Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

Cədvəl 1.2

Dünyanın bir sıra ölkələrində ixracın təmərküzləşməsi (2012-ci il)

Ölkələr	İxrac olunan əmtəələrin sayı^1	İxracın təmərküzləşməsi əmsalı
Dünya təsərrüfatı	224	0,157
İnkişaf etmiş ölkələr	231	0,115
O cümlədən
ABŞ	235	0,084
Almaniya	236	0,105
Norveç	215	0,426
Cənubi-şərqi Avropa və MDB ölkələri	210	0,269
O cümlədən		-
Rusiya	225	0,377
Azərbaycan^1	67	0.5
İnkişaf etməkdə olan ölkələr	199	0,234
O cümlədən
Çin	233	0,085
Səudiyyə Ərəbistan	206	0,851
Beliz	14	0,609
Ən çox xarici borcu olan kasıb ölkələr	76	0,416
Ən kasıb ölkələr	69	0,526

Burada K_e, K_İ - müvafiq olaraq ixrac və idxal kvotası, E - məcmuu ixracın həcmi, İ - məcmuu idxalın həcmi, P(Y) - müvafiq olaraq ümumi daxili məhsul və ya ümumi milli məhsuldur.

İxrac kvotası anlayışı ölkənin sənayesinin (sahəsinin) xarici bazara yönəlməsinin dərəcəsini müəyyənləşdirir. İstehsalda ixrac kvotasının artması beynəlxalq ticarət iqtisadi əlaqələrin intensivləşməsini, beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrində milli iqtisadiyyatın müvafiq sahələrində rəqabət qabiliyyətliliyinin yüksəlməsini, kooperasiya və ixtisaslaşmanın dərinləşməsini göstərir.

İqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf təşkilatında (İƏİT) i əmtəəsinin j ölkəsinə ixracının müqayisəli üstünlük əmsalının aşağıdakı düsturla hesablanması qəbul olunmuşdur.

X-ixrac, im-hazır məhsullardır. Düstur j - ölkəsindən i - əmtəəsinin ixracının xüsusi çəkisinin İƏİT ölkələrinin əmtəə ixracının ümumi həcmində ölkənin ixrac etdiyi hazır məhsulun İƏİT ölkələrindən ixrac olunan hazır məhsulda xüsusi çəkisinin müqayisə olunması ilə çıxarılmışdır. Əgər nəzərdə tutulan əmtəənin xüsusi çəkisi, İƏİT-nm həmin əmtəədən etdiyi ixracın həcmində bu ölkənin ixrac etdiyi hazır məhsulun payı İƏİT ölkələrinin ixrac etdiyi hazır məhsulun həcmindəkinə nisbətən böyükdürsə, onda bu ölkə müqayisəli üstünlüyə malik olur. Anoloji üsulla idxal kvotasının da hesablanması həyata keçirilir.

Ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrdə iştirak dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün xarici ticarət kvotası göstəricisindən də istifadə olunur. Xarici ticarət kvotası - ölkənin xarici ticarət dövriyyəsinin onun ÜDM-na olan nisbətini xarakterizə edən göstəricidir. Riyazi şəkildə bu göstərici aşağıdakı düsturla hesablanır:

X_tk=(X_td/P)100

Harda ki, X_TD-ölkənin ticarət dövriyyəsinin illik həcmi; X_tk- xarici ticarət kvotası; P-ölkənin ÜDM-nin dəyər həcmidir.

Ölkənin BƏB-də iştirakını müəyyənləşdirən milli və beynəlxalq amillər 3 saylı cədvəldə verilmişdir.
Cədvəl 1.3

Ölkənin BƏB-də iştirakını müəyyənləşdirən milli və beynəlxalq amillər

BƏB-ə təsir edən milli amillər
a) Ayrı-ayrı ölkələrin təbii coğrafi fərqləri	təbii iqlim şəraiti; təbii ehtiyyatlar; ərazinin ölçüsü; əhalisinin sayı; ölkənin iqtisadi - coğrafi vəziyyəti və s.
b) Ayrı-ayrı ölkələrin sosial - iqtisadi xüsusiyyətləri	dünya iqtisadiyyatında ölkənin vəziyyəti; tarixi inkişafının xüsusiyyətləri; İstehsal və xarici-iqtisadi əlaqələrin xüsusiyyətləri; keçdiyi ictimai quruluşlar; - elmi-texniki inkişafın və iqtisadiyyatın nail olunmuşsəviyyəsi; təsərrüfat tipinin növləri (sənayecə inkişaf etmiş, sənayesi inkişaf etməkdə olan, xammal ixrac edən, natural təsərrüfat); xarici iqtisadi əlaqələr sahəsində qanunvericilik bazası; iqtisadiyyatın təmayülü, (bazar iqtisadiyyatı, keçid iqtisadiyyatı, planlı təsərrüfat); xarici investisiyaların qorunmasına təminat; miqrasiya məsələləri və s.
BƏB-in beynəlxalq amilləri
dünyada ETT-nin səviyyəsi; ETT-nin səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa məhsul o qədər elm tutumlu və rəqabətə davamlı, eləcə də ölkədə ixtisaslaşma səviyyəsi yüksək olar; dünya bazarında əmtəə və xidmətlərə olan tələbat; beynəlxalq hesablar sistemi; ekoloji problemlər; qloballaşma; beynəlxalq ixtisaslaşma və kooperasiya səviyyəsi; beynəlxalq rəqabət qabiliyyətliliyi; - informasiya kommunikasiya texnologiyaları.