AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Geyimlərdə rənglərin qavranılması xüsusiyyətləri
Yüklə 2,2 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4. Müasir qadin kostyumlarında bədii ifadə vasitələri
|
2.3. Geyimlərdə rənglərin qavranılması xüsusiyyətləri İnsanın optik sistemi çox mürəkkəb bir aparatdır. İnformasiyanın qəbul edilməsi prosesində gözlər, onun hərəkətinə rəhbərlik edən əzələlər, görmə sinirləri və başlıcası baş beyin qabığının müəyyən sahələri iştirak edir. Akademik İ.P.Pavlov qeyd edirdi ki, biz təkcə gözlərimizlə görmürük, bütün görmə analizatorları ilə görürük. İnformasiyanın qavranılma proseslərinin dərin tədqiqatları fizioloq A.L.Yarrinbus tərəfindən aparılmışdır. İnsan qarşısında müəyyən bir predmeti qoyaraq alim xüsusi vericilərin köməyilə görmə prosesində insan gözünün hərəkətinin qayda və istiqamətlərini qeydə almışdı. Müəyyən edilmişdir ki, obyektin bəzi elementləri üzərində göz daha çox, digərində xeyli az dayanir, bəzilərini isə tamamilə buraxır. Bu seçim, nəyə çox, nəyə az baxmaq, lazım olmayanı isə buraxmaq qabiliyyətinin gözün quruluş xüsusiyyətinə heç bir aidiyyatı yoxdur. Gözün hərəkətləri düşüncə (idrak) prosesləri ilə əlaqədardır. Bu proseslərin “izahı” görmə və informasiyanın dərk olunmasına müəyyən aydınlıq gətirə bilər. “İnsanın necə baxması, necə görməsi, yaxud nəyi necə görməsi onun gözünün quruluşu ilə bağlı deyil, çünki gözün quruluşu və xassələri hamıda eynidir. Bütün bunlar insanın mərkəzi əsəb sisteminin, onun psixikasının, şüurunun məzmunu və xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Obyekt və kontekstin gerçəkliyindən başqa, yəni kontakt baş verən şəraitdən savayı qavrama prosesində resipientin şəxsiyyəti də fəal iştirak edir. Onun sosial-demoqrafik xarakteristikaları, təhsil və mədəni səviyyəsi, əvvəlki həyat təcrübəsi, obyektlə tanışlıq dərəcəsi, onun nəyi necə görəcəyinə şübhəsiz təsir edir. Təbiətin dərk olunması prosesində insan dünyanın təşkilinin yeni-yeni prinsiplərini aşkar etmişdir: ritm, simmetriya, mütənasiblik, təzadlar və s. Bu prinsipləri insan əvvəlcə şüursuz, sonra isə şüurlu olaraq rəhbər tutmuş, onu əhatə edən ətraf mühiti dəyişmiş və yeni süni yaşayış məkanı yaratmışdır. Təbii və insan tərəfindən yaradılmış obyektlər həqiqətdə insanın şüurunda dayanıqlı obrazlar yaratmışdır, onlar müəyyən emosiyalarla müşayiət olunur. Həndəsi fiqur və xətlərin bu simvolik assosiativ qiymətləri vizual formalı elementlərin yaradılması ilə bağlı bütün fəaliyyət sahələrində nəzərə alınır. Şaquli obyekt bölgüləri olmadıqda hüdudsuz, ölçüyə gəlməz, sonsuz, səmaya istiqamətlənmiş xətt kimi qavranılır. Əgər bu obyektin aşağı hissəsində qalınlaşma olsa, yaxud o bir üfuqi bünövrə üzərində dayanırsa, artıq möhkəm, etibarlı bir təsir bağışlayacaqdır. Deməli, horizontallıq (üfqilik) etibarlılıq, stabillik, hərəkət və inkişaf duyğuları doğurur. Diaqonal dinamikanın simvoludur. Buna müvafiq olaraq, kompozisiya səlis horizontal və vertikallar əsasında qurularsa, dayanıqlığa, statikliyə, təntənəliliyə meyl edir. Əgər kompozisiya diaqonallara əsaslanırsa, bu hərəkəti, dəyişkənliyi, qeyri-stabilliyi səciyyələndirəcəkdir. Horizontal kompozisiya vertikala nisbətən daha köklü, ağırçəkili və mötəbər görünəcəkdir. Bu deyilənlərin ədalətliliyi daha çox düzbucaqlı fiqurların tərəflərinin nisbəti və onların daxilində reklam materialının yerləşməsindən asılıdır. Rus rəssamı V.Kandinskiy, bir vaxtlar Ümumittifaq Texniki Estetika İnstitutunda işləmiş, sonra da Almaniyaya köçərək Bauxauzda çalışmışdı. Bu rəssam-dizayner həndəsi fiqurlara müəyyən rəngləri yaraşdırır, hətta onların isti qavranılmasını fərqləndirirdi. Horizontal rəssama qara və isti görünürdü, vertikal – ağ və soyuq; diaqonal – qırmızı, boz, yaşıl; düz bucaq – qırmızı, iti bucaq – sarı; küt bucaq – mavi və s. təsir bağışlayırdı. Rəssamlıqda, təbiət təsvirlərində ümumən belə qəbul olunmuşdur ki, rəng ən böyük emosional təsir gücünə malik bir vasitədir. İlk dəfə ayrı-ayrı rənglərin mənasını sistemləşdirmək cəhdini filosof-şair İ.V.Höte etmişdir. ”Özünün ən ümumi elementar təzahürlərində, səthinə çəkdiyimiz materialın quruluşu və formasından asılı olmayaraq, rəng ən çox görmə hissinə malikdir və onun vasitəsilə də ürəyə yol tapır və güclü təsir göstərir”. Məsələn, məlumdur ki, sarı rəng şəksiz isti duyğular aşılayır və xoş təəssürat oyadır. Göy rəngi Höte kölgənin rəngi hesab edirdi – soyuq və tutqun. Ona görə də göy obyektlər adama uzaqlaşmış gəlir. Qırmızıya ciddilik və ləyaqət yaraşdırılır, bununla yanaşı zəriflik və gözəlliyi də aşıladığı qeyd olunur. Bu zaman Höte yalnız təmiz rəngləri nəzərdə tutur və təcrübi olaraq onları qavrayan insanın, nə də dərketmə kontekstinin (şəraitinin) xüsusiyyətlərini nəzərə almırdı. Fizika nöqteyi-nəzərindən ağ rəng müxtəlif uzunluqlu dalğalardan ibarət olan işıq selidir. Müxtəlif səthlər üzərlərinə düşən işıq şealarını müxtəlif “qonaqpərvərliklə” qarşılayırlar: bəzi səthlər məsələn, qısa dalğalı şüaları udurlar və uzun dalğaları əks etdirirlər, digərləri-əksinə. İşıq şüalarının udulmasının belə seçiciliyində, bizim dediyimiz kimi, səth müəyyən boya və rəng alır. Lakin, bütün uzunluqlarda olan dalğaların şüalarını daha çox yaxud daha az bərabər udan əks etdirən səthlər də var. Belə seçməyən,udma boz adlandırılan səthləri yaradır. Səth nə qədər az seçici olsa bir o qədər qara olacaq. Dalğanın bütün uzunluqlarda olan şüalarını bərabər əks etdirən səthlər axromatik adlanırlar. Axromatik rənglər yalnız bir xarakteristikaya-əsasən, səthdən əks edilən işığın miqdarı ilə müəyyən edilən aydınlığa malikdirlər. İşıqlandırmadan və səthin işığı bu və ya digər miqdarda əks etdirmə qabiliyyətindən asılı olaraq, axromatik tonların ağdan başlayaraq qarayadək tədrici sırasını tərtib etmək olar. Axromatik rəng yəni, “rəngsiz rəng” adının paradoksallığı, işıq və rəng arasında olan ayrılmaz əlaqəyə bir daha işarə edir. Həqiqətəndə, bir tərəfdən qaranı, ağı, bozu rəngə rəngli olan hər şeyə zidd olan bir şey kimi təhlil etmək olar, digər tərəfdən isə-biz qara və ağ boyaları digər boyaların sırasında yerləşdiririk, deməli onları digərləri kimi rəng hesab etməmək hesabsızdır. Rəssam üçün ağ, boz qara, sarı göy və s kimi rənglərdirlər, çünki onlar digər rənglərin qrupunda rəng harmonsiyasın və koloritinin bərabər hüquqlu elementləri kimi istifadə olunurlar. Bununla bərabər rənglərin xromatiklərə və axromatiklərə bölünməsi əməli olaraq vacibdir. Azalan açıqlıq sırasında yerləşən axromatik rənglər, müəyyən pillələrə beş əsas rəngi-qaraları, tünd bozları, açıq bozları və ağları seçmək olan sıranı yaradırlar. Axromatik sıra elmi məqsədlər üçün daha çox fərqləndirilmiş qəbul olunur. Teplovda-24 dərəcədən ibarətdir. Axromatik tonun açıqlıq dərəcəsini dəqiq ifadə etmək çətindir. Biz iki əşyadan çox açığını və çox tündünü çox asanlıqla seçə bilirik, lakin nə qədər tünd olduğunu qeyd edə bilmirik. Buna görə açıqlığı iki parlaqlığın bərabərliyini yaxud qeyri-bərabərliyini qeyd edən kəmiyyətlərin vasitəsi ilə ölçürlər. Təbiətdə ağdan qarayadək olan açıqlıqlar diapozunu, emalatxananın işıqlandırma şəraitlərindəki qara və ağ boyaların arasında olan açıqlıqlar diapazonunu minlərlə dəfə ötür. Bu tam aydınlıqla göstərir ki, təbiətdəki parlaq nisbətləri, onların dəqiq vahidlərdə kətan üzərinə köçürülə bilmirlər və rəssamlar tərəfindən çoxdan ifşa olunmuş bir növ köçürməni tələb edirlər. Dünya rəssamlığının klassik əsərlərinin sırasında, öz gərçəkliyi ilə heyrətləndirən qəribə işıqlandırma effektlərini görürük. Bu köçürülmənin yolları müxtəlifdirlər və hətta şüarı: “naturaya daha çox yaxınlıq”, olan rəssamların yaradıcılığında da hələlik heç bir düstura yerləşmirlər. V.Kandinskiy bu problemə daha mürəkkəb bir baxış təklif etmişdir. O rəngin insana ikili təsirini qeyd edirdi. Onun fikrincə, bu, ilk növbədə fiziki təsirdir, bu zaman rəngin gözəlliyi gözü heyran edir və ya əksinə güclü hiddət doğurur. Doğrudur, bu duyğu səthidir, ötəridir, tez unudulur. Əlbəttə, söhbət adət etdiyimiz şeylərdən gedir. “Buzun soyuğu dərinə nüfuz etdiyi, üşütdüyü kimi duyğular da daha dərin izlər buraxa bilər. Elə bu cür səthi və ötəri hisslər rənglə bağlı daha güclü emosiyalar yarada bilər”. Digər tərəfdən, bu proses daha çox insanın özünün inkişafı ilə bağlıdır. Buna baxmayaraq, lap aşağı səviyyədə olsa belə, rəng insanlar tərəfindən, hər halda birmənalı qarşılanmır. Məsələn, açıq rənglər tutqunlara nisbətən gözü çox oxşayır. Daha böyük cazibə qabiliyyətinə açıq və isti tonlar malikdirlər. Belə rənglənmiş obyektlər yaxın görünürlər. Bununla yanaşı, açıq, həddən ziyada dümağ (buna bəzən zəhər-rəngi deyirlər) narahatlıq doğurur və göz göy və yaşıl rəngdə dinclik axtarır. Rənglərin insanlara fiziki təsiri dəfələrlə eksperimental olaraq fizioloq və psixoloqlar tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Məsələn, M. Derebire doktor L. Podolsk tərəfindən verilmiş, psixikaya rəngin təsirinin aşağıdakı təsvirini vermişdir. Yaşıl rəng – ağrı azaldıcı və hipnotikdir. Əsəb sisteminə təsir edərək, narahatlığı, yuxusuzluğu, yorğunluğu aradan götürür, qan təzyiqini azaldır və tonusu qaldırır. Mavi rəng – antiseptikdir. Soyuqlama və iltihablara müsbət təsir göstərir. Həssas insana mavi rəng yaşıldan çox kömək edir, lakin onun “çox dozası” müəyyən yorğunluq və əzginlik hissləri doğura bilər. Çəhrayi rəng – hissləri stimullaşdırır və qanın dövranını sürətləndirir, bu zaman qan təzyiqinə təsir etmir. Bu rəng güclü stimullaşdırıcı təsirə malikdir, yaxşı əhval-ruhiyyə və sevinc hissləri yaradır, ancaq insanı yora bilər. Sarı rəng – beyinə stimullaşdırıcı təsir göstərir, ona görə də əqli fəaliyyətlə məşğul olanlar üçün səmərəli sayılır. Qırmızı rəng istilik xüsusiyyətinə malikdir. Qırmızı da beyni stimullaşdırır, melanxoliyalarda səmərəlidir, eyni zamanda asanlıqla qıcıqlandırıcı təsir edə bilər. Bənövşəyi rəng dözümlülük təsiri bağışlayır, ürəyə, ciyərlərə və qan damarlarına müsbət təsiri vardır. Lakin V. Kondinskiy qeyd edir ki, daha yüksək inkişafda bu elementar təsirlər daha dərin təəssüratlar, duyğu və hisslərə adlaya bilər. Onda rənglərin insanlara artıq ikinci təsir dalğasından söhbət gedəcəkdir. Rəngin psixi təsirləri ürək döyünmələrinə səbəb olur. Rənglərin oyatdığı assosiativ duyğularla onun təbiətdəki əhəmiyyətində müəyyən bağlılıq da vardır. Məsələn, qırmızı rəng alovun yarada biləcəyi ürək döyüntülərinə səbəb ola bilər, çünki bu rəng eyni zamanda alovun rəngidir. İsti qırmızı rəng insana oyadıcı təsir edir, əziyyət verə və axan qan təsiri bağışlaya bilər. Bu halda qırmızı rəng artıq ikinci fiziki təsirə keçir və şübhəsiz ki, ürəyə ağrıdıcı tərzdə təsirə malik olur. Müasir tədqiqatçılar müxtəlif rənglərin insanlara emosional təsirlərini əks etdirən müxtəlif cür cədvəllər tərtib edirlər. Lakin onlar çox vaxt üst-üstə düşmür, təzadlıdır, birmənalı qəbul edilə bilməz. Çünki eksperimentlər müxtəlif şəraitlərdə və qeyri-bircins qruplar üzərində aparılmışdır. Məsələn, kişi və qadınlarda rənglərə üstünlük verilməsi sxemləri müxtəlif tərzdə formalaşır.
Deməli, bu bölgünü nəzərə almadan qurulan sxemlər əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənəcəklər. Bununla yanaşı, rənglərin insana psixoloji təsirinə görə aşağıdakı təsnifat da maraq doğurur.
Beləliklə, rənglərin fiziki və psixoloji təsirləri əsasən onları dərk edən insanların fərdi xarakteristikaları ilə müəyyən edilir. Rəngli kompozisiyaların qavranılmasının fərdiliyi sonralar alman psixoloji M. Lyuşerin işlərində əsaslandırılmışdır. Lyuşer sübut edir ki, obyektlə kontakt zamanı resipientin halı, durumu (şüurunun məzmunu, emosional vəziyyəti və s.) bu və ya digər rəngə onun fərdi münasibətini müəyyən edə bilər. 2.4. Müasir qadin kostyumlarında bədii ifadə vasitələri Kostyumun eyni rənginin dərk edilməsi müxtəlif fakturalı materiallardan istifadə edilməsi nəticəsində kəskin dəyişir. Faktura materialın səthinin quruluşunu xarakterizə edən xüsusiyyətidir. Geyim, ayaqqabı və aksessuarların materiallarının səthi quruluşlarına görə hamar, nahamar, parlaq, donuq, xovlu və digər fakturalı ola bilər. Materialın fakturası onun səthinin ölçüsündən və sıxlığından asılıdır. Faktura elementlərin ölçüsü müxtəlif ola bilər: bəziləri çox kiçik olduqlarına görə bunları seçmək mümkün olmur, digərləri fakturanın müstəqil elementləri kimi qəbul edilir və bunların sayı kifayət qədər az olduğundan aydın görmək olar. İkinci halda faktura elementinin səthi artıq səthin hissələrə bölmə elementinə (relyefə) çevrilir. Fakturanın dərk edilməsi baxılan səthə kimi olan məsafədən asılıdır. Bu məsafə artdıqda kiçik detallar (hissələrə bölünən) formanın ayrı-ayrı elementləri kimi dərk edilməsindən kənara çıxaraq faktura səthinin ayrı-ayrı elementləri kimi qəbul edilir. Geyimin, ayaqqabının, kostyumun, aksessuarların layihələndirilməsi zamanı faktura səthinin seçilməsi materialın seçilməsi kimi mühüm məsələdir. Eyni material onun səthinin emal edilməsindən asılı olaraq müxtəlif görünür. Faktura öz səthinin aktiv xassəsi ilə formanın tənasüb nisbətlərinin dərk edilməsinə də təsir göstərir. Fakturanm dərk edilməsi səthin işıqlandırılma xassəsindən də asılıdır. Məsələn, nahamar səth güclü yan işıqlandırılma vəziyyətində yaxın məsafədən yaxşı görünür. Əgər işıqlandırma bucağını artırsaq belə səth nisbətən hamar görünər. Məmulatda bu və ya digər səth fakturasını istifadə edərək layihəçi onun dərk edilmə şəraitini, kontrastlığını nəzərə almalıdır, yəni müşahidəçidən uzaqlığını (interyer və ya eksteryerdə), işıqlandırma xassəsini (bucaq, açıqlığı, rəngi) və digərləri nəzərə almalıdır. Xov materialın səthinin rəngini mühüm dərəcədə yumşaldır və parlaq səthi isə gücləndirir. Hər bir materialın fakturası özündə müəyyən obrazın əlamətlərini gəzdirir. Geyimin, ayaqqabının, aksessuarların tərtib edilməsi üçün fakturasına görə müxtəlif materiallardan istifadə edərək, hətta formasının eynı olmasına baxmayaraq yüksək bədii ifadəliyə və müxtəlifliyə nail olmaq olar. Rəssam layihələndirdiyi model üçün materialı seçərkən onun kütləsini nəzərə almalıdır. Belə ki, ağır, donuq, xovlu materiallar formanın böyük görünməsinə səbəb olur. Fakturanın xassələrinə kifayət qədər diqqətin olmaması bir məmulatda müxtəlif materialların uyğun seçilməməsinə, kompozisiyanın kəsirli olmasına, formanın ahəngdarlığının pozulmasına səbəb olur. Hər hansı bir məmulatda və ya kostyum üçün bütünlükdə material faktnrasının keyfıyyət və kəmiyyət uyğunluğunun müəyyən edilməsi məqsədəuyğundur. Keyfiyyət uyğunluğu materialların (məsələn, dəri və xəz, parça və dəri) obrazlı uyğunluğu deməkdir. Material fakturasının kəmiyyəti isə müxtəlif fakturalı materialların elə ölçüdə, nisbətdə qəbul etmək lazımdır ki, kompozisiya və forma nın bütövlüyünə və ifadəliyinə nail olunması mümkün olsun. Bir məmulatda fakturasına görə müxtəlif materialların uyğunlaşdırılmasında məqsəd müxtəlif olur: bədii fıkir və həllin müxtəlifliyi, texnoloji emal, məmulatın istismar keyfiyyətinin yüksəldilməsi, dəyərli materialların qənaətlə istifadə edilməsi və i.a. Fakturanın xassəsi materialın görünüşündən (məsələn, ayaqqabı və qalantereya məmulatları üçün - təbii dəri, süni dəri, zamşa, xəz, müxtəlif parça materialları, rezin, poliuretan və i.a. asılıdır. Eyni material (məsələn, təbii dərı) emal üsulundan asılı olaraq: hamar, parlaq, donuq və b. müxtəlif fakturalı ola bilər. Təbii materialın fakturası, məsələn, ilk növbədə materialın təbiiliyini layiqincə əks etdirməlidir. Süni materiallara müxtəlif rəng və faktura həllini (sıxıntı ilə, möhürləmə ilə və i.a.) verirlər. Geyim, ayaqqabı və qalantereya məmulatlarının çeşidinin yeniləşdirilməsi və zənginləşdirilməsinin yollarından biri də arasıkəsilmədən yeni fakturası və rəsmləri olan materialların axtarışıdır. Formanın dərk edilməsində materialın üzərindəki rəsmin (ornament) mühüm əhəmiyyəti vardır. Rəsmin ölçüsündən, fon və açıqlıq dərəcəsindən, səthin rəsmlə doldurulma dərəcəsi və yerləşdirmə xassəsindən asılı olaraq eyni forma müxtəlif dərk edilir. Faktura və rəsm bədii ifadəliyin aktiv vasitələridir. Faktura və rəsmin effektinin materiala verilməsində əsas məqsəd ilk növbədə ona təbii estetik özünəməxsus keyfiyyətlərin yaranmasından ibarətdir. Materialın faktura və rəsmi nə qədər çox ifadəlidirsə, onda məmulatın forması tamaşaçıya bir о qədər çox təsir göstərir. Bununla belə faktura və ya rəsmin gözə kəskin görünməsi səbəbindən həddən artıq təsiviri qəbul olunmaya da bilər. Materialın faktura və rəsmini məmulatın təyinatından, ölçüsündən və funksiyanın ətrafından asılı olaraq seçirlər. Müasir qadın kostyum üçün istifadə edilən faktura kompozisiyanın mühüm elementi və vasitəsidir. Tarixi kostyumlarda materialın üz səthi təmtəraqlı dekorla (naxış tikmə, applikasiya və b.) örtülürdü. Bununla belə müasir geyim, ayaqqabı və qarantereya məmulatlarının formasının səthində dekorun olması qanunauyğundur. Ayaqqabı və qalantereya məmulatlarında perforasiya, inkrustasiya, applikasiya, naxıştikmə, tikiş xətlərindən dekor üçün istifadə edilir. Üstdən yerləşdirilən dekorlara misal olaraq toqqanı, düyməni, piləyi, həm də taxta, metal və plastik kütləsindən hazırlanmış furniturları göstərmək olar. Modelyer-dizayner parçanın bəzəyini, stilini ifadə edir. O, yaxşı ovqat yaradır və insan haqqında yaxşı təəssürat formalaşdırır. Rəsmin seçilməsi adamın fərdiliyi, xassəsi və ehtirası haqqında məlumat verir. Bütün həndəsi rəsmlər-zolaqlar, dama-dama və istənilən arası kəsilməyən təkrar elementlər - müəyyən qaydada müstəvinin ritmikliyini təşkil edir. Zolaqlar hansısa təşkilin başlanmasını, arzunu və ya nəzərdə tutulanın həyata keçirilməsini ifadə edir. Çox geniş zolaqlara idman oyuncaqlarının (futbol, reqbi) formalarında tez-tez rast gəlmək olar. Zolaqlar doğru və vicdanlı olmağı əks etdirir. Ensiz zolaqlar intelektual işlə bağlıdır: nazik xətlərlə çəkilmiş blanka bənzədiyindən bu işdə fəaliyyət gösrərənlərin əksəriyyətinin kostyumu və ya köynəyi nazik zolaqlı olur və fəaliyyətin qaydaya salınmasını əks etdirir. Ütuqi zolaqlar enliyin, aramlığın və stabillik hissini oyadır. Dənizçilərin geyimində ənənəvi göy-ağ zolaqlar yaddaşda üfüqi xətlərin hissini oyadır. Belə rəsmlərdən dəniz üzərində istirahət və gəzinti üçün təyin edilmiş geyimlərdə istifadə edirlər. Dama-dama da zolaqlar kimi kollektivin təşkilatçılığını ifadə edir. Üzərində dama-dama rəsmləri olan parçalardan fərdi idman geyimləri üçün istifadə edilir. Damaları kiçik və nazik xətlərdən olanları səliqəli olması və qolf, balıq ovu ilə məşğul olanları birləşdirir. İri damla olanları isə havada, ovla, turizmlə, kənd əməyi ilə aktiv məşğul olanları birləşdirir. Təsadüfi deyildir ki, kantri stilin əlamətləri (ingilis kəndlisi), dama-dama köynəkləri - kovboyka, don və sarafanlar, örtüklər və pledlər bunlara aiddir. Dama - damanın xüsusi görünüşü - şotlandkadır. Şotlandlıların geyimində dama-dama rəsmlər о zaman informasiya xassəsi daşıyaraq insarın hansı qəbiləyə aid olduğunu bildirirdi. Müasir kostyumda şotlandka aristokratizmin çalarları olan şərbət stilin klassik nümunəsidir. Bitki və gül motivləri qeyri-adi və müxtəlifdir - təbiilikdən stilləşdirilmə və fantaziyayadək. Bunların əmələ gətirdiyi təəssürat bir mənalı deyil və emosionaldır. Bütün sahə boyu bərabər doldurulmuş xırda «kənd çiçəyi»-bu sadəlik obrazı, səhmanlı ev rahatlığıdır. Gözəl görünən zərif saplaq və qönçənin qəribə forması nə isə incə, nəzakətli əhval- ruhiyyə yaratmağa meyl edir. «Noxudu» adlanan rəsm azadlıqla qaydanı birləşdirəndir. Bu rəsmdə çoxlu oyunlar, yumorlar, öz-özünə rişxəndlik vardır. Noxud nə qədər iri olarsa, bir о qədər əmələ gətirdiyi effekt yaraşıqlı olar. Gül və bitki rəsmləri ən çox qadınların xoşuna gəlir, kişi qardirobunda isə çox az olur, bunla ra əsasən yay istirahət geyimlərinə də rast gəlmək olar. Müəyyən edilmişdir ki, torpağa (məsələn, kənd təsərrüfatına) meyl edən qadınlar realist təsvirləri xoşlayırlar. Stilizə edilmiş rəsmlərə meylin yaxşı olması estetik zövqün və obrazın təffəkkürün inkişafını göstərir. Heyvan dərilərinə (leopard, şir, zürafə və i.a.) bənzədilən geyimlər ibtidai insarıların geyimlərini xatırladır və təbii instinktləri, fiziki qüvvəni, sağlamlığı, bəzən isə yırtıcının təcavüzünü simvollaşdırır. Bu təsvirlər enerjili, ehtiraslı olduğunu, diqqəti özünə cəlb etmək istəyini göstərir. Mistik, dini, məxfı insanların, oxunmaz yazıların simvolikasından istifadə edilməsi - kostyumda olduğu kimi qədim kökləri vardır. Bunlarda qoyulmuş işarələrin (kodlaşdırılmış) əsl məqsədi hətta onun traktovkası, yaddan çıxmasına baxmayaraq, işlədilməsi davam edir. Beləliklə, geyim və aksessuarlarda rəsm vasitəsi ilə biz özümüz və niyyətimiz haqqında məlumat veririrk, fərdilik gösətəririk, bəzən bu haqda heç də düşünmürük. Kostyuma rəsm seçərkən obrazın ahəngdar həllinin tapılması üçün bir neçə amilləri nəzərə lazımdır: rəsmin həcmi və ölçüsü, bədənin qabaritləri və üzün cizgiləri, dekor. Məsələn, hündür möhkəm bədən quruluşu, enlisümükalti və ya iri üz cizgiləri olan adamlara xırda ornament və həddindən artıq çəkilmiş rəsm yaraşmır: bunlar fiqurla kontrastlıq yaradaraq onu ağırlaşdırır. Buna görə üstünlüyü parçanın mühüm səthini tutan orta və ya naxışlarla (iri dama-damaya və ya güllərə) vermək lazımdır. Çox hündür olmayan, zərif bədən quruluşuna və ya nazik üz cizgiləri olan adamlara isə incə rəsm çox yaraşır - xırda, həm də fraqmentlərin nadir yerləşdirilməsi. İri təsvirlər isə qüruru «uda» bilər və üstün gələ bilər. Məlum olduğu kimi hər bir işin həddi olmalıdır. İdeala doğru həddindən artıq can yandırmağa dəyməz, başqa cür əks effekt yarada bilər: bütün irilər iriləşdirməyə, bütün xırdalar hissələrə bölünür və kiçiltməyə səbəb olur. Təsəvvür edək ki, hündür və dolu qadın iri damalı maxer materialından, iri qızılı düymələri olan kostyum, əlavə olaraq çox yekə sırğa, iri çanta və qalın platformalı ayaqqabı geyinmişdir. Doğru deyilmi belə geyimdə insanın fiqurası həddən artıq iri görünür. Belə olduqda zərif görünməkdən ötrü sadə hamar dona və ya birtonlu kostyuma nəzəri cəlb edən bir neçə iri detalları (məsələn, rəsmləri olan boyun yaylığı, fırnitura) əlavə etmək olar. Müxtəlif rəsmlərin uyğunlaşmasını da yaddan çıxarmaq olmaz. Geyim ansamblının elementlərində əsas və ikinci dərəcəli olanların tabelik qaydası aşağıdakıları diktə edir: kostyumda dominant məqsədi ilə istifadə edilən detal neytral tona nisbətən rəsmin ifadəliyinə görə seçilməlidir. Məsələn, zəif görünən birtonlu bitki motivləri buluskada sadə tikmə bəzəyinin və iri güllü dekorla parlaq bəzədilmiş jileti göstərmək olar. Ən sadə variant: parçadan olan geyimin birində rəsmlər var, bütün qalanlar - birtonludur. Kostyumda iki və ya daha artıq müxtəlif rəsmlərdən istifadə edilməsi zamanı bir rəng qamması və ya rənginə yaxın olmasına nəzarət etmək lazımdır. Əgər ornamentlər müxtəlif rəngdədirsə, onda bunların naxışları və formaları oxşar olmalıdır. Həndəsi rəsmlər həndəsi motivləri ilə, güllər isə gül və ya əyri xətli motivlərlə yaxşı uyğunlaşır. Damanın zolaqla yaxşı uyğunlaşması üçün həndəsi ornament ümümi rəng qamması ilə birləşdirmək lazımdır. Forma və dizaynına görə üç müxtəlif rəsmi uyğunlaşdırmaq olmaz. Çanaqşəkilli yubka, noxudu bluzka və su ilə yuyulmuş - akvarel rənglərdən olan şərf parçalarına təəssüratını yaradır. Bunu həm də üç eyni rəsmlərə aid etmək olar: pencəyin, köynəyin və həm də qalstukun zolaqlı olması gözlərə ala-bula görsənərək obrazın pozulmasına səbəb olur. Ümumiyyətlə, müasir modada rəsmlərin uyğunlaşdırılmasının sərt qaydası yoxdur. Dizayner tərəfindən stilə olan hiss və talantın yüksək olması ən gözlənilməz ixtiralara gətirib çıxarır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, bütün qalanlar- saç düzümü, yeriş, fıqura nəzərdə tutulan obraza uyğun gəlməli və onu doğrultmalıdır. Yüklə 2,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|