Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sübutun yetərliliyi (yetərli miqdarı) auditor tərəfindən auditor sübutunun əldə edilə
biləcəyi əməliyyatların (və hər bir dövrün sonuna qalıqlar və əməliyyatlar üçün vauçerlərin sayı) dəyərinə istinad edir. Auditor sübutu onun əldə edilməsinin çətinliyi səbəbindən yetərli olmadığı halda, kifayət qədər olmayan sübutun auditor rəyinin 57 formalaşmasına təsiri nəzərə alınmalıdır. Sübutun yetərliliyini müəyyən etmək üçün aşağıdakı faktorlar nəzərə alınmalıdır: - Mövcud məlumatın mənbəyi və etibarlılığı - Əvvəlki audit yoxlamaları ilə bağlı təcrübələr (əvvəlki audit yoxlamalarında dələduzluq və ya xəta səbəbindən təhriflərin qeydə alındığı yerdə auditor dövrün sonuna olan qalıqlar və əməliyyatlar üzrə sübutun miqdarını artıra bilər). - Audit prosedurlarının nəticələri (əgər aktivlərin fiziki sayılması təhrifləri göstərirsə, auditor sübutun miqdarını artırmalıdır) - Riskin qiymətləndirilməsi (əhəmiyyətli təhrif edilmə riski yüksək olduğu sahələrin daha böyük miqdarda sübutla əsaslandırılması lazımdır) - Mühasibatlıq və daxili nəzarət sistemlərinin xarakteri (nəzarət yoxlamalarının nəticələri səmərəli nəzarət mexanizmlərini göstərirsə, auditor sübutun miqdarını azalda bilər) - Əhəmiyyətlilik (əhəmiyyətliliyi müəyyən edən kəmiyyət və keyfiyyət faktorları nəzərə alınmalıdır) Auditor sübutunun yetərlilik (kəmiyyət) və uyğunluq (keyfiyyət) faktorları arasında qarşılıqlı əlaqə ondan ibarətdir ki, keyfiyyət daha yüksək olarsa daha az kəmiyyət tələb olunacaq. Buna baxmayaraq, auditor nəyin yetərli, nəyin isə uyğun olması barədə qərar qəbul edərkən sağlam düşüncədən istifadə etməlidir, mühakimə yürütməlidir. Əgər auditor sübutu aşağı keyfiyyətli olarsa, sadəcə yalnız daha çox sübutun əldə edilməsi kömək etməyəcək. Sistemin satış hesab-fakturalarının dəqiqliyinə təminat verilmədiyi yerdə, daha çox hesab-fak-turaların yoxlanılması kömək etməyə bilər. Auditor alternativ sübutları yoxlamalı ola bilər, məsələn, məcmu satış həcmini əldə etmək üçün orta satış qiyməti ilə göndərilən malların miqdarının hasili. Mühasibatlıq adətən dəqiq məbləğlərin qeydə alınmasını əks etdirir. Buna baxma- yaraq, təxminlərə və dəqiq olmayan məbləğlərə əsaslanan müəyyən bəndlər də vardır. Uçot təxmini: Dəqiq ölçü vasitələri olmadıqda pul məbləğinin təxmini müəyyən edilməsi.(540 saylı BAS) Uçot təxminləri təqribi rəqəmlərdir. Təqribi qiymətləndirmə bir çox hallarda 58 hadisələrin nəticəsi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik vəziyyətlərində edilir. Əməliyyatlar dəqiq məbləğləri özündə əks etdirəndə və spesifik sənədlərlə dəstəklənəndə, yoxlama nisbətən daha asan olur. Lakin, bu rahatlıq uçot təxminləri olduqda mövcud olmur. Burada əhəmiyyətli təhriflər riski daha böyükdür. Buna görə də, onların auditi zamanı daha böyük diqqət tələb olunur. Auditor aşağıdakılarla bağlı yetərli uyğun auditor sübutları əldə etmək üçün əlavə audit prosedurlarını işləyib hazırlamalı və yerinə yetirməlidir: - Uçot təxminləri müvafiqdir. - Onlar müvafiq qaydada açıqlanmışdır. Bu konsepsiya qiymətləndirmədə qeyri-müəyyənliyin olduğu ədalətli dəyərlə ölçülən məbləğlərə, eləcə də qiymətləndirmənin tələb etdiyi digər məbləğlərə tətbiq edilir. Uçot təxminləri mütəmadi olaraq aşağıdakı maddələr üçün istifadə edilir: - Ümidsiz borcların qarşılanması üçün ehtiyat fond - Amortizasiyanı hesablamaq üçün istismar müddətlərinin müəyyən edilməsi - Mal-material ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi - Təxirə salınmış vergilər - Zəmanət iddiaları üzrə qiymətləndirilmiş öhdəliklər Riskin qiymətləndirilməsi ilə bağlı prosedurlar auditor tərəfindən müəssisə və onun mühitini daha yaxşı anlamaq üçün yerinə yetirilir. Uçot təxminlərinə dair əhəmiyyətli təhrif risklərinin qiymətləndirilməsi üçün riskin qiymətləndirilməsi prosedurları auditora müəssisənin etdiyi təxminlərin xarakterini və növlərini başa düşməyə imkan verir. Bu düşüncəyə əsaslanaraq, audior əlavə audit prosedurlarının xarakterini, vaxtını və həddini planlaşdıracaq. 540 saylı BAS-a əsasən riskin qiymətləndirilməsi prosedurlarına uçot təxminləri üzrə əhəmiyyətli təhrif risklərinin təyin edilməsi və qiymətləndirilməsi üçün əsas yaradan aşağıdakı maddələr daxildir: 1. Tətbiq olunan maliyyə hesabatlılığı çərçivəsinə dair tələblər Tətbiq olunan maliyyə hesabatlılığı çərçivəsinə dair tələbləri dərk etməklə auditor aşağıdakıları müəyyən edə bilər: 59 - uçot təxminlərini ölçmək üçün uyğun tanınma meyarları və ya istifadə edilən metodları. Məsələn, Qiymətləndirilmiş öhdəliklər, şərti öhdəliklər və öhdəliklər adlı 38 saylı MUBS ümidsiz borclar üçün ehtiyatlar kimi qiymətləndirilmiş öhdəliklərin uçotu üçün tanınma meyarlarını təsvir edir. - ədalətli dəyərlə ölçməyə icazə verən və ya onu tələb edən müəyyən şərtlər, məsələn müəssisə uzunmüddətli aktivlərin qiymətləndirilməsi üçün təkrar qiymətləndirmə modelini qəbul etdiyi təqdirdə uzunmüddətli aktivlərin ədalətli dəyərlə qiymətləndirilməsi. - tələb olunan və ya yol veirlən açıqlamalar. Yuxarıda göstərilən məlumatlar auditora tətbiq olunan maliyyə hesabatlılığı çərçivəsinin müvafiq qaydada tətbiq olunub-olunmadığını müəyyən etməyə imkan verəcək. 2. Müəssisənin rəhbərliyi maliyyə hesabatlarında tanınacaq və ya açıqlanacaq uçot təxminlərinə olan ehtiyacı yarada bilən həmin əməliyyatları, hadisələri və şərtləri necə müəyyən edir? Bunu dərindən başa düşməklə, auditor yeni uçot təxminlərinin yaranmasına səbəb ola biləcək şəraitlərdə baş verə bilən dəyişiklər barədə və ya mövcud uçot təxminlərinə yenidən baxılma ehtiyacı barədə rəhbərliyə soğrular göndərə bilər. Rəhbərliyə ünvanlanan sorğular aşağıdakıları özündə əks etdirə bilər: - Müəssisənin yeni uçot təxminlərinə səbəb ola bilən yeni əməliyyat növləri ilə məşğul olub-olmaması. - Uçot təxminlərinə səbəb ola bilən əməliyyatların şərtlərinin dəyişib-dəyişməməsi. - Tətbiq olunan maliyyə hesabatlılığı çərçivəsinə dair tələblərə edilən dəyişikliklər nəticəsində uçot təxminləri ilə bağlı uçot siyasətləri dəyişmişdir. - Rəhbərlik tərəfindən yenidən baxılmanı və ya yeni uçot təxminlərim tərtib edilməsini tələb edə bilən və rəhbərliyin nəzarəti xaricində olan tənzimləyici və digər dəyişikliklər baş vermişdir. - Yeni və ya yenilənmiş uçot təxminlərinə olan ehtiyacı yarada bilən yeni şərtlər və ya hadisələr baş vermişdir. 3. Rəhbərlik uçot təxminlərini necə tərtib edir və onların əsaslandığı məlumatları 60 necə dərk edir (izah edir), o cümlədən: Metod, o cümlədən tətbiq oluna bilən yerdə, uçot təxmininin tərtib edilməsində istifadə olunan model. Məsələn, az hərəkətli mal-mateiral ehtiyatlarının qiymətləndirilməsinin müəyyən edilməsi metodu. 4. Aidiyyəti nəzarət mexanizmləri: auditor aşağıdakıları dərindən başa düşür: - uçot təxminlərini tərtib edən şəxslərin təcrübəsi və səriştəsi. - uçot təxminlərinin təhlili və təsdiqlənməsi. Vəzifə borclarının aşağıdakı şəxslər arasında paylaşdırılması: - Müəssisənin əsasda duran əməliyyatları etməyə məcbur edənlər - Uçot təxminlərinin tərtib edilməsinə görə cavabdeh olanlar Məsələn, müəssisədən asılı olmayan müstəqil ekspertlərə uzunmüddətli aktivlərinin istifadə müddətinin qiymətləndirilməsinin tapşırılması. - Uçot təxminlərinin əsasını təşkil edən fərziyyələr Auditor tərəfindən uçot təxminlərinin əsasını təşkil edən fərziyyələrin anlaşılmasında baxıla bilən məsələlər aşağıdakıları daxil edir: - Əhəmiyyətli olması ehtimal olunan fərziyyələr də daxil olmaqla, fərziyyələrin xarakteri. Məsələn, əmək fəaliyyətinin sonunda mükafatların hesablanmasında istifadə edilən diskont dərəcəsi. - Rəhbərlik bütün müvafiq fərziyyələrin nəzərə alınıb-alınmadığını necə qiymətləndirir. - Tətbiq oluna bilən yerdə, rəhbərlik daxildə istifadə edilən fərziyyələrin uyğun olduğunu necə müəyyən edir. - Fərziyyələri dəstəkləyən sənədləşmənin xarakteri və miqyası, əgər hər hansı mövcuddursa. 5. Uçot təxminlərinin edilməsi metodlarında əvvəlki dövrdən sonra dəyişiklik edilmişdirmi və ya edilməsi zəruri olmuşdurmu və əgər belədirsə, nəyə görə? Rəhbərlik uçot təxminlərinin edilməsi metodunu dəyişdirdiyi halda, o. yeni metodun daha uyğun olduğunu əsaslandıra və nümayiş etdirə bilməlidir. Əgər rəhbərlik hərəkətsiz mal-material ehtiyatları üçün qiymətləndirilmiş öhdəliyin yaradılması bazasını sabit qiymətdən (rəhbərlik tərəfindən əvvəlcədən müəyyən edilən) 61 mümkün xalis satış qiymətinə (bazar qiymətini müəyyən etməklə) dəyişərsə, bu zaman auditor rəhbərliyin qiymətləndirilmiş öhdəliyin məbləğinin bu cür müəyyən etməsinin ağlabatan olub-olmamasına dair sual verə bilər. 6. Rəhbərlik qiymətləndirmənin qeyri-müəyyənliyinin təsirini qiymətləndirmişdirmi və əgər qiymətləndirmişdirsə bunu necə etmişdir. Auditorun baxa biləcəyi məsələlər aşağıdakıları daxil edə bilər: - Rəhbərlik alternativ fərziyyələri və ya nəticələri nəzərə almışdırmı. Məsələn, uçot təxminləri üzrə fərziyyələrdə dəyişikliklərin təsirini müəyyən etmək üçün həssaslıq təhlilini yerinə yetirilməsi. - Təhlil bir neçə nəticə ssenarilərini göstərəndə rəhbərlik uçot təxminini necə müəyyən edir. Məsələn, əmək fəaliyyətinin sonunda mükafatların hesablanmasında diskont dərəcəsinin müəyyən edilməsi Auditor uçot təxmini ilə əlaqədar qiymətləndirmənin qeyri-müəyyənlik dərəcəsini qiymətləndirməlidir. Uçot təxmini ilə əlaqədar qiymətləndirmənin qeyri-müəyyənlik dərəcəsinə təsir edən faktorlar aşağıdakıları daxil edir: - Uçot təxmininin hansı səviyyədə mühakimədən asılı olması. - Uçot təxminin fərziyyələrdə dəyişikliklərə dair həssaslığı. - Kənar mənbələrdən etibarlı məlumatların mövcudluğu. Uçot təxmini ilə əlaqədar qiymətləndirmənin qeyri-müəyyənliyi əhəmiyyətli kimi qiymətləndirildiyi halda auditor bu məbləğlərin əhəmiyyətli riskə aid olub-olmadığını müəyyən edəcək. Auditordan aşağıdakılardan bir və ya daha çoxunu yerinə yetirməsi tələb olunur. - Audit hesabatı tarixinə qədər baş verən hadisələrin uçot təxminlərinə dair auditor sübutunu təmin edib-etmədiyini müəyyən etmək. Hesabat tarixindən sonra ancaq audit tamamlanmazdan əvvəl əməliyyatlar və ya hadisələr rəhbərliyin tərtib etdiyi uçot təxminləri barədə audit sübutunu təmin edə bilər. Bu proses qiymətləndirmə prosedurlarına yenidən baxılmasına və yoxlanılmasına olan ehtiyacı azalda və ya aradan qaldıra bilər. - Rəhbərliyin uçot təxminini necə tərtib etdiyini və onların əsaslandığı məlumatları yoxlamaq 62 - Rəhbərliyin uyğun mahiyyəti üzrə prosedurlarla birgə uçot təxminini necə tərtib etməsi üzərində nəzarət mexanizmlərinin əməliyyat efektivliyini yoxlamaq. Əgər şübhəli borclar üzrə qiymətləndirilmiş öhdəliyin məbləği köhnəlmiş debitor borclarının təhlilinə əsaslanırsa, təhlilin dəqiqliklə aparılması olduqca əhəmiyyətlidir. Auditor əhəmiyyətli risklərə səbəb olan uçot təxminlərini qiymətləndirdiyi halda, auditor aşağıdakıları qiymətləndirməlidir: - rəhbərlik alternativ fərziyyələri və ya nəticələri necə nəzərə almışdır, nəyə görə onları rədd etmişdir. - rəhbərlik tərəfindən istifadə olunan əhəmiyyətli fərziyyələr nə dərəcədə əsaslandırılmış və ağlabatandır, və - Konkret fəaliyyət planlarını həyata keçirmək üçün rəhbərliyin niyyəti və onun bunu etmək üçün bacarığı. Auditor uçot təxminləri ilə bağlı maliyyə hesabatlarında verilən açıqlamaların doğru olduğunu əmin olmaq üçün kifayət qədər uyğun auditor sübutu əldə etməlidir. Əhəmiyyətli risklərə səbəb olan uçot təxminləri olduğu halda, auditor onların qiymətləndirmə qeyri-müəyyənliyinin açıqlanmasının uyğunluğunu qiymətləndirməlidir. Auditor rəhbərliyin mümkün qərəzli yanaşma göstəricilərininin mövcudluğunu müəyyən etmək üçün uçot təxminlərinin tərtib edilməsində rəhbərliyin qəbul etdiyi qərarları yoxlamalıdır. Auditor rəhbərlikdən onların uçot təxminlərinin tərtib edilməsində istifadə edilən əhəmiyyətli fərziyyələrin ağlabatan olmasını hesab edib- etmədiyinə dair yazılı təqdimat əldə etməlidir. Uçot təxminiləri ilə bağlı böyük əhəmiyyətli tərif riski mövcuddur, belə ki, uçot təxminləri hadisələrin nəticəsinə dair qeyri-müəyyənlik vəziyyətlərində tez-tez istifadə edilən təqribi təxminlərdir. Uçot təxminiləri ilə əlaqədar audit prosedurları auditorlardan uçot təxminlərinin əsasını təşkil edən fərziyyələrin dərindən başa düşülməsini tələb edir. Bu fərziyylərdən istifadənin qiymətləndirilməsini, qərarların istifadəsini, ekspertlərin gördükləri işlərin qiymətləndirilməsini və s. tələb edir. Buna görə də, belə yoxlamalar yalnız bu sahədə geniş təcrübəyə malik olan baş auditorlar tərəfindən aparıla bilər. Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|