarının  müxtəlif  sferalar  üzrə  müasir  idarəetmə  prosesində 
tətbiqi üzrə praktiki tövsiyyələr təşkil edir. İşin elmi yeniliklərinə aid aşağıdakıları 
göstərmək olar: 
-
  Müasir idarəetmənin əsas funksiyaları müəyyənləşdirilmişdir; 
-
  Müasir  iqtisadiyyatda  strateji  idarəetmənin  həyata  keçirilməsi  texnologiyası  
araşdırılmışdır; 
-
  Böhran  vəziyyətlərində  antiböhranlı  idarəetmənin  həyata  keçirilməsi 
araşdırılmışdır; 
-
  Müasir korporativ idarəetmə modelləri təhlil olunmuşdur; 
-
  Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi yolları araşdırılmışdır. 
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. Dissertasiya işinin müddəaları makro və  mikro 
səviyyədə  idarəetmənin  həyata  keçirilməsi  zamanı  mühüm  praktiki  əhəmiyyət 
kəsb  edir.  Xüsusilə  də,  yerli  və  xarici  təşkilat  və  müəssisələr  tərəfindən  ümumi 
idarəetmə  prosesinin,  strateji  idarəetmənin,  böhran  vəziyyətlərində  antiböhranlı 
idarəetmənin,  korporativ  idarəetmənin  həyata  keçirilməsində  və  eləcə  də,  əmək 
məhsuldarlığının  yüksəldilməsi  istiqamətində  dissertasiya  işinin  müddəaları 
mühüm praktiki əhəmiyyət kəsb edir. 
Dissertasiya  işinin  strukturu  və  həcmi.  Dissertasiya  işinin  strukturu  tədqiqat 
işində  qarşıya  qoyulmuş  məqsəd  və  vəzifələrə  müvafiq  olaraq  müəyyən 
edilmişdir.  Dissertasiya  işi  girişdən,  üç  fəsildən,  nəticədən  və  istifadə  edilmiş 
ə
dəbiyyat  siyahısından  ibarətdir.  Dissertasiya  işinin  həcmi  98  səhifədən  ibarət 
olub, özündə 4 sxemi, 4 şəkili və 4 cədvəli əks etdirir. 
 

6 
 
I FƏSİL: İDARƏETMƏ FİKİRLƏRİNİN TƏKAMÜLÜ. 
§1.1.  
İ
darəetmə  elminin formalaşması 
İ
dаrəеtmə  təcrübəsinin  tarixi  çоx  qədimdir.  Lakin  keçmiş  dövrlərdə  olan 
idarəetmə  indikindən  çоx  fərqli  оlmuşdur.  İdаrəеtmənin  çоx  qədim  оlmаsınа 
bаxmаyаrаq,  о  bir  еlm,  təsərrüfаtçılıq  və  tədqiqаt  sаhəsi  kimi  nisbətən  yеnidir.  
İ
darəetmə  sərbəst  еlm  və  fəаliyyət  sаhəsi  kimi  XX  əsrin  əvvəllərində   özünu təsdiq 
е
tmişdir. 
Bizim  еrаmızdаn  əvvəl  3-cü  minilliyə  аid  оlаn  Şumеrdə  tаpılmış  sаxsı 
lövhələrdə  kоmmеrsiyа  sövdələşmələri  və  qаnunlаrı  bаrədə  məlumаtlаr  vеrilmişdir. 
Bu  dа  оnu  göstərir  ki,  qədim  Şumеrdə  idаrəеtmə  prаktikаsı  mövcud  оlmuşdur. 
А
rxеоlоji qаzıntılаrdаn məlum оlur ki, həttа, ibtidаi icmа dövründə yаşаyаn insаnlаr 
mütəşəkkil  qruplаrdа  birləşmiş  və  birgə  fəаliyyət  göstərmişlər,  dаhа  dоğrusu,  idаrə 
о
lunmuşlаr. 
Qədimdə  böyük  təşkilаtlаrın  yаrаnmаsı  аçıq  göstərir  ki,  оnlаr  idаrəеtmə 
strukturunа  mаlik  оlmuşlаr.  İllər  kеçdikcə,  bəzi  təşkilаtlаrın  idаrə  еdilməsi  dаhа 
mürəkkəb,  dаhа  çətin  оlmuş,  təşkilаtlаr  özləri  isə  dаhа  güclü  və  dаhа  dаyаnıqlı 
о
lmuşlаr. Bunа misаl оlаrаq, yüz illərlə mövcud оlmuş Rоmа impеriyаsını göstərmək 
о
lаr. Sərkərdələrin rəhbərlik еtdikləri Rоmа lеgiоnlаrı idаrəеtmənin dəqiq strukturunа 
mаlik оlduqlаrı uçun, plаnlаşmаsı və intizаmı pis təşkil еdilmiş Аvrоpаnın  və Yаxın 
Şə
rqin  о zаmаnkı qüdrətli dövlətləri üzərində möhtəşəm qələbələr qаzаnmışlаr. 
Təşkilаtlаrın tаrix bоyu mövcud оlmаlаrınа bаxmаyаrаq, XX əsrə qədər həç kəs 
о
nlаrı  еlmi  yоllа  və    sistеmli    şəkildə  idаrə  еtməyi  düşünməmişdir.  Hər  dövrün  öz 
inkişаf xüsusiyyətləri və mülkiyyət münаsibətləri müxtəlif оlduqlаrı üçün, təşkilаtlаrа 
və  оnlаrın  idаrə  оlunmаlаrınа  dа  münаsibət  fərqli  оlmuşdur.  Bu  fərqləri  və 
xüsusiyyətləri  müqаyisə  еtməyə  imkаn  yаrаtmаq  üçün  və  yuxаrıdа  qеyd  оlunаnlаrı 
bir  növ  təsdiq  еtmək  üçün,  qədim  və  müаsir  dövrdə  təşkilаtlаrın  və  idarəetmə 
xüsusiyyətlərinin müqаyisəli xаrаktеristikаlаrı cədvəl 1.1.1-də vеrilmişdir. 

7 
 
 
Cədvəl 1.1.1 
Qədim və müаsir dövrdə təşkilаtlаrın və idarəetmə xüsusiyyətlərinin müqаyisəsi. 
Qədim təşkilat 
Müasir təşkilat 
Böyük təşkilаtlаrın оlmаmаsı, nəhəng 
təşkilаtlаrın istisnаsı 
Çоxlu sаydа kоmmеrsiyа və qеyri-kоmmеrsiyа 
təşkilаtlаrı kimi böyük və nəhəng təşkilаtlаrın оlmаsı 
Nisbətən аz sаydа rəhbərlər, 
о
rtа pilləli rəhbərlərin olmaması 
О
rtа pilləli və ümumiyyətlə rəhbərlərin çоxlu sаydа 
о
lmаsı 
Qеyri-idаrəçilik fəaliyyətindən sеçilməyən və 
а
yrılmаyаn idаrəçilik işi 
Dəqiq аyrılmış idаrəçilik qruplаrı, idаrəçilik işi qеyri 
idаrəçilikdən qəti аyrılmış və qəbul оlunmuşdur 
Rəhbər vəzifələrin təşkilаtlаrdа çоx  
vaxt irsən və yа güc yоlu ilə tutulmаsı 
Rəhbər vəzifələrin təşkilаtlаrdа çоx vаxt sеçkili və 
səlаhiyyətli şəkildə qаnunа muvаfiq оlаrаq tutulmаsı 
Təşkilаtlаrdа mühüm qərаrlаrın qəbul 
о
lunmаsınа qаdir оlаn аz sаydа  
а
dаmlаrın оlmаsı 
Təşkilаtlаrdа mühüm qərаrlаrının qəbul оlunmаsınа  
qаdir оlаn çоxlu sаydа аdаmlаrın оlmаsı 
Ə
mrə və intuisiyаyа mеyl 
Kоllеktiv və fərdi qаydаdа əməyə mеyl 
 
İ
dаrəеtmə  bütün  tаrix  bоyu  mövcud  оlmuşdur.  Аmmа  оnun  təsirеtmə 
xüsusiyyətləri və icrа mеxаnizmi bаşqа cür оlmuşdur. 
Kiçik kold Corcun “İdarəçilik fikrinin tarixi” kitabının “İdarəçilik kontinuumu”
1
 
(kontinuum  –  latıncadan  –  proses  və  hadisələrin  arasıkəsilməzliyi,  fasiləsizliyi  kimi 
tərcümə  olunur)  adlı  başlığında  eramızdan  5000  il  əvvəl  idarəetmənin  inkişafı 
mərhələləri  verilir.  Həmin  başlıqda  Şumerlərin  mixi  yazıları  kəşf  etməsindən 
başlayaraq  psixologiya  və  insan  davranışının  idarəetmədə  mühüm  yer  tutmasına 
qədər XX əsrin 50-ci illərinədək olan bütün hadisələrin qeydiyyatı aparılmışdır.  
Fərd  və  etnik  qrupların  müxtəlif  tarixlərdə  idarəetmənin  formalaşması  və 
inkişafına verdikləri əsas tövhələrdən bəzilərini qeyd edək: 
-
  E.ə  5000  il  əvvəl  Şumerlər  tərəfindən  yazılış  və  faktların  qeydiyyatının 
aparılması; 
-
  E.ə  4000  il  əvvəl  Misirlilər  tərəfindən  planlaşdırma,  təşkiletmə  və 
nəzarətin zəruriliyinin qəbul edilməsi; 
                                                            
1
 İstinad olunan mənbə: Şahbazov K.A., Məmmədov M.H., Həsənov H.S. “Menecment”. Bakı, 2007, səh. 41-47       

8 
 
-
  E.ə  350  il  əvvəl  Platon  tərəfindən  elmi  metodlardan  istifadə,  əmək 
metodlarının  və  iş  ahənginin  öyrənilməsi,  ixtisaslaşma  prinsipinin 
formalaşdırılması; 
-
  E.ə 325 il əvvəl Böyük Aleksandr tərəfindən qərargahın yaradılması; 
-
  1340-cı ildə L.Paçoli tərəfindən ikili mühasibatın yaradılması; 
-
  1776-ci  ildə  Adam  Smit  tərəfindən  sənaye  işçilərinə  ixtisaslaşma 
prinsipinin  tətbiqi,  nəzarət  konsepsiyası,  əməyin  ödənilməsinin 
hesablanması; 
-
  1800-cü ildə Ceyms Uatt tərəfindən standart əməliyyatlar, ixtisaslaşma, iş 
metodları,  planlaşdırma,  əmək  haqqı  vasitəsilə  stimullaşdırma,  standart 
vaxt,  standart  məlumatlar,  qulluqçular  üçün  bayramların  təşkili,  bayram 
hədiyyələri, qulluqçuların sığorta cəmiyyətləri, balans və hesabatın təftişi; 
-
  1810-cu  ildə  Robert  Ouen  tərəfindən  şəxsi  təcrübədən  istifadə,  işçilərin 
hazırlanması  ilə  bağlı  məsuliyyət,  işçilərə  hər  cür  şəraiti  olan  evlərin 
tikilməsi; 
-
  1820-ci  ildə  Ceyms  Mill  tərəfindən  insan  motivasiyasının 
ümumiləşdirilməsi və təhlili; 
-
  1886-cı  ildə  Henri  K.Metkalf  və  Henri  P.Taun  tərəfindən  menecment 
sənəti, idarəetmə elmi; 
-
  1900-cu  ildə  Frederik  V.Teylor  tərəfindən  elmi  menecment,  sistemli 
yanaşma,  kadr  menecmenti,  əməklə  menecment  arasında  kooperasiyanın 
zəruriliyi,  yüksək  əmək  haqqı,  əməklə  menecment  arasında  bərabərlik, 
funksional  təşkiletmə,  sexlərə  tətbiq  zamanı  müstəsnalıq  prinsipi,  maya 
dəyərinin  qiymətləndirilməsi  sistemi,  metodik  tədqiqatlar,  iş  saatının 
tədqiqi,  elmi  menecmentin  müəyyənləşməsi,  menecmentin  işinə 
arxalanmaq, 
tədqiqatlar, 
planlaşdırma, 
standartlar, 
nəzarət 
və 
kooperasiyaya arxalanmaq; 
-
  1900-cu  ildə  Frenk  B.Cilbert  tərəfindən  motivasiyalı  tədqiqatlar 
aparılması; 

9 
 
-
  1901-ci  ildə  Henri.  L.Hant  tərəfindən  mükafatlandırmanın  vəzifə  və 
sistemi, əməyə humanist yanaşma, Hant sxemi, işçilərin hazırlanması ilə 
ə
laqədar menecerlərin məsuliyyəti; 
-
  1910-cu  ildə  Xyuqi  Münsterberq  tərəfindən  menecmentdə  və  işdə 
psixologiyadan istifadə, effektiv injirinq, effektivliyin prinsipləri; 
-
  1916-cı  ildə  Anri  Fayol  tərəfindən  menecmentin  ilkin  tam  nəzəriyyəsi, 
menecmentin  funksiyaları  və  prinsipləri,  tədris  müəssisələrində 
menecmentin bir fənn kimi tədris edilməsi zəruriliyinin qəbul edilməsi; 
-
  1923-cü  ildə  Oliver  Şeldon  tərəfindən  menecment  fəlsəfəsinin  və 
menecmentin prinsiplərinin inkişaf etdirilməsi; 
-
  1927-ci  ildə  Elton  Meyo  tərəfindən  qrup  səylərində  sosioloji 
konsepsiyanın yaradılması; 
-
  1930-cu  ildə  Meri  P.Follet  tərəfindən  fərdi  motivasiyaya  əsaslanmış 
menecment  fəlsəfəsi,  menecment probleminin həllinə  qrup  yanaşmasının 
yaradılması; 
-
  1938-ci  ildə  Çester  Barnard  tərəfindən  təşkiletmə  nəzəriyyəsi, 
menecmentin 
sosioloji 
aspektləri, 
kommunikasiyanın 
zəruriliyi 
ideyalarının irəli sürülməsi; 
-
  1943-cü ildə Lindell Urvik tərəfindən Menecment prinsiplərinin bir araya 
gətirilməsi və korrelyasiyası; 
-
  1947-ci  ildə  Maks  Veber  tərəfindən  təşkiletmə  nəzəriyyəsi  üzrə  insani 
münasibətlərin  tədqiqatında    sosioloji  psixologiyaya  və  ümumi 
psixologiyaya əsaslanması; 
-
  1960-cı  ildə  Duqlas  Mak-Qreqor  tərəfindən  “X”  və  “Y”  nəzəriyyəsinin 
ə
sasının  qoyulması.  Menecerlərin  tabeçilikdə  olanlara  münasibətinin 
onların  davranışına  və  təşkilatdakı  iş  mühitinə  əhəmiyyətli  dərəcədə 
təsirinin sübut edilməsi; 
-
  1965-ci ildə İqor Ansoff tərəfindən strateji planlaşdırma modelinin təklif 
edilməsi; 

10 
 
-
  1975-ci  ildə  Uilyam  Ouçi  tərəfindən  Firma  nəzəriyyəsinin  inkişafı, 
bazarın qeyri təkmilliyinin müəyyən olunması; 
-
  1980-cı  ildə  Maykl  Porter  tərəfindən  nisbi  rəqabət  strategiyasının 
yaradılması,  rəqabət  qabiliyyəti  haqında  yeni  ideyaların  irəli  sürülməsi; 
1982-ci ildə Terens Dill və Alan Kennedi tərəfindən “Təşkilati davranış” 
və korporativ mədəniyyət konsepsiyasının yaradılması; 
Qeyd olunan fərd və kollektivlərin idarəetməyə verdikləri tövhələri idarəetmənin  
İ
darəetmənin tarixini dörd dövrə bölmək olar: 
1.Qədim  və  orta  əsrlər  dövrü.  İdarəetmənin  tarixi  qədimdir.  Ibtidai  icma 
quruluşunda  tayfalar  və  qəbilələr  rəhbərlər  tərəfindən  idarə  olunurdu.  Misir 
ehramlarının,  Babilistanın  asma  bağlarının,  Çin  səddinin  inşaası  onu  göstərir  ki, 
həmin  dövrdə  idarəetmə  mövcud  olmuşdur.  Əks  halda,  həmin  tikinti  abidələri  və 
nümunələri inşa oluna bilməzdi. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, qədim dövrdə 
idarəetmə çox primitiv qaydada həyata keçirilirdi.  
İ
ctimai  formasiyalar  bir-birini  əvəz  etdikcə,  idarəetmə  də  müəyyən  qədər 
təkmilləşirdi. Məsələn quldarlıq dövründə, daha sonra feodalizm dövründə təsərrüfat 
sahələrinin inkişafı idarəetmənin nisbətən təkmilləşməsinə səbəb olurdu. Bu nöqteyi 
nəzərdən, orta əsrlər dövründə idarəetmə nisbətən inkişaf etməyə başladı. Ticarət mü-
nasibətlərinin  inkişafı,  torpaqların  ayrı-ayrı  adamların  əlində  cəmləşməsi,  yeni  tə-
sərrüfat  sahələrinin  yaranması  və  inkişafı  idarəetmə  əməyinin  təkmilləşməsini  tələb 
edirdi. 
2. Sənayeləşmə dövrü. Sənayeləşmə dövrü sənaye  sahələrinin yaranması, xırda 
müəssisələrin  iri  müəssisələrdə  təmərküzləşməsi,  kiçik  əmək  kollektivlərinin  böyük 
heyətlərdə  birləşməsi  ilə  əlaqədar  idi.  Bu  dövr  XVIII  əsrin  axırlarından  XIX  əsrin 
axırlarınadək olan dövrü əhatə edirdi. Sənayeləşmə dövründə idarəetmə sahəsində ye-
ni  prinsiplər  və  metodlara  ehtiyac  yaranırdı.  Bu  cür  prinsip  və  metodlar  mürəkkəb 
idarəetmə formalarını asanlaşdırmaq məqsədini güdürdü. Yaranan sənaye sahələri ar-
tıq köhnə idarəetmə texnologiyası ilə idarə oluna bilmirdi.  
Sənayeləşmə dövründə idarəetmə fəaliyyəti özünün inkişafının yeni mərhələsinə 

11 
 
qədəm  qoyurdu.  İri  zavod  və  fabriklərin  rəhbərləri  idarəetmə  təcrübəsinə  sahib  ol-
maqla fəaliyyətə yeniliklər gətirirdilər. Belə ki, rəhbərlər idarəetməni asanlaşdırmaq 
üçün  idarəetmə  strukturunu  genişləndirir,  aşağı  rəhbərlərin  nəzarət  fəaliyyətindən 
yararlanmağa çalışırdılar. 
3. Sistemləşmə dövrü. Bu dövr elmi idarəetmə dövrünün yaranması ilə əlaqədar 
olmuşdur. Sistemləşmə dövründə idarəetmə bir elm kim sistemləşdi və onun funksi-
yaları, metodları, prinsipləri tədqiq olunmağa başladı. İdarəetməyə elmi yanaşma ilk 
dəfə 1911-ci ildə Fredrik Teylor tərəfindən həyata keçirilmişdir. F.Teylor “İdarəetmə-
nin prinsipləri” kitabını yazmış və həmin vaxtdan idarəetmə bir elm kimi tanınmışdır.  
4.  Müasir  dövr.  Bu  dövr  idarəetmənin  tarixi  dövrləri  arasında  ən  mütərəqqi 
səciyyə daşıyır. Müasir dövr idarəetmədə riyazi- iqtisadi modellər və üsulların tətbiqi 
ilə  xarakterizə  olunur.  İdarəetmənin  müasir  dövründə  yeni  texnologiyaların  idarəet-
məyə  gətirilməsinə  üstünlük  verilir.  Yeni  rabitə  texnologiyalarının  köməyi  ilə 
informasiyaların ötürülməsi, kompüter texnologiyası vasitəsilə riyazi hesablamaların 
aparılması, məlumatların uçota alınması, saxlanılması, işlənməsi və ötürülməsi, tex-
niki vasitələrlə hadisələrin gedişatını izləmək və müşahidələr aparmaq idarəetmənin 
müasir  dövrünün  xarakterik  xüsusiyyətlərindəndir.  Bu  hallar  idarəetmə  sahəsində 
vaxta, əl əməyinə xeyli qənaət olunmasına, işin səmərəliliyinin, sürətinin və keyfiy-
yətinin yüksəldilməsinə səbəb olur. 
İ
darəetmənin  tarixi  dövrləri  idarəetmə  elminin  formalaşması  və  inkişafında 
mühüm rol oynamışdır. Çünki idarəetmənin bu tarixi dövrlərində idarəetmə elminin 
müxtəlif tərəfləri öyrənilmiş, bu sahədə tədqiqatlar aparılmış və problemlər araşdırıl-
mışdır.  İdarəetmə  elminin  hazırki  duruma  gəlib  çıxmasına  idarəetmənin  tarixi 
dövrləri ciddi təsir göstərmişdir. 
 
 
 

12