Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Sxem 3. İstehsal xərclərinin quruluşu
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sxem 3.
İstehsal xərclərinin quruluşu
müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir. Müəssisə, idarə və təşkilatlarda maliyyə menecmentinin təşkili xərclərin düzgün proqnozlaşdırılması, onların idarə olunması və müəssisə, idarə və təşkilatın son nəticədə rentabelli fəaliyyət göstərməsi və uzunmüddətli dövrdə rəqabətə tab gətirə bilməsi zərurətindən meydana gəlir. Maliyyə menecmenti dedikdə, adından göründüyü kimi müəssisənin maliyyə resurslarının idarə edilməsi sistemi başa düşülür. Qeyd olunan məsələ kənardan nə qədər sadə və bəsit görsənsə də, əslində müəssisənin davamlı fəaliyyətinin özəyini təşkil etdiyindən kifayət qədər dərin və kompleks yanaşmanı tələb edən anlayışdır. Müəssisənin maliyyə resurslarının əsasında isə maliyyə siyasətini, metodlarını və maliyyə vasitələrini, həmçinin də maliyyə stabilliyini və artımının təmin edilməsi sahəsində qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün düzgün idarəetmə qərarlarını seçib İstehsal xərcləri
Qısamüddətli dövr xərcləri Sabit xərclər Daşınmaz əmlak, istehsal avadanlıqları xərcləri
Dəyişən xərclər
Yeni işçi, əlavə xammalın cəlb olunma xərcləri Uzunmüddətli dövr xərcləri Bütün növ istehsal amillərinin həcminin dəyişilməsi ilə əlaqədar yaranmış xərclər 39
hazırlayan insanları əlaqələndiirən resurslar dayanır. Maliyyə menecmentinin qarşısında duran əsas məqsəd də məhz həmin maliyyə resurslarının düzgün idarəedilməsi və son nəticədə müəssisə, idarə və təşkilatların həm qısamüddətli dövrdə, həm də uzunmüddətli dövrdə müvazinətinin saxlanmasını təmin edir. Maliyyə menecmenti maliyyə sisteminin bütün həlqələrinə təsir etməklə mürəkkəb bazar konyukturası şəraitində idarəetmə strukturunun ən zəruri tərkib hissəsi kimi fəaliyyət göstərir. Maliyyə menecmenti elə maliyyə siyasətidir ki, qısamüddətli və uzunmüddətli dövrlərdə müəssisənin resurslarından səmərəli istifadə olunmasına və maliyyə xidmətlərinin fəaliyyət istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsinə xidmət edir. Maliyyə menecmenti sahəsində siyasətin işlənib ərsəyə gəlməsi gəlməsi üçün maliyyə mənbəyinin əsasında dövlət maliyyə orqanlarının rəsmi hesabatları, institutsional bazar strukturlarının informasiyası, statistik məlumatlar, sahələrarası və dövlətlərarası məlumatların müqayisə edilməsi, şirkətlərin kənar istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş maliyyə-mühasibat sənədləri dayanır. Burada institutsional bazar strukturları dedikdə, banklar, əmtəə, fond və valyuta birjaları, eləcə də investisiya şirkətləri nəzərdə tutulur.[27, səh. 197]
Hər bir müəssisənin uzunömürlü və dayanıqlı fəaliyyətinin əsasında xərclərin düzgün proqnozlaşdırılması və istehsal prosesi və yaxud da istehsaldan kənar fəaliyyət nəticəsində yaranmış xərclərin düzgün idarə edilməsinin təmin olunması dayanır. Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində dünya təcrübəsindən məlum olur ki, hər bir müasir istehsal texnologiyalarından istifadə edən müəssisə, idarə və təşkilatlar öz fəaliyyətlərində xərclərin idarə edilməsini əldə rəhbər tuturlar. Bu baxımdan Azərbaycan respublikası da istisnalıq təşkil etmir. Belə ki, respublikada fəaliyyət göstərən müəssisələrin demək olar ki, əksəriyyəti xərclərin düzgün təhlilini həyata keçirməyə, yaranmış xərclərin idarə olunmasını təmin etməyə müəyyən dərəcədə səy göstərir. Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən müəssisələrin əksəriyyəti xərclərin idarə edilməsi məsələsinə kompleks yanaşır. Belə ki, Azərbaycanda 40
fəaliyyət göstərən müəssisələrin xərclərin idarə olunmasını həyata keçirməkdə əsas məqsədləri aşağıdakılardan ibarətdir:[3, səh. 214] Müəssisənin fəaliyyətinin səmərəli iqtisadi nəticəsinin yüksəldilməsi (maksimallaşdırılması); Xərclərin azaldılması sayəsində mənfəətin artırılması; Müəssisənin iqtisadi potensialının yüksəldilməsi; Bazarda rəqabət qabiliyyətinin təmin edilməsi; Mövcud maliyyə və iqtisadi resurslardan səmərəli istifadə edilməsi; Müəssisənin qarşıya qoyduğu məqsədə çatmaq üçün yeni maliyyə mənbələrini təhlil etməsi və istehsalı cəlb etməsi; Müəssisənin aktivlərinin strukturunun optimallaşdırılması; Qısamüddətli və uzunmüddətli dövrlərdə müəssisənin iqtisadi sabitliyinin təmin edilməsi. Müəssisənin məqsədini, missiyasını və siyasətini müəssisənin səhmdarları və ya təsisçiləri müəyyən edir. Müəssisəni idarə edən şəxslərin idarə heyəti və ya direktorlar şurası olmasına baxmayaraq, müəssisənin məqsədini, missiyasını, siyasətini, eləcə də istehsalın prioritet sahələrinin seçilməsini məhz səhmdarlar və ya təsisçilər təmin edir. Çünki həm müəssisənin idarə heyəti, həm də direktorlar şurası vəzifəyə məhz səhmdarlar və ya təsisçilər tərəfindən seçildiklərindən müəssisənin fəaliyyətində önəm daşıyan məqsədlərin həyata keçirilməsində məhz təsisatçılar və ya səhmdarlar məsuliyyət daşıyırlar. Müəssisənin idarə olunmasında idarə heyətinin məsuliyətlilik səviyyəsi xüsusi idarəetmə komandasının iştirakı ilə düzgün idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi, maliyyə və iqtisadi resursların səmərəli istifadə və idarə edilməsi və müəssisənin effektiv və rentabelli fəaliyyəti ilə ölçülür. Direktor Şurasının səlahiyyətləri isə idarə heyəti ilə müqayisədə daha yüksəkdir. Belə ki, səhmdarlar və ya təsisçilər Direktorlar Şurasına müəssisənin məqsədi və siyasətinin müəyyənləşməsində iştirak kimi daha böyük səlahiyyətlər vermiş olur.
41
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müəssisələrin fəaliyyətinin idarə olunmasında iki yanaşma xüsusilə diqqət çəkir. Həmin yanaşmalar aşağıda verilmişdir:[6, səh. 316] Müəssisənin idarə edilməsi ilə hər bir seəhmdar və ya təsisçi məşğul olarsa, bu halda müəssisə praktiki cəhətdən rentabelli fəaliyyət göstərə bilməz; Bu sahədə müvafiq təhsili və praktiki iş təcrübəsi olan peşəkar menecerlər müəssisənin fəaliyyətinin daha yüksək səviyyədə effektivliyini təmin edə bilər. Kiçik müəssisə. İdarə və ya təşkilatlar isə səhmdarlar tərəfindən idarə olunur və belə təsərrüfat subyektlərində sahibkarlar və ya təsisçilər ilə menecerlər arasında hər hansı münaqişə yarana bilməz. Çünki hər iki vəzifəni icra edən şəxslər eynidir. İri müəssisə, idarə və təşkilatlar isə səhmdar və ya təsisçinin maraqlarını müdafiə edən menecerlər tərəfindən idarə olunur. Yuxarıda qeyd olunanlara əsaslanaraq maraqlı bir sual ortaya çıxır: “Müəssisənin idarə edilməsində və ya maliyyə resurslarının idarəedilməsi sahəsində fəaliyyət göstərən maliyyə meneceri kimdir və nəyi idarə edir?” Suala cavab vermək üçün iki yanaşmanı təhlil etmək lazımdır. Bunlar prosedur-məqsədli və obyekt-prosedur yanaşmalardır. Prosedur-məqsədli yanaşmaya əsasən maliyyə meneceri müəssisənin fəaliyyətinin əsas məqsədinə nail olmaq üçün tədbirlər sistemində nəzərdə tutulan əsas prosedurları icra edən şəxslərdir. Obyekt-prosedur yanaşmaya görə isə maliyyə meneceri müəssisənin fəaliyyətinin statik və dinamik aspektlərini birləşdirərək fəaliyyət göstərən şəxsir. Xərclərin maliyyə
menecmentini və
məqsədli pul axınlarının optimallaşdırılması prosesinə iki aspektdən yanaşma daha məqsədəmüvafiq olar:[15, səh. 671] Makrosəviyyədə yanaşma; Mikrosəviyyədə yanaşma. Xərclərinin maliyyə menecmentinə makrosəviyyədə yanaşma daha geniş əhatəli olub, dövlətin və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının, eləcə də bələdiyyə 42
orqanlarının maliyyə axınlarının idarə edilməsi prosesidir. Burada maliyyə menecmentinin əsas məqsədi məhz, dövlət və bələdiyyə büdcələri və kreditlərini idarə etmək, dövlətin monetar və fiskal siyasətini həyata keçirtməkdir. Xərclərin maliyyə menecmentinə mikrosəviyyədə yanaşma isə təsərrüfat subyektlərinin maliyyə resurslarının idarə edilməsidir. Xərclərin maliyyə nəticələrinin təhlili zamanı əsas məsələlərdən biri də portfelin seçilməsi məsələsidir. Portfelin seçilməsi dedikdə isə, nəyə nə qədər və nə vaxt investisiya qoyulacağı ilə bağlı qərarın qəbul edilməsi prosesi başa düşülür. Bu məqsədlə müəssisə aşağıdakıları etməlidir:[20, səh. 102] Uyğun məqsədlərin və məhdudiyyətlərin müəyyən edilməsi: institusional və ya şəxsi məqsədlər, müddət üfüqü, riskdən qaçma və verginin nəzərə alınması; Uyğun strategiyanın müəyyən edilməsi: aktiv və ya passiv – qorunma strategiyası; Portfelin performansının ölçülməsi. Ümumi götürsək, xərclərin maliyyə nəticələrinin təhlili mühasibatlığın maliyyə funksiyası ilə paralel fəaliyyət göstərir. Xərclərin maliyyə nəticələrinin təhlili ilə mühasibatlığın maliyyə funksiyası arasında fərq isə odur ki, maliyyə mühasibatlığı keçmişə aid maliyyə hesabatlarının verilməsi ilə məşğuldursa, xərclərin maliyyə nəticələrinin təhlili müəssisə, idarə və təşkilatın birbaşa gələcək dövrdə uğurlu fəaliyyətinə yönəldilmiş strategiyanın əsasıdır.
Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|