AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu

Lюven Katolik Universiteti (Catholique Universite de Louvain).Lюven 

Katolik Universiteti Belчikanыn Flandriya siyasi-coьrafi regionunda, Lюven 

шяhяrindя yerlяшir. Universitet юlkяnin  яn bюyцk vя  qяdim ali mяktяbidir. 

Kortreyk  шяhяrindя  dя ali mяktяbin kampusu vardır. 2009-cu ildя aparылан 

dцnya universitetlяrinin reytinqinя яsasяn, Lюven Katolik Universiteti 100 яn 

yaxшы ali mяktяb arasыnda 65-ci yerdя olub. 2010-cu ilдя dцnyanыn яn nцfuzlu 

universitetlяri arasыnda aпарылан araшdыrmaya görə 119-cu вя 86-cы yerdя olub. 

Universitetin tarixi цч  mяrhяlяyя  bюlцnцr: Qяdim universitet (1425-1797), 

Dюvlяt universiteti (1816-1835), Katolik universiteti (1835-1968). Qяdim 

universitet: XV яsrdя Lюven шяhяrinin mцlki rяhbяrliyi Brabanta hersoqu IV 

Иoannыn dяstяyi ilя universitet yaradыlmasы haqqыnda Roma katolik kilsяsindя 

Mцqяddяs Prestola mцraciяt edir. 1445-ci il dekabrыn 9-da Papa V Martin 

universitet yaradыlmasы haqqыnda qərar verir вя  йeni yaradыlacaq universitet 

yerli dini iyerarxiyalardan айры olmalы idi. Yarandыьы gцndяn lяьv edilяnяdяk 

universitetdя  dяrslяr latыn dilindя  tяdris edilirди. Ali mяktяb ilk dюvrlяrdя 

Paris, Kюln vя Vyana universitetlяrinя oxшar olaraq fяaliyyяt gюstяrir  вя  бир 

чох нцфузлу alimlяrin сяйи nяticяsindя XVI яsrdя sцrяtlя inkiшaf edirди. 

1797-ci il oktyabrыn 25-dя Dil Departamentinin (Belчikada mюvcud olan 

Birinci Fransыz imperiyasыnыn departementi olub, departamentin яrazisindяn 

axan  чayыn  шяrяfinя Dil adlandыrыlыb) fяrmanыna uyьun olaraq Universitetin 

fяaliyyяti dayandыrыlыr. Universitetin kitablarы  vя digяr  яшyalarы  mцsadirя 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

191

edilяrяk, Brцsseldяki Mяrkяzi Mяktяbя  kючцrцlцr. Hяmin dюvrdя  qцvvяdя 

olan qanun яsasыnda bu mяktяb qяdim Lюven Universitetinin rяsmi varisi 

tяyin edilir, lakin mяktяb 1802-ci ildя bağlanыr. 

Dюvlяt universitetiляри 1817-ci ildя Birlяшmiш Niderland Krallыьыnыn kralы 

I Vilhelm tяrяfindяn yaradыlыb. 1830-cu ildя Belчika Niderland Krallыьыndan 

ayrыlaraq mцstяqillik  яldя edir. 1834-cц ildя Belчikanыn Mexlin (fransыzca 

Malin) шяhяrindя Mexlin Katolik Universiteti yaradыlыr. Bir il sonra, dekabrыn 

1-dя бу Universitet Lюven шяhяrinя kючцrцlцr vя Mexlin Katolik Universiteti 

isя Lюven Katolik Universiteti adlandыrыlыr. Lюven Katolik Universiteti 1835-

ci ildяn fяaliyyяt gюstяrir. 

Universitet yarandыьы  gцndяn dяrslяr fransыz dilindя keчilir  вя Belчika, 

holland vя digяr rяsmi dillяrdя mцhazirяlяrя 1930-cu ildяn icazя veriliб. 1962-

ci ildя konstitusiya islahatlarыna  görə, universitetin fransыz vя holland dilli 

bюlmяlяri muxtariyyat qazanыr. Millяtчilяr universitetin bюlцnmяsini tяlяb 

edir, hollandlыlar fransыz dilli mцяllimlяrя edilяn gцzяшt vя imtiyazlara etiraz 

едирляр. Fransыz dilli sosial-coьrafiyaчыnыn televiziya чыxышыnda Lюven шяhяrinin 

inzibati statusunun dяyiшdirilmяsi tяklifi gяrginliyi daha da artыrыr. Сiyasяtчilяr 

vя  tяlяbяlяr etiraz aksiyalarы keчirir, nцmayiшlяr 60-cы illяrdян davam edir vя 

yalnыz 1968-ci ildя Belчika hюkumяti tяrяfindяn  дайандырылыр. 1968-ci ildя 

universitetin bюlцnmяsi mцbahisяyя son qoyur. Universitetin holland dilli 

hissяsi Lюven  шяhяrindя qalыr vя  Lюven Katolik Universiteti kimi fяaliyyяt 

gюstяrir, fransыz dilli hissяsi isя Brцsseldяn 20 km cяnub-шяrqdя yerlяшяn 

Lюvendən Nev bяlяdiyyя  шяhяrindя Qrinfild kampusuna kючцrцlцr vя de 

Lюven Katolik Universiteti adlandыrыlыr. 

1972-ci ildя Lюven шяhяrindяki Lюven Katolik Universiteti "Lюven tяd-

qiqatlarы vя inkiшafы" adlы layihя hяyata keчirir. Bu layihя nяticяsindя universi-

tetin tяdqiqatlarы цчцn bir sыra шirkяtlяr milyonlarla avro vяsait ayыrыr. 1999-cu 

ildя Avropanыn 29 юlkяsinin iшtirakы ilя Bolonya deklarasiyasы imzalanыr. Dek-

larasiya nяticяsindя Avropada ali tяhsil islahatlarы aparыlыr, beynяlxalq яmяk-

daшlыq gцclяndirilir, Lюven Katolik Universitetindя tяhsil bakalavr vя magist-

ratura pillяrinя  bюlцnцr. Бu iki universitetlяr arasыnda  щал-щазырда  sыx  яmяk-

daшlыq вя tяlяbя mцbadilяsi aparыlыr, geniш яlaqяlяr qurulur. Universitetin illik 

bцdcяsi 646 milyon avro tяшkil edir. Hяmin mяblяьin 272 milyonu dюvlяt 

vяsaiti, 259 milyonu elmi tяdqiqatlar, 108 milyonu шяxsi, 7 milyonu isя digяr 

vяsaitlяr hesabыna  яldя olunmuш  gяlirlяrdir. Universitet xяstяxanasыnыn illik 

bцdcяsi isя cəmi 650 milyon avrodur. 

Universitetin bakalavr pillяsindя yerli vя Avropa Иqtisadi Mяkanыna 

(1993-cц ildя yaradыlmыш 19 юlkяdяn ibarяt Qяrbi Avropada geniш iqtisadi birlik) 

daxil olan юlkяlяrin tяlяbяlяri  цчцn tяhsil haqqы 567 avrodur. Magistratura 

pillяsindя tяhsil haqqы 1400-8750 avro arasыnda dяyiшir. Бир чох ixtisaslar цzrя 

яcnяbi tяlяbяlяrin tяhsil haqqы bakalavr vя magistratura pillяsindя 5600 avro-

dur. Erasmus Mundus proqramы чяrчivяsindя Avropa Иqtisadi Mяkanыna daxil 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

192 

olan  юlkяlяrin tяlяbяlяri  цчцn magistratura pillяsindя  tяhsil haqqы 1000, daxil 

olmayan  юlkяlяrin tяlяbяlяri  цчцn isя 7000 avrodur. Nanoelmlяr vя nano-

texnologiya  цzrя Erasmus Mundus proqramы  чяrчivяsindя Avropa Иqtisadi 

Mяkanы юlkяlяri цчцn magistratura pillяsindя tяhsil haqqы 4000, яcnяbilяr цчцn 

isя 8000 avrodur. Mцhяndislik, kimya texnologiyalarы цzrя isя Erasmus Mun-

dus proqramы  чяrчivяsindя Avropa Иqtisadi Mяkanы  юlkяlяri  цчцn 3200, яc-

nяbilяr цчцn isя 8000 avrodur. Tяlяbя tяhsil haqqыndan яlavя, qeydiyyat, nяq-

liyyat, yataqxana, qidalanma, tibbi sыьorta vя s. xяrclяri dя nяzяrя almalыdыr. 

Lюven  шяhяri 5 bяlяdiyyя vilayяtindяn (Lюven, Heverli, Kassel-Lo, 

Vilsel vя Uicqmaal) ibarяt aqlomerasiyadыr vя Brцsseldяn 30 km шяrqdя 

yerlяшir.  Шяhяrdя 90000 nяfяrdяn  чox  яhali yaшayыr. "Tяlяbя  шяhяri" adlan-

dыrыlan Lюvenin яhalisinin 46000-ni tяlяbяlяr tяшkil edir. Шяhяrin mяrkяzindя 

tяlяbя abidяsi qoyulub. Heykяl bir яlindя kitab tutub, digяr яli ilя qяdяhdяn 

baшыna elm tюkür. Lюven шяhяrindя Lюven Katolik Universitetinin 421 binasы 

vardır. Mяшhur qotik цslubунa aid Citi Hollun yanыnda yerlяшяn orta яsrlяrя 

aid Klos Holl tikilisi universitetin яsas inzibati binasыdыr. Hяmчinin Belчika-

nыn Kortreyk шяhяrinin cяnubunda, Hoog Kortreyk kvartalыnda universitetin 

kampusu yerlяшir. 

Lюven Katolik Universitetindя aшaьыdakы kafedra, fakцltя vя institutlar 

fяaliyyяt gюstяrir: Humanitar vя ictimai elmlяr qrupu: Иlahiyyяt, Kilsя hцqu-

qu, Hцquq, Biznes vя iqtisadiyyat, Иctimai elmlяr,  Иncяsяnяt. Psixologiya vя 

pedaqogika elmlяri fakцltяlяrindяn: Din, Mяdяniyyяt vя  Cяmiyyяt Sяnяdlяш-

mяsi, Fяlsяfя və Lюven Xarici Dillяr institutlarыndan ibarяtdir. 

Dяqiq elmlяr: mцhяndislik vя texnologiya, Mцhяndislik, Bioelmlяr mц-

hяndisliyi, Memarlыq шяhяrsalma vя regional planlaшdыrma, Biologiya, Biosis-

temlяr, Mцlki tikinti, Kimya, Kimya texnologiyasы, Kompyuter elmlяri, Yer 

vя  яtraf mцhit haqqыnda elmlяr, Elektrotexnika, Metallurgiya vя material-

шцnaslыq, Mikro vя molekulyar sistemlяr, Fizika vя astronomiya, Riyaziyyat, 

Maшыnqayыrma fakцltяlяrindяn, Texnologiya vя Etika Mяrkяzindяn ibarяtdir. 

Biotibbi elmlяr: Tibb Яczaчыlыq, Kineziologiya vя reabilitasiya elmlяri 

fakцltяlяrindяn, Kяskin tibbi elmlяr, Biotibbi kineziologiya, Eksperimental 

tibb,  Цrяk-damar xяstяliklяri, Cяrrahiyyя,  Иnsan kineziologiyasы, Sяhiyyя, 

Tibbi diaqnostika elmlяri,  Иnsan genetikasы, Mikrobiologiya vя immunolo-

giya, Molekulyar vя  hцceyrя biologiyasы,  Яzяlя-sцmцk, Neyroelmlяr, Onko-

logiya, Patofiziologiya, Reabilitasiya elmlяri, Stomatologiya, Пatalogiya vя 

чяnя-цz cяrrahiyyяsi, Qadыn vя  uшaq departamentlяrindяn, Gюvdя  Hцceyrяsi 

Иnstitutundan:  Иnfeksion xяstяliklяr, Fiziki fяallыq vя Saьlamlыq mяrkяz-

lяrindяn ibarяtdir. Universitetdя  hяmчinin Avropa Etika, Statistika, Aqrar 

Tarix, Qayьы  Tяdqiqatlarы  vя  Mяslяhяtlяшmя  mяrkяzlяri,  Яmяk vя  Cяmiyyяt 

Elmi-Tяdqiqat вя Energetika institutlarы vardır. 

Universitet юzяl olmasına baxmayaraq, onun tяdris proqramlarы vя dip-

lomlarы  bцtюvlцkdя Flandriya dюvlяti tяrяfindяn akkreditasiya olunub. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

193

Universitetя TEMPUS vя Erasmus Mundus tяlяbя  mцbadilяsi proqramlarы 

чяrчivяsindя яcnяbi tяlяbяlяr qяbul olunur. Ali mяktяbdя dяrslяr holland dilin-

dя keчilmяsinə baxmayaraq, ingilis dilindя dя proqramlar tяklif olunur. Baka-

lavr pillяsindя  tяhsil 3 ildir vя bu mяrhяlяdя  dяrslяr,  яsasяn, holland dilindя 

keчilir. Yalnыz Fяlsяfя Иnstitutunun vя Иlahiyyət fakцltяsinin bakalavr pillяsin-

dя ancaq ingilis dilindя proqramlar vardır. Diplomdan sonrakы  tяhsildя isя 

яcnяbilяr цчцn geniш imkanlar yaradыlыb vя tяdris holland dili ilя yanaшы, ingilis 

dilindя aparыlыr. 

Diplomdan sonrakы  tяhsil, bir чox  юlkяlяrdя olduьu kimi, iki pillяdяn 

ibarяtdir - magistratura (1 vя ya 2 il) vя doktorantura (PhD). Hяr iki pillяni 

bitirяrkяn dissertasiya mцdafiя edilir. Bu ali mяktяbdя ingilis dilindя 70-dяn 

чox beynяlxalq proqram (ixtisas) tяklif olunur. Universitetdя tяlяbяlяrin mцs-

tяqil iшinя, tяdqiqatlarыna xцsusi diqqяt verilir. Tяdris metodikasы iki variantda 

tяqdim edilir: klassik mцhazirя-monoloq vя dяrsliklяrlя iш. Universitetin dok-

torantlarы цчцn 3 mяktяb вардыр: Dяqiq Elmlяr, Mцhяndislik vя Texnologiya, 

Biotibbi Elmlяr, Humanitar Elmlяr vя  Иncяsяnяt. Mяktяbin vяzifяsi milli vя 

beynяlxalq sяviyyяdя  fəlsəfə doktorlarının  tяhsilini, onlarыn bцtцn sahяlяrdя 

akademik karyera яldя etmяlяrini tяmin etmяkdir. 

Universitetin hazыrkы kitabxanasыnыn yaranma tarixi 1834-cц ilя tяsadцf 

ediлиr. Naamsestraat binasыndakы kolleksiya XVII яsrdяn toplanmaьa baшla-

nыb. Qяdim universitetя mяxsus arxivlяr hazыrda Belчika Milli Arxivinin яsas 

hissяlяrindяn biridir. 1914-cц  илдя I Dцnya mцharibяsi  дюврцндя  алmан 

ордусу  tяряфиндян  Лювен  шящяринин çox щиссяси  вя  универсиtеt  йaндырылыb.  Уни-

версиtеt kиtабханасындан 300 000 kиtабdan чоху йоха чыхыр. Kitabxana daьыl-

dыqdan sonra 1921-1928-ci illяrdя Ladeuzepleindя amerikalы memar Uitni 

Uorren tяrяfindяn yeni kitabxana binasы tikilir. Hяmin bina hazыrda universi-

tetin  яn bюyцk tikililяrindяn biridir. Dцnyanыn bir çox юlkяlяrindяn olan in-

sanlar universitetin kitabxanasыna edilяn vandalizm aktыndan bяrk hiddяtlя-

nirlяr vя onlarыn verdiyi ianяlяr nяticяsindя kitabxana kolleksiyasы bяrpa olu-

nur. Lakin 1940-cы ildя alman ordusunun Lюven шяhяrinя hцcumu nяticяsindя 

kitabxana binasы yandыrыlыr, 900000 яlyazma vя kitab mяhv edilir. Mцharibя-

dяn sonra isя bina Uorrenin dizaynыna uyьun olaraq bяrpa edilir vя 1968-ci 

ildя kitabxana 4 milyondan чox kitaba malik olur. Hяmin il universitetin hol-

land vя fransыz dilli hissяlяrя ayrыlmasыndan sonra kitabxana kolleksiyasы da 

iki yerя bюlцnцr. Цmumilikdя kitabxana kolleksiyasыna 4,3 milyon cild kitab, 

14500 jurnal, 7492 tam mяtиnli elektron jurnal daxildir. Tяkcя Mяrkяzi kitab-

xananыn kolleksiyasы 1300000-dяn чox materialdan ibarяtdir, Иlahiyyət kitab-

xanasы isя bu sahя цzrя Avropanыn яn zяngin kitabxanalarыndan biridir. 

Universitetin mцяllim vя  tяlяbяlяri vяzifяlяrinin icrasыnda akademik sяr-

bяstliyi, eyni zamanda mяsuliyyяtliliyi ilя seчilir. Universitetin mцяllimlяri ara-

sыnda gяnc kadrlara geniш yer ayrыlыb. Ali mяktяbin яmяkdaшlarыnыn цmumi sayы 

9560 nяfяrdir. Onlarыn 1463 nяfяri bюyцk akademik, 5136 nяfяri kiчik akade-

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

194 

mik, 3098 nяfяri isя inzibati heyяtdir. Universitet xяstяxanasыnda 8500-dяn чox 

iшчi  чalышыr. Universitetdя  цmumilikdя 36923 tяlяbя  tяhsil alыr, onlardan 5078 

nяfяri яcnяbi tяlяbяlяrdir. Tяlяbяlяrin 2518 nяfяri Avropa İttifaqı birliyinə daxil 

olan ölkələrdən, 2560 nяfяri isя dцnyanыn digяr юlkяlяrindяn olan gяnclяrdir. 

Lюven шяhяrindя tяlяbяlяrя uyьun qiymяtя geniш spektrdя universitet vя 

юzяl yataqxanalar tяklif olunur. Mяnzil idarяsi tяlяbяlяrin otaqlarla tяmin 

olunmasında yardыm edir. Tяlяbяlяrin Lюven  шяhяrinя  gяlmяmiшdяn юncя ya-

taqxana ilя baьlы universitetя mцraciяt etmяlяri daha mяqsяdяuyьundur. Ya-

шayыш yeri tapmaq цчцn  яn  чяtin vaxt sentyabr ayыdыr. Universitet yataq-

xanalarы 20-dяn baшlayaraq 400-я  qяdяr otaьa malikdir. Mяtbяx vя hamam 

otaqlarы цmumidir. Universitet Erasmus Mundus proqramы чяrчivяsindя tяhsil 

alan  яcnяbi tяlяbяlяrin mяskunlaшmalarы  цчцn 1200 yataqxana otaьыnыn 200-

nц ehtiyat kimi ayыrыb. Mцbadilя proqramы  чяrчivяsindя  tяhsil alan tяlяbяlяr 

universitet yataqxanalarыnda qala bilmяzlяr, onlar юzяl mяnzillяrdя  mяskun-

laшdыrыlыr. Universitet yataqxanalarыnda ailяli tяlяbяlяr цчцn dя otaqlar vardır. 

Yataqxanalarda mebel, avadanlыqlarla tяchiz edilmiш цmumi mяtbяx vя vanna 

otaьыndan ibarяt bir otaьыn (baшqa tяlяbяlяrlя bir yerdя qalmaq шяrti ilя) aylыq 

qiymяti 260-300 avrodur. 

Adяtяn, tяlяbяlяr boш vaxtlarыnы dostlarы ilя birlikdə Lюven шяhяrini gяz-

mяklя, шяhяrin kafelяrindя sюhbяt etmяklя keчirir. Tяlяbяlяrin toplaшdыqlarы яn 

mяшhur mяkan Qяdim Bazar Meydanыdыr. Tяlяbяlяr kinoteatrda vaxtlarыnы 

keчirmяyi dя чox sevirlяr. Шяhяrin bюyцk kinoteatrы 8 kino zalыndan ibarяtdir 

vя burada яn yeni filmlяr nцmayiш olunur. Шяhяrdя video-studiyalar da fяaliy-

yяt gюstяrir.  Иyul-avqust aylarыnda Lюven  шяhяri konsert meydanыna  чevrilir. 

Latыn-Amerikası klassik musiqi festivallarы tяшkil edilir. Tяlяbяlяr ekskursiya-

lara getmяyi, sяyahяt etmяyi dя чox sevirlяr. Paris, Amsterdam vя Avropanыn 

başqa шяhяrlяri Lюvendяn чox da uzaqda deyil, gяnclяr bu шяhяrlяrя asanlыqla 

gedя bilяr. Universitet Иsa peyьяmbяrin anasы  Mцqяddяs Mariyanыn  шяrяfinя 

fяaliyyяt gюstяrir vя bu, onun emblemindя dя tяsvir edilib. Ali mяktяbin devizi 

isя "Mцdriklik taxtы" sюzlяridir. Hяr il fevralыn 2-dя universitetdя  Mцqяddяs 

Mariyaya hяsr olunmuш  tяntяnяli mяrasim keчirilir. Hяmin gцn universitet 

fяxri doktor mцkafatы tяqdim edir. Bu ali mяktяb katolik universitet olduьu 

цчцn elm vя din arasыndakы  яlaqяlяrlя  mяшьul olur, kilsя  dцnya arasыnda 

dialoq yaratmaьa чalышыr, elяcя dя bяшяriyyяtin elmi vя mяdяni inkiшafыnda fяal 

iшtirak edir. 

 

 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

195

 

 

İSVEÇDƏ TƏHSİL 

 

 

 

Яразиси 449964 kв km, шиmалдан cянуба 1600 km узанан Исвеч бюйцkлц-

йцня эюря Авропанын дюрдцнcц юлkясидир. Ярази бахыmындан юлkя 25 яйаляtя, 

24  инзибаtи  района,  еляcя  дя 286 mяktяб  районуна  бюлцнmцшдцр.  Юлkянин 

tиkинtи иля олан яразиси cяmи 7% tяшkил едир. Юлkя ящалиси 8819400 няфярдир, ящали 

сыхлыьы 1 kв km-я 25 няфяр  дцшцр.  Пайtахt  Сtоkщолmда 703600 няфяр  йашайыр. 

Исвеч, mонархийа  гурулушуна,  парлаmенtя  вя сон  дяряcя инkишаф  еtmиш  юзцнц 

идаряйя mалиk деmоkраtиk щцгуги дювляtдир. 

Иlk mяktяblяr 13-cu яsrdя yaranmышdыr. XIX яsrin ortalarыnadяk mяktяb 

kilsяyя tabe idi. 1936-cы ildя icbari 7 illik, 1962-ci ildя icbari 9 illik mяktяbi 

bitirяnlяr orta tяhsilini gimnaziyalarda davam еtdirя bilяrdi (tяhsil mцddяti ali 

mяktяbя daxil olmaq istяyяnlяr цчцn 3-4 il, texniki peшя hazыrlыьы цzrя 2 ildir). 

Ali mяktяblяrdя 101,8 min tяlяbя oxuyurdu (1976/77). Bюyцk ali mяktяblяri: 

Stokholm (1877), Umeo (1963), Lincyopinq (1970) universitetlяri, Stokholm-

da Ali Texniki Mяktяb, Hõteborqda Politexnik İnstitut vя s. Bюyцk kitabxa-

nalarы: Stokholmda Kral kitabxanasы (1 milyon kitab; V. И. Lenin bu kitab-

xananыn oxucusu olmuшdur), Upsala Universitetinin kitabxanasы (2 milyon-

dan  чox kitab), Stokholm шяhяr kitabxanasы (1,4 milyondan чox kitab) vя s. 

Muzeylяri: Stokholmda Milli Muzey, Muasir Иncяsяnяt Muzeyi, Etnoqrafiya 

Muzeyi, Tarix Muzeyi vя s., aчыq sяma altыnda qяdim Kяnd Tikililяri vя Яш-

yalarы Muzeyi, Höteborqda  Rяssamlыq Muzeyi vя s. Иsveчdя  tяbiяtшцnaslыьыn 

inkiшafы Upsalada vя Lundda universitetlяrin vя astronomiya rяsяdxanalarыnыn 

yaradыlmasы ilя баğлыдыр. 18-cи яsrdя Иsveчdя elm Fransa vя Bюyцk Britaniyanыn 

maarifçilik ideyalarыnыn tяsiri altыnda idi. Upsalada Kral Elmi Cяmiyyяti 

(1710) vя Stokholmda Kral Elmlяr Akademiyasы  tяsis olundu (1739). Иsveч 

Elmlяr Akademiyasыnыn banilяrindяn biri M.Trivald Skandinaviyada ilk bu-

xar maшыnыnы quraшdыrdы, mяdяn iшinя dair яsяr yazdы. P.V.Varcentin (Peter-

burq Elmlяr Akademiyasыnыn xarici fяxri  цzvц, 1760) Stokholm rяsяdxana-

sыnın  яsasыnы qoydu (1753); A.Selsi yцzdяrяcяlik temperatur шkalasыnы  tяklif 

etdi, P.Artedi balыqlarыn stematikasыnы  iшlяyib hazыrladы, E.Axarnus tеxnolo-

giyanыn яsaslarыnы yaratdы, T.U.Berqman vяsfi analizi tяkmillяшdirdi, K.Шeyele 

manqan, xlor, qliserin, kalium permanqanat, bir sыra turшu və mцxtяlif birlяш-

mя aldы. 17-18-ci яsrlяrdя metallurgiya vя metal emalы  sяnayesinin texnolo-

giyasы, hяrbi gяmiqayыrma, soyuq vя odlu silahlarыn hazыrlanmasы sahяsindя dя 

mцhцm iшlяr gюrцldц. 19-cu яsrdя elmi iшlяr яsasяn ali mяktяblяrdя aparыlыrdы. 

Kimya vя mineralogiya Иsveч elmindя  xцsusi yer tuturdu. Y.Y.Bertselius və 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

196 

onun шagirdlяri nadir torpaq elementlяri erbium, terbium, ittrium vя lantani, 

L.F.Nilson skandiumu, И.A.Arfvedson litiumu kяшf etdi. A.Nobel dinamiti 

(1867) ixtira etdi vя Nobel mцkafatыnы  tяsis etdi. S.A.Arrenius elektrolit 

dissosiasiyası  nяzяriyyяsini irяli sцrdц. A.C.Anqstrem Gцnяш spektrindяki 

dalьalarыn uzunluьunu юlчdц. C.R.Rilberq физиkада universal sabiti (Ribberq 

sabitini) elmя daxil etdi. C.Holmqren diferensial tяnliklяr sahяsindя  mцhцm 

nяticяlяr aldi. M.Q.Mittaq-Leffler (SSRИ Elmlяr Akademiyasыnыn xarici fяxri 

цzvц, 1926) kompleks dяyiшяnli funksiyalar nяzяriyyяsinin яsasыnы qoydu (20-

ci  яsrdя  hяmin tяdqiqatlar daha da geniшlяndirildi).  И.A.Gyulden (Peterburq 

Elmlяr Akademiyasыnыn xarici mцхбцр  цzvц, 1882) kometlяrin vя kiчik 

planetlяrin hяyяcanlanmasы  nяzяriyyяsini inkiшaf etdirdi vя onun riyazi mо-

делини  iшlяyib hazыrladы. Q.Kildebrandson (Peterburq Elmlяr Akademiyasыnыn 

xarici mцхбцр цzvц, 1907) atmosferin цmumi dюvranыnы юyrяndi, N.A.E.Nor-

denшeldin (Peterburq Elmlяr Akademiyasыnыn xarici mцхбцр  цzvц, 1879) 

tяdqiqatlarы Antraktidanыn юyrяnilmяsindя mцhцm rol oynadы. 

XIX  яsrdя biologiya elmindя alqoloqlarыn  яsяrlяri xцsusi yer tuturdu: 

K.A.Aqard yosunlarыn sistematikasыnы verdi, E.M.Fris (Peterburq Elmlяr 

Akademiyasыnыn xarici mцхбцр  цzvц, 1850) mikrologiyanыn  яsasыnы qoydu, 

K.Y.Hartman Skandivaniyanыn florasыna dair kitab yazdы, S.Loven (Peter-

burq Elmlяr Akademiyasыnыn xarici mцхбцр  цzvц, 1860) Иsveч  gюllяrinin, 

Baltik dяnizinin heyvanlar alяmini tяsvir etdi. F.Xolmqren Иsveчdя ilk 

fiziologiya laboratoriyasыnыn яsasыnы qoydu, daltonizmi aшkar etmяk цчцn цsul 

iшlяyib hazыrladы. A.Qulstrand (Nobel mцkafatы, 1911) gюzdя  iшыьыn sыnmasы 

nяzяriyyяsini yenidяn nяzяrdяn keчirdi. Q.Sander mexanoterapiyanыn  яsasыnы 

yaratdы. 19-cu яsrin I yarыsыnda Hetakanal Иsveчin nяhяng hidrotexniki qur-

ьusu sayыlыrdы. И.Erikson gяmi vя dönmə konstruktoru kimi tanыnmышdы. 

XIX  яsrin ikinci yarыsы, XX яsrin  яvvяllяrindя  sяnayenin bir чox 

sahяlяrindя dцnya шюhrяtli mцhцm ixtiralar edildi. Q.E.Paш tяhlцkяsiz kibriti 

kяшf etdi (1844), Y.E.Lundsterm kibritin texnologiyasыnы  iшlяyib hazыrladы, 

K.D.Ekman yцksяk keyfiyyяtli sulfit sellulozununun istehsal цsulunu yaratdы. 

L.M.Erikson ilk telefon firmasыnin  яsasыnы qoydu. Y.A.Brinell metallarыn 

bяrkliyini tяyin etmяk  цчцn  цsul verdi, N.Q.Dalen (Nobel mцkafatы, 1912) 

asetilin mayaklarыnы avtomatik yandыrmaq vя sюndцrmяk цчцn sistem yaratdы. 

1910-cu ildя o dюvrцn яn nяhяng SES-i Trolhettan iшя salыndы. 20-ci яsrdя ehti-

mal nяzяriyyяsi vя riyazi statistika, diferensial operatorlar nяzяriyyяsi, ulduz 

astronomiyasы, fiziki kimya (T.Svedberq, Nobel mцkafatы, 1926); A.Tiselius 

(Nobel mцkafatы, 1948), fermentlяrin vя vitaminlяrin biokimyяvi tяdqiqi 

(X.K.Eyler-Helpin, Nobel mцkafatы, 1929 vя X.Teorell, Nobel mцkafatы, 

1942), plazma fizikasы vя astrofizika (H. Alfven, Nobel mцkafatы, 1970), bяrk 

cisim fizikasы (Q.Иzinq), geofizika (A.K.Anqstrem), okeanologiya, geologiya, 

zoologiya, sitologiya, embriologiya, paleontologiya vя botanikaya dair mц-

hцm iшlяr gюrцldц. Tibb vя fiziologiyaya aid tяdqiqatlar Stokholmdakы 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

197

Karolina  İnstitutunda aparыlыrdы. Y.Forsell xяrчяngin rentgenodiaqnostikasы 

vя rentgenoterapiyasыnы, R.Qranit (Nobel mцkafatы, 1967) gюrmяnin neyrofi-

zioloji proseslяrini, U.Eyler (Nobel mцkafatы, 1970) sinir impuslarыnыn юtцrцl-

mяsindя noradrenalinin rolunu tяdqiq etdi. Kяnd tяssяrrцfatы sahяsindя  dя 

mцhцm nяticяlяr alыndы. 

20-ci яsrdя elmi-tяdqiqat vя tяcrцbя-konstruktorluq iшlяri sцrяtlя inkiшaf 

etdi. Elektrotexnikaya dair nяzяri vя  tяtbiqi tяdqiqatlaр aparыldы, teleqraf vя 

telefon texnikasыnыn prinsiplяri iшlяnib hazыrlandы.  Иkinci dцnya mцharibяsin-

dяn sonra aviasiya, kosmik tяdqiqatlar vя gяmiqayыrma sahяsindя iшlяr geniш-

lяndi. Metalшцnaslыq vя metallurgiya sahяsindя dя mцhцm iшlяr gюrцldц. 1975-

ci ildя SSRИ Elmlяr Akademiyasы ilя Иsveч Kral Elmlяr Akademiyasы vя Mц-

hяndislik Elmlяr Akademiyasы arasыnda elmi яmяkdaшlыq haqqыnda nюvbяti 

saziш baьlanmышdыr. 

Исвеч MDB ölkələri vətəndaşlarının даща чох вя tез-tез охуmаьа йоллан-

дыглары юлkяляр сырасына дахил дейил. Она эюря kи, Исвеч дили инэилис вя алmан дили 

гядяр  эениш  йайылmайыб.  Лаkин  бунлар  исвечлилярин  ляйагяtлярини  азалtmыр: 

онларда tящсил пулсуздур, йашайыш щаггыны да дювляt юдяйя билiр, бундан башга 

tялябяляр  вя  саир  вяtяндашлар  бир  чох  эцзяшtлярдян  файдалана  билир. Kапиtалисt 

сосиализmи вя йа сосиалисt kапиtализmи адландырылан бу юлkя йахшы юлkядир. Ону 

tящсил mяkанлары юлkяляринин сийащысына дахил еtmяйя дяйяр. 

Ялбяttя, юз вяtяндашларынын рифащы  гайьысына галан юлkя щяр щансы башга 

бир юлkя kиmи, щаmыны ужданtуtmа вя еля-беля юзцня йахын бурахmыр. Яэяр сиз 

бу юлkядя, универсиtеtдя, doktoranturada, kурсларда вя йа даща башга бир mц-

яссисядя tящсил алmаг гярарына эялmишсинизся, сизя бир нечя шярtи йериня йеtирmяk 

вя бцtцн бцроkраtиk янэялляри ашmаьа, бцtюв бир или сянядляри щазырлаmаьа сярф 

еtmяk  лазыm  эяляжяkдир.  Лаkин  яввялжя  щарада  охуmаг  вя  щансы  ихtисаса 

йийялянmяйи сечmяk лазыmдыр. 

Исвечлилярин яkсяриййяtи инэилис дилини билир. Инэилис дилини mяktяблярдя исвеч 

дили  иля  бярабяр  юйрянирляр.  Щяm  də  йахшы  юйрянирляр,  чцнkи  дцнйа  сяйащяtиня 

йолланан вя йа хариcи tяряфдашларла ишляйян исвечли онсуз юtцшя билmяз. 

Одур  kи,  яcняби  цчцн  Исвечдя  инэилис  дили  бяс  едир  вя  яkсяр  Исвеч  kоллеж-

ляриндя,  универсиtеtляриндя  инэилис  дили  kурслары  vardır  (ясасян  гысаmцддяtли,  бир 

щяфtядян  сеmесtрядяk).  Исвеч  Инсtиtуtуна  (Исвеч  вя  хариждя  Исвеч  tящсили  щаг-

гында  инфорmасийа  йайан  гуруm)  və ya Инtернеtя  сорьу  верmяkля  онларын 

йерини юйрянmяk олар. 

Яэяр сиз Исвечдя бир нечя ай, ил вя даща узун mцддяtя галmаг фиkриндяси-

низся,  сизин  планларынызда  Исвеч  диплоmу  алmагдырса,  орада  галmаг  вя  йаша-

mаг фиkриниз варса, онда Исвеч дилини юйрянmяk лазыmdır. 

Алtы  Исвеч  универсиtеtиndə  (Göteborg, Linköping, Lund, Stockholm, 

Umem, Uppsala) яcняби tялябяляр иллиk щазырлыг kурсларынda Исвеч дилиni юyrən-

mək üçün пулсуз oxuya bilər. Бундан сонра tялябя tесt иmtащаны верир вя универ-

сиtеtин юзцня дахил олур. Исвеч дили цзря tесtи (яэяр сиз ону арtыг билирсинизся) евдя 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

198 

və ya Исвеч  сяфирлийиндя  дя  веря  билярсиниз. Qeyd edək ki, Исвеч  Инсtиtуtу  Исвеч 

дилинин йай kурсларында охуmаг цчцн Русийадан вя Балtиkйаны юлkялярдян gələn 

tялябяляря tягацд верир. Həm də садяжя olaraq, Исвеч дили вя mядяниййяtини се-

вянляр дя щявясляндирилир. Яризяляр щяр ил mарtын 30-дяk гябул олунур. Белялиkля, 

щансы дилдя охуmаьы вя щарада охуmаьы сечmяk сизин гярарыныздан асылыдыр. 

Исвечдя  йедди  универсиtеt,  игtисад, tябабяt, tехнолоэийалар  цзря  tящсил 

tяkлиф едян бир нечя ихtисаслашmыш инсtиtуt вар. Бундан башга, ряссаmлыг, tяба-

бяt, педагоjи, идmан вя с. йюнцmлц универсиtеt kоллежляри бцtцн юлkя бойу ся-

пялянmишдир.  Инсtиtуtлар  да  вар, mясялян,  Сtоkщолmда  Mусиги  Tящсили  Уни-

версиtеt Kоллежи,  Йощанелунд  Илащиййət  Инсtиtуtу  вя  с.  Чох  бюйцk  Сtоkщолm 

Игtисад Mяktяби щюkуmяtин дясtяйи иля юзял tядрис mцяссисяси kиmи ишляйир. 

Tядрис  или  иkи  сеmесtрдян  ибаряtдир:  пайыз  (авгусtун  сонундан  йанварын 

орtасынадяk)  вя  йаз (йанварын  орtаларындан  ийунун  яввялинядяk).  Щяр  сеmес-

tрин  сонунда  tялябяляр  зачоt  верирляр.  Ил  ярзиндя 40 зачоt  верmяk  лазыmдыр. 

Kурсун  даваmиййяtи  ихtисасдан  вя  сизин  mягсядляриниздян  асылыдыр. Mцхtялиф 

kурслар цзря пешя kурслары сечmяk олар. Онлары универсиtеt kоллежляри tяkлиф едир. 

Бу kурслара иш tяжрцбяси оланлары гябул едирляр. Програm цч сеmесtр вахt апа-

рыр:  иkи  сеmесtр  охуmаг  вя  бир  сеmесtр  праktиkа.  Бу  kурслар  охуmаьа  чохлу 

вахt  сярф  еtmяk  исtяmяйян,  лаkин  ейни  заmанда  йцkсяk  ихtисас  дяряжясиндя  иш 

алmаьа  цmид  едянляр  цчцнdür.  Йох,  яэяр  сизин  mягсядиниз  али  tящсил  диплоmу 

вя йа алиmлиk дяряcяси алmагдырса, даща чох охуmаг лазыmдыр. Диплоm алmаг 

цчцн азы 2 ил охуmаг вя 80 зачоt верmяk лазыmдыр. 

Баkалавр  дяряcяси  цч  ил  охудугдан (120 зачоt), mаэисtр  дяряжяси  даща 

дюрд ил охудугдан (иmtащанлара эюря 160 зачоt вя диссерtасийа) сонра верилир. 

Бязи ихtисаслар, mясялян, tябабяt, щцгуг, педагоэиkа, инжясяняt вя с. цзря пешя 

диплоmларынын верилmяси иля баша чаtыр. Kурс бир илдян беш ил йарыmадяk даваm 

едя биляр. 

Исвечин бцtцн универсиtеtляриндя вя бязи инсtиtуtларында диплоmдан сонра-

kы  kурслар  вар  (биздяkи doktorantura). Исвеч doktoranturasına  дахил  олmаг 

цчцн, биздяkи гайдада, али tящсил диплоmуна mалиk олmаг вя юз елmи рящбярин-

дян вя йа дахил олдуьунуз фаkцлtянин профессорундан зяmаняt алmаг лазыm-

дыр. Бундан башга, гябул kоmиссийасыны яmин еtmяk лазыmдыр kи, сиз елmи фяа-

лиййяtля mяшьул олmаг ниййяtиндясиниз, буна mейiл, щявяс вя габилиййяtиниз вар. 

Доktор дяряжясиндя tящсил дюрд ил чяkир. Фаkцлtялярин яkсяриййяtи йенидян 

лисензиаt  дяряжясини  tяtбиг  еtmишдир.  Бу  дяряжя  доktор  дяряжясинин  алtернаtиви-

дир, лаkин доktор дяряжяси иля mцгайисядя хейли аз зящmяt tяляб олунур. 

1995-cи  иля  гядяр  Исвеч  али  mяktябляриня  гябул  олунmаг  яжнябиляр  цчцн 

цmуmи иди. Инди щяр бир универсиtеtин юз гайдалары вя tялябляри вар. Она эюря дя 

эюрцлmяли олан илk иш али mяktяби сечmяk вя орайа mяktуб-сорьу эюндярmяkдир 

(буну  йашадыьын  юлkядя  Исвеч  сяфирлийи  васиtясиля  дя  еtmяk  олар). Cаваб  mяk-

tубу  иля  сизя  анkеt  эюндяриляcяk,  ону  долдурmаг  лазыmдыр,  еляcя  дя  Исвеч  али 

mяktябиня  гябул  едилmяйиниз  цчцн  зярури  олан  сянядляр  сийащысы  эöndəriля-

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ