Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti beynəlхalq magistratura məRKƏZI
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GİRİŞ.
|
74
SUMMARY REFERAT
3
4
Mövzunun aktuallığı. Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatının tələbləri və yeni iqtisadi sistemin yaradılmasının şərtlərindən biri ilk növbədə torpaq üzərində mülkiyət munasibətlərinin yenidən qurulmasıni tələb edirdi. Iqtisadi islahatların əsasını təşkil edən aqrar-torpaq islahatları nəticə etibarı ilə yeni mülkiyət formalarını özündə əks etdirməklə təkmil torpaq bazarının formalaşmasına istiqamətləndirildi. Qısa dövr ərzində ölkənin kəndlərində yaşayan vətəndaşlara torpaq pulsuz paylandı.Bunun nəti əsində bütün kəndlilər torpaq mülkiyətçisinə çevrildi. Kənddə yeni torpaq munasibətləri formalaşmağa başladı. Respublikanın fiziki və huquqi şəxslərinə mülkiyətlərində olan torpaq sahələri üzərində mütəsna hüquqlar verildi. Hazırda bir çox torpaq sahəsinin alqı-satqısı aparılır. Eyni zamanda torpaq sahələri bank kreditləşməsi zamanı girov qoyulur. Bəzən torpaqlar qohumlara və digər şəxslərə bağışlanır. Bütün bu kimi hallarda habelə digər hallarda mülkiyət, istifadə və icarə ilə bağlı hüquqlar dəyişilir. Torpaqla bağlı əlaqədar dövlət orqanları, yerli özünü idarə etmə orqanı olan bələdiyyələr, fiziki şəxslər və huquqi şəxslər arasında formalaşan iqtisadi və huquqi məsələlər torpaq bazarında reallaşır. Bu kimi munasibətlərin yaranması və formalaşması prosesinin təkmilləşdirilməsi torpaq üzərində mülkiyətçilərin torpaq üzərində yaranmış olan bu və ya digər hüquqlarından tam və dolğun istifadəsini təmin etmiş olar. Bu da öz növbəsində mövcud tələblərə cavab verən torpaq bazarının formalaşdırılması ilə nəticələnər. Hər hansı bir əmlakın qiymətləndirilməsi üzrə standartların tərtibatı ilə məşğul olan Beynəlxalq Komitənin tərtib etmiş olduğu Beynəlxalq Qiymətləndirmə Standartlarında qeyd edilir ki, torpaq hər birimizin həm həyatımızın,həm də yaşam tərzimizin ayrılmaz bir hissəsidir. Torpaqlar mövcudluğumuz üçün əsas sayılır. Beynəlxalq Qiymətləndirmə Standartlarında istifadədə olmayan torpaq sahələri, həmçinin münbitləşdirilmiş torpaq sahələri daşınmaz əmlak adlandırılır. Bu torpaq sahələrinin real bazar dəyərinin qiymətləndirilməsi öz növbəsində iqtisadi anlayışlara aiddir. Həmin sənəddə qeyd edilir ki, bütün digər daşınmaz əmlak növləri
5 kimi, torpaqların da dəyəri çoxlu amillərdən asılıdır.Bura daxildir torpaqların nadirliyi, bu sahələrin uzunömürlülük istifadə imkanları,həm də coğrafi cəhətcə daimiliyi daxildir. Torpaq bazarında təklifin məhdud olması vəzziyyəti, həmçinin bütün torpaq ehtiyatlarının özünəməxsus şəkildə və spesifik faydalılığı ilə torpaq resurslarının qiyməti müəyyən edilir. Torpaq ehtiyatları da hər hansi bir əmtədə olduğu kimi müxtəlif real və potensial bir tələbatı ödəyir. Bütün torpaq ehtiyatları müəyyən bir keyfiyət - kəmiyyət xarakteristikasına malikdir. Torpaq ehtiyatları əmtəəlik bütün xarakteriskalara malik olaan bir alqı-satqı obyektidir. Vergiyə cəlb etmə baxımından torpaq resurslarının real bazar dəyərinin dəqiq və real qiymətləndirilməsi mövcud vergitutma sisteminin əsasını təşkil edir. Vergiyə cəlb etmə məqsədi ilə dəyərləndirmədə istifadədə olan torpaq ehtiyatlarımın real bazar dəyərinin müəyyən olunması məqsədi ilə dəyərləndirilməsinə təsir edir. Bütün torpaq mülkiyətçilərinin ədalətli vergi məbləğinin öddənilməsinə zəmanət verir. Hər hansı torpaq sahələrinin bazar dəyərinin tam dəqiqliklə qiymətlndirilməsi istifadədə olan torpaqlardan səmərəli istifadə olunmasını tənzimləyir. Torpaq sahələrinin qiymətləndrilməsi məsələləri dövlət və özəl sektor səviyyəsində əsaslı qərarrın qəbul olunmasına əsas verir. Torpağın qiymətləndrilməsi zamanı artıq köhnəlmiş məlumatların və informasyaların istifadəsi toprağlardan istifadə üzrə səmərəliliyi aşağı salır və bu yeni şəhərlərin yaşayış massivinin arzuolunmaz model ilə aparılması ilə nəticələnir. Torpaq resurslarnın fiziki baxımdan üzərində,həm də təkində olan və üstündə olanlara götürülmüş səth kimi baxmaq lazımdır. Torpaq sahənin formasını isə ucu Yer kürəsinin tam mərkəzinə dirənmiş olan, tərəfləri isə birbaşa açıq kosmosa yönəlmiş piramida şəklində təsəvvür etmək olar. Huquqi baxımdan torpağa sahiblik birbaşa inzibati məhdudiyyətlərə riayət edilməsi şərti ilə bu torpaqa sahib olmaq,ondan istifadə olunması və toprağ üzərində sərəncam etmək hüququdur. Torpaqı qüvvədə olan qanuna zidd şəkildə istifadə etmək və torpaqı istifadəyə vermək olmaz. 6 Hər sahədə və yerdə olan torpaq ehtiyatləri təsvir olunur və müəyyən metodika ilə dəyərləndirilir. Bu vəzifələr bütün qiymətləndirilən torpaq sahələrinin başlıca xüsusiyyətlərini müəyyən edən konkret kadastr xəritələrini zəruri etmiş olur. Torpaq ehtiyatları haqqında informasiya məlumatlarının, həmçinin sahələrin yerləşməsinin, mülkiyət mənsubiyyətinin,torpaqların ölçülərinin, münbitliyinin və digər fiziki xüsusiyyətlərinin inventarlaşdırılmasını tələb edir. Torpağın dəyərini müəyyən edən zaman onun bazar,həm də istehlak dəyəri anlayışları arasında olan fərqlərin izahı çox vacibdir. Hər hansı bir mülkiyət sahəsinin bazar qiymətləndirilməsi həmin mülkiyət obyektinin açıq bazarda olan rəqabət şəraitində nəzərdə olan satış qiymətidir.Lakin həmin mülkiyət obyektinin istehlak dəyəri isə konkret olaraq həmin mülkiyət obyektinin istifadəsi üçün təyin edilmiş dəyərini göstərir. Qeyd etmək olar ki,bir çox mülkiyət sahəsinin hər zaman və hamısının bazar dəyəri ilə istehlak dəyəri biri-birinə bərabər olmur. Məsələn, iri şəhərlərin ətrafında və yaxınlığında olan kəndli-fermer təsərrüfa-tının bazar dəyəri onun istehlak dəyərindən yüksək formalaşa bilər. Əksər ölkələrin bir çox qanunvericilik və normativ huquqi sənədlərində,aktlarında qeyd olunmuşdur ki, vergitutma məqsədi ilə kənd təsərüfatı iqtisadiyyatnda dövriyədə olmayan torpaqlar əsasən bazar dəyərinə görə, kənd təsərüfatında istifadədə olan torpaq ehtiyatları isə onun istehlak dəyərinə görə dəyərləndirilməlidir. Torpaq ehtiyatları üzərində hər hansı mülkiyət hüququ bütün demokratik və azad olan ölkələrin mövcud qanunları ilə müəyyən edilir. Həmin ölkələrin məhkəmələri tərəfindən torpaq ehtiyatlarının üzərində hər hansı bir hüquq müdafiə olunur.
Bütün torpaq ehtiyatlarının nadirlilik xüsusiyyəti vardır. Bu onun daşınmamaz- lığından və təklifin təsbit edilməsindən yaranır. Hər hansı bir torpaq ehtiyatını təkrar istehsal etmək olmur. Torpaq resursları bütün digər məhsulların istehsal edilməsi tələb olunan bir istehsal amilidir. Torpaq ehtiyatları bütün digər sərvətlərin mənbəyidir. Torpaq ehtiyatlarının mövcud qiyməti əsasən kapitalaşdırılmış renta kimi çıxış 7 edir. Bu zaman torpaq ehtiyatlarının bazar dəyəri tələb və təklif əsasında müəyyən olunur. Tələb- təklif qanununa əsasən bazarda torpağın bazar dəyəri və qiyməti aşağı düşdükdə torpaq bölmələrinə tələbat artır. Torpağın qiyməti artdıqda isə mövcud torpaqların ehtiyatlarına,sahələrinə tələbat azalır. Torpaq resursları bir əmtəə kimi bazara çıxarılır. Bu zaman onun əsas xüsusiyyətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, bazara təklif olunan torpağın miqdarı məhdudlaşır. Bu məhdudlaşma təbiət tərəfindən olur. Ona görə də torpağın qiyməti əsasən onun təyinatına uyğun tələblə müəyyən olunur. Belə ki, torpaqda istehsal edilən məhsulların qiymət səviyyəsi ilə həmin torpaq sahələrinin qiyməti müəyyən olunur. Məsələn, əgər istehsal olunan taxılın və ya kartofun qiymətləri kəskin aşağı düşərsə, bu zaman onların yetişdirildiyi torpaq sahələrinə olan tələb də kəskin ixtisar olunacaq. Torpaq sahələrinin qiyməti də müvafiq olaraq aşağı düşəcəkdir. Mövcud torpaq resurslarından səmərəli istifadəyə imkan verən və bu prosesi stimullaşdıran, ölkədə maliyə, iqtisadi və texnoloji siyasəti ilə tam əhatə edilən təkmil torpaq bazarı hələ formalaşmamışdır. Təkmil torpaq bazarının formalaşdırılması ölkədə reallaşdırılan aqrar-torpaq islahatlarının məqsədyönlü-lüyündən, kənd təsərüfatına yararlı torpaq sahələrinin öz məqsədi üzrə istifadə edilməsi dərəcəsindən, maliyə-kredit imkanlarından tam və dolğun istifadə etməklə torpağın məhsuldarlıq səviyyəsinin artırılmasından asılıdır. Bu məqsədlə respublika əhalisinin ərzaq təminatçısı olan kənd təsərüfatında torpaq resursları bazarının təkmilləşdirilməsi və tənzimlənməsi mexanizmi formalaşdırılmalıdır. Torpaq resursları bazarında torpaq resurslarının qiymətləndirilməsi xüsusiyyətləri torpaq bazarı munasibətlərində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Torpaq resurslarının real bazar qiymətinin müəyyən olunması çox vacib məsələdir. Respublikada kadastr qiymət rayonlaşması aparılmışdır. Kadastr qiymətləndirmə rayonları və yarımrayonları üzrə torpaqın keyfiyəti və kənd təsərüfatı bitkilərinin məhsuldarlıq göstəriciləri nəzərə alınmışdır. Bu əsasdan təbii təsərüfat sahələri üzrə torpaq ehtiyatlarının normativ dəyər qiymətləri hazırlanmışdır. Respublikamızda torpaq resurslarına kütləvililik şəkidə tətbiq edilən kadastr dəyərinin və qiymətlərinin
8 müəyyən olunmalıdır. Torpaq resurslarına bazar qiymətlərinin və real dəyərinin müəyyən olunması bazar munasibətləri şəraitində böyük əhəmiyyətə malikdir,xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Lakin kadastr dəyərinin mövcud imkanları azdır. Əmlakın tam və geniş şəkildə istifadə edilməsinə imkan vermir. Buna görə də torpaq resurslarının qiymətləndirilməsində bazar metodlarının tətbiq edilməsi və istifadə imkanlarını çoxaldır.Azərbaycan Respublikamızın torpaq bazarında ipoteka kreditləşməsinin tətbiqi imkanları və perspektivinin mövcud olması şəraitində torpaq resurslarının real bazar qiymətinin və dəyərinin müəyənməşdirilməsi ipotekanın və torpaq resursları ilə əlaqədar əməliyyatların artmasına,həmçinin çoxalmasına səbəb olmuşdur. Torpaq resurslarının real bazar dəyərinin qiymətləndirilməsi torpaq ehtiyatları ilə əlaqədar iqtisadi mübahisələrin həllinə, alqı-satqı əməliyyatlarının çoxalmasına və torpaq ehtiyatlarının səmərəli istifadə edilməsinə gətirib çıxaracaqdır. Torpaq resurslarının iqtisadi dəyərləndirilməsi dövri olaraq yeniləşməni tələb edir. Butün bu işləri reallaşdırmaq məqsədilə bir sıra problemlər həllini tapmalıdır. Belə ki,torpaq resurslarının qiymətləndirilməsi üçün mövcud metodika mövcud tələblər baxımından əsasən təkmilləşdirilməli, iqtisadi-statistik informasiyalara görə ölkədə torpaq resurslarının iqtisadi dəyərləndirilməsi aparılmalı, normativ hüquqi aktlar,sənədlər dəqiqləşdirilməlidir. Dissertasiya işinin bu istiqamətdə aparılması tədqiqat mövzusunun aktuallığını artırır.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|