Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti beynəlхalq magistratura məRKƏZI



Yüklə 0,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/22
tarix02.01.2022
ölçüsü0,82 Mb.
#37232
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22
qiymətləndirmə unes

74 

 

РЕЗЮМЕ 



 

SUMMARY 

 

REFERAT

 

 




 




 



GİRİŞ. 



 

Mövzunun  aktuallığı.  Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatının tələbləri və yeni 

iqtisadi  sistemin  yaradılmasının  şərtlərindən  biri  ilk  növbədə  torpaq  üzərində 

mülkiyət  munasibətlərinin  yenidən  qurulmasıni  tələb  edirdi.  Iqtisadi  islahatların 

əsasını təşkil edən aqrar-torpaq islahatları nəticə etibarı ilə  yeni mülkiyət formalarını 

özündə  əks  etdirməklə  təkmil  torpaq  bazarının  formalaşmasına  istiqamətləndirildi. 

Qısa  dövr    ərzində  ölkənin    kəndlərində  yaşayan  vətəndaşlara  torpaq  pulsuz 

paylandı.Bunun  nəti  əsində  bütün  kəndlilər  torpaq  mülkiyətçisinə  çevrildi.  Kənddə 

yeni  torpaq  munasibətləri  formalaşmağa  başladı.  Respublikanın  fiziki  və  huquqi 

şəxslərinə  mülkiyətlərində olan torpaq sahələri üzərində mütəsna hüquqlar verildi. 

Hazırda  bir  çox  torpaq  sahəsinin  alqı-satqısı  aparılır.  Eyni  zamanda  torpaq 

sahələri  bank  kreditləşməsi  zamanı  girov  qoyulur.  Bəzən  torpaqlar  qohumlara  və 

digər  şəxslərə  bağışlanır.  Bütün  bu  kimi  hallarda  habelə  digər  hallarda  mülkiyət, 

istifadə və icarə ilə bağlı hüquqlar dəyişilir. Torpaqla bağlı əlaqədar dövlət orqanları, 

yerli  özünü  idarə  etmə  orqanı  olan  bələdiyyələr,  fiziki  şəxslər  və  huquqi  şəxslər 

arasında formalaşan iqtisadi və huquqi məsələlər torpaq bazarında reallaşır. Bu kimi 

munasibətlərin  yaranması  və  formalaşması  prosesinin  təkmilləşdirilməsi  torpaq 

üzərində mülkiyətçilərin torpaq üzərində yaranmış olan bu və ya digər hüquqlarından 

tam və dolğun istifadəsini təmin etmiş olar. Bu da öz növbəsində mövcud tələblərə 

cavab verən torpaq bazarının formalaşdırılması ilə nəticələnər. Hər hansı bir əmlakın 

qiymətləndirilməsi üzrə standartların tərtibatı ilə məşğul olan Beynəlxalq Komitənin  

tərtib etmiş olduğu Beynəlxalq Qiymətləndirmə Standartlarında  qeyd edilir ki, torpaq 

hər  birimizin  həm  həyatımızın,həm  də  yaşam  tərzimizin  ayrılmaz  bir  hissəsidir. 

Torpaqlar mövcudluğumuz üçün əsas sayılır. 

Beynəlxalq  Qiymətləndirmə  Standartlarında  istifadədə  olmayan  torpaq 

sahələri, həmçinin münbitləşdirilmiş torpaq sahələri daşınmaz əmlak adlandırılır. Bu 

torpaq  sahələrinin  real  bazar  dəyərinin  qiymətləndirilməsi  öz  növbəsində  iqtisadi 

anlayışlara aiddir. Həmin sənəddə qeyd edilir ki, bütün digər daşınmaz əmlak növləri 



 

kimi,  torpaqların  da  dəyəri    çoxlu  amillərdən  asılıdır.Bura  daxildir  torpaqların  



nadirliyi,  bu  sahələrin  uzunömürlülük  istifadə  imkanları,həm  də  coğrafi  cəhətcə 

daimiliyi  daxildir.  Torpaq  bazarında  təklifin  məhdud  olması  vəzziyyəti,  həmçinin 

bütün  torpaq  ehtiyatlarının  özünəməxsus  şəkildə  və  spesifik  faydalılığı  ilə  torpaq 

resurslarının qiyməti müəyyən edilir. 

Torpaq  ehtiyatları  da  hər  hansi  bir  əmtədə  olduğu    kimi    müxtəlif    real  və 

potensial  bir  tələbatı  ödəyir.  Bütün  torpaq  ehtiyatları    müəyyən  bir  keyfiyət  - 

kəmiyyət  xarakteristikasına  malikdir.  Torpaq  ehtiyatları  əmtəəlik  bütün 

xarakteriskalara malik olaan bir alqı-satqı obyektidir. 

Vergiyə cəlb etmə baxımından torpaq resurslarının real bazar dəyərinin dəqiq 

və real qiymətləndirilməsi mövcud vergitutma sisteminin əsasını  təşkil edir. Vergiyə 

cəlb  etmə  məqsədi  ilə  dəyərləndirmədə  istifadədə  olan  torpaq  ehtiyatlarımın  real 

bazar dəyərinin müəyyən olunması məqsədi ilə dəyərləndirilməsinə təsir edir. Bütün 

torpaq mülkiyətçilərinin ədalətli vergi məbləğinin öddənilməsinə zəmanət verir. Hər 

hansı  torpaq sahələrinin bazar dəyərinin tam  dəqiqliklə qiymətlndirilməsi  istifadədə 

olan  torpaqlardan  səmərəli  istifadə  olunmasını  tənzimləyir.  Torpaq  sahələrinin 

qiymətləndrilməsi məsələləri  dövlət və özəl sektor səviyyəsində əsaslı qərarrın qəbul 

olunmasına  əsas  verir.  Torpağın  qiymətləndrilməsi  zamanı  artıq  köhnəlmiş 

məlumatların  və    informasyaların  istifadəsi  toprağlardan  istifadə  üzrə  səmərəliliyi 

aşağı salır və bu yeni şəhərlərin yaşayış massivinin arzuolunmaz model ilə aparılması 

ilə nəticələnir. 

 Torpaq resurslarnın fiziki baxımdan  üzərində,həm də təkində olan və üstündə 

olanlara  götürülmüş  səth  kimi  baxmaq  lazımdır.  Torpaq  sahənin  formasını  isə  ucu 

Yer  kürəsinin  tam  mərkəzinə  dirənmiş  olan,  tərəfləri  isə  birbaşa  açıq  kosmosa 

yönəlmiş   piramida şəklində təsəvvür etmək olar. Huquqi baxımdan  torpağa sahiblik 

birbaşa  inzibati  məhdudiyyətlərə  riayət  edilməsi  şərti  ilə  bu  torpaqa  sahib 

olmaq,ondan  istifadə  olunması  və  toprağ  üzərində  sərəncam  etmək  hüququdur. 

Torpaqı  qüvvədə  olan  qanuna  zidd  şəkildə  istifadə  etmək  və    torpaqı      istifadəyə 

vermək  olmaz. 




 

Hər sahədə və yerdə olan torpaq ehtiyatləri təsvir olunur və müəyyən metodika 



ilə  dəyərləndirilir.  Bu  vəzifələr  bütün  qiymətləndirilən  torpaq  sahələrinin    başlıca 

xüsusiyyətlərini müəyyən edən konkret kadastr xəritələrini zəruri etmiş olur.  Torpaq 

ehtiyatları  haqqında  informasiya  məlumatlarının,  həmçinin  sahələrin  yerləşməsinin, 

mülkiyət  mənsubiyyətinin,torpaqların  ölçülərinin,  münbitliyinin  və  digər  fiziki 

xüsusiyyətlərinin inventarlaşdırılmasını tələb edir. 

Torpağın  dəyərini  müəyyən  edən  zaman  onun    bazar,həm  də  istehlak  dəyəri 

anlayışları  arasında  olan  fərqlərin  izahı    çox  vacibdir.  Hər  hansı  bir  mülkiyət 

sahəsinin  bazar  qiymətləndirilməsi  həmin  mülkiyət  obyektinin  açıq  bazarda  olan 

rəqabət  şəraitində  nəzərdə  olan  satış  qiymətidir.Lakin  həmin  mülkiyət  obyektinin 

istehlak  dəyəri  isə  konkret  olaraq  həmin  mülkiyət  obyektinin  istifadəsi  üçün  təyin 

edilmiş dəyərini göstərir. Qeyd etmək olar ki,bir çox mülkiyət sahəsinin hər zaman və 

hamısının  bazar  dəyəri  ilə  istehlak  dəyəri  biri-birinə  bərabər  olmur.  Məsələn,  iri 

şəhərlərin  ətrafında  və  yaxınlığında  olan  kəndli-fermer  təsərrüfa-tının  bazar  dəyəri 

onun  istehlak  dəyərindən    yüksək  formalaşa  bilər.  Əksər  ölkələrin  bir  çox 

qanunvericilik  və  normativ  huquqi  sənədlərində,aktlarında  qeyd  olunmuşdur  ki, 

vergitutma  məqsədi ilə kənd  təsərüfatı  iqtisadiyyatnda  dövriyədə olmayan  torpaqlar 

əsasən  bazar  dəyərinə  görə,  kənd  təsərüfatında  istifadədə  olan  torpaq  ehtiyatları  isə 

onun istehlak dəyərinə görə dəyərləndirilməlidir.  

Torpaq  ehtiyatları  üzərində  hər  hansı  mülkiyət  hüququ  bütün  demokratik  və 

azad  olan  ölkələrin  mövcud  qanunları  ilə  müəyyən  edilir.  Həmin  ölkələrin  

məhkəmələri tərəfindən   torpaq ehtiyatlarının üzərində hər hansı bir hüquq müdafiə 

olunur. 


Bütün torpaq ehtiyatlarının nadirlilik xüsusiyyəti vardır. Bu onun daşınmamaz-

lığından və təklifin təsbit edilməsindən yaranır. Hər hansı bir torpaq ehtiyatını təkrar 

istehsal  etmək  olmur.  Torpaq  resursları  bütün  digər  məhsulların  istehsal  edilməsi 

tələb  olunan  bir  istehsal  amilidir.  Torpaq  ehtiyatları  bütün  digər  sərvətlərin 

mənbəyidir. 

Torpaq ehtiyatlarının mövcud qiyməti əsasən kapitalaşdırılmış renta kimi çıxış 




 

edir.  Bu  zaman  torpaq  ehtiyatlarının  bazar  dəyəri  tələb  və  təklif  əsasında  müəyyən 



olunur. Tələb- təklif qanununa əsasən bazarda torpağın  bazar dəyəri və qiyməti aşağı 

düşdükdə  torpaq  bölmələrinə  tələbat  artır.  Torpağın  qiyməti  artdıqda  isə  mövcud 

torpaqların  ehtiyatlarına,sahələrinə  tələbat  azalır.  Torpaq  resursları  bir  əmtəə  kimi 

bazara  çıxarılır.  Bu  zaman  onun  əsas  xüsusiyyətlərindən  biri  də  ondan  ibarətdir  ki, 

bazara təklif olunan torpağın miqdarı məhdudlaşır. Bu məhdudlaşma təbiət tərəfindən 

olur.  Ona  görə  də  torpağın  qiyməti  əsasən  onun  təyinatına  uyğun  tələblə  müəyyən 

olunur.  Belə  ki,  torpaqda  istehsal  edilən  məhsulların  qiymət  səviyyəsi  ilə  həmin 

torpaq sahələrinin qiyməti müəyyən olunur. Məsələn, əgər istehsal olunan taxılın və 

ya  kartofun  qiymətləri  kəskin  aşağı  düşərsə,  bu  zaman  onların  yetişdirildiyi  torpaq 

sahələrinə  olan    tələb  də  kəskin  ixtisar  olunacaq.  Torpaq  sahələrinin  qiyməti  də 

müvafiq olaraq aşağı düşəcəkdir. 

Mövcud  torpaq  resurslarından  səmərəli  istifadəyə  imkan  verən  və  bu  prosesi 

stimullaşdıran, ölkədə maliyə, iqtisadi və texnoloji siyasəti ilə tam əhatə edilən təkmil 

torpaq  bazarı  hələ  formalaşmamışdır.  Təkmil  torpaq  bazarının  formalaşdırılması 

ölkədə  reallaşdırılan  aqrar-torpaq  islahatlarının  məqsədyönlü-lüyündən,  kənd 

təsərüfatına yararlı torpaq sahələrinin öz məqsədi üzrə istifadə edilməsi dərəcəsindən, 

maliyə-kredit  imkanlarından  tam  və  dolğun  istifadə  etməklə  torpağın  məhsuldarlıq 

səviyyəsinin  artırılmasından  asılıdır.  Bu  məqsədlə  respublika  əhalisinin  ərzaq 

təminatçısı  olan  kənd  təsərüfatında  torpaq  resursları  bazarının  təkmilləşdirilməsi  və 

tənzimlənməsi mexanizmi   formalaşdırılmalıdır. 

Torpaq 

resursları  bazarında  torpaq  resurslarının  qiymətləndirilməsi 

xüsusiyyətləri  torpaq  bazarı  munasibətlərində  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Torpaq 

resurslarının  real  bazar  qiymətinin  müəyyən  olunması  çox  vacib  məsələdir. 

Respublikada    kadastr  qiymət  rayonlaşması  aparılmışdır.  Kadastr  qiymətləndirmə 

rayonları  və  yarımrayonları  üzrə  torpaqın  keyfiyəti  və  kənd  təsərüfatı  bitkilərinin 

məhsuldarlıq göstəriciləri nəzərə alınmışdır. Bu əsasdan təbii  təsərüfat sahələri üzrə 

torpaq  ehtiyatlarının    normativ  dəyər  qiymətləri    hazırlanmışdır.  Respublikamızda 

torpaq resurslarına kütləvililik şəkidə tətbiq edilən kadastr dəyərinin və qiymətlərinin 



 

müəyyən  olunmalıdır.  Torpaq  resurslarına  bazar  qiymətlərinin  və  real  dəyərinin 



müəyyən olunması bazar munasibətləri şəraitində  böyük əhəmiyyətə malikdir,xüsusi 

əhəmiyyət kəsb edir. Lakin kadastr dəyərinin mövcud imkanları azdır. Əmlakın tam 

və geniş şəkildə istifadə edilməsinə imkan vermir. Buna görə də torpaq resurslarının 

qiymətləndirilməsində  bazar  metodlarının  tətbiq  edilməsi  və  istifadə  imkanlarını 

çoxaldır.Azərbaycan  Respublikamızın  torpaq  bazarında  ipoteka  kreditləşməsinin 

tətbiqi imkanları və perspektivinin mövcud olması şəraitində torpaq resurslarının real 

bazar  qiymətinin  və  dəyərinin  müəyənməşdirilməsi  ipotekanın  və    torpaq  resursları 

ilə əlaqədar əməliyyatların artmasına,həmçinin çoxalmasına səbəb olmuşdur. Torpaq 

resurslarının  real  bazar  dəyərinin  qiymətləndirilməsi  torpaq  ehtiyatları  ilə  əlaqədar 

iqtisadi  mübahisələrin    həllinə,  alqı-satqı  əməliyyatlarının  çoxalmasına  və    torpaq 

ehtiyatlarının səmərəli istifadə edilməsinə gətirib çıxaracaqdır. 

Torpaq resurslarının iqtisadi dəyərləndirilməsi  dövri olaraq yeniləşməni tələb 

edir.  Butün  bu  işləri  reallaşdırmaq  məqsədilə  bir  sıra  problemlər  həllini  tapmalıdır. 

Belə  ki,torpaq  resurslarının  qiymətləndirilməsi  üçün  mövcud  metodika  mövcud 

tələblər baxımından əsasən təkmilləşdirilməli,  iqtisadi-statistik informasiyalara görə 

ölkədə  torpaq  resurslarının  iqtisadi  dəyərləndirilməsi  aparılmalı,  normativ  hüquqi 

aktlar,sənədlər dəqiqləşdirilməlidir.  

Dissertasiya işinin bu istiqamətdə aparılması tədqiqat mövzusunun aktuallığını  

artırır. 


Yüklə 0,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   22




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin