AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu

Elm və elmi idarələr. Niderlandda təbiyyət və texniki elmləri sahəsində 

daha çox müvəffəqiyyət  əldə edilmişdir. Mexanik, fizik və riyaziyyatçı X.Huy-

gens (17-ci əsr) ehtimal nəzəriyyəsi sahəsində ilk tədqiqatçılardan olmuşdur. Tə-

biətçi A. Levenhuk (18-ci əsr) elmi mikroskopiyanın, fizik L. Lorents (19-20-ci 

əsrlər) elektron nəzəriyyəsinin əsaslarını qoymuşlar. Hazırda təbiyyət və texnika 

elmləri üzrə  tədqiqatlar dövlət idarələri ilə yanaşı, xüsusi idarələrdə  də aparılır. 

Dövlət universitetləri yanındakı institutlar, Tətbiqi Tədqiqatlar üzrə Mərkəzi Təş-

kilat, Niderland Kral Elmlər Akademiyasının institutları dövlət idarələrinə, xüsusi 

firma və universitetlərin institutları isə xüsusi idarələrə aiddir. Dövlət institutla-

rında elmi tədqiqatların aparılmasına cavabdeh olan əsas təşkilat Maarif nazirli-

yidir.  İctimai elmlər sahəsində  tədqiqatlar universitetlərdə, bir sıra elmi tədqiqat 

institutlarında, ali məktəblərdə və elmi cəmiyyətlərdə aparılır. Niderlandda fəhlə 

hərəkatı tarixinin problemləri ilə məşğul olan Beynəlxalq Tarix İnstitutu fəaliyyət 

göstərir. 1967-ci ildə SSRİ EA ilə Niderland Kral EA arasnda əməkdaşlıq haq-

qında saziş imzalanmışdır. 

Amsterdam Universiteti (University of Amsterdam). Bu universitet  Ni-

derland Krallığında, Amsterdam şəhərinin mərkəzində yerləşir və Avropanın  ən 

böyük universitetlərindən biridir. Amsterdam Universiteti beynəlmilləşmiş ali 

məktəbdir və burada dərslər ingilis və holland dillərində keçilir. 2006-cı ildən 

Amsterdam Universiteti Avropa Tədqiqat Universitetləri Liqasının üzvüdür. 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

179

2009-cu ildə aparılan dünya universitetlərinin reytinqinə əsasən, Amsterdam Uni-

versiteti 100 ən yaxşı ali məktəb arasında Tsinxua Universiteti ilə birgə 49-cu yer-

də yerləşmişdir. 2010-cu ildə dünyanın  ən nüfuzlu universitetləri arasında 56-cı 

yerdə olmuşdur. 

Amsterdam Universitetinin sələfi XIV əsrdən fəaliyyət göstərən Athenaeum 

Illustre (latın dilindən tərcümədə "şöhrətləndirilmiş", "ali Ateney") məktəbi olub. 

1632-ci ildən Amsterdam şəhərində həmin məktəbdə tarix və fəlsəfə, sonradan isə 

hüquq, ilahiyyət və təbabət elmləri öyrədilir. Kaspar Barlaeus və Cerard Vossius 

kimi dahi alimlər ilk mühazirələrini bu təhsil ocağında oxuyublar. Həmin dövrün 

ən məşhur məzunlarından hollandiyalı ilahiyyətçı və alim Kornelis Petrus Tielini 

göstərmək olar. 

XIX  əsrə  qədər Ateney çox da böyük olmayan bir təhsil müəssisəsi kimi 

fəaliyyət göstərirdi. 1915-ci ildə  rəsmi olaraq bu müəssisəyə ali məktəb statusu 

verilir, 1977-ci ildən başlayaraq isə Amsterdam Bələdiyyə Universitetinə çevrilir 

və elmi dərəcə vermək hüququ qazanır. Universitet həmin dövrdə siyasi cəhətdən 

proqressiv siyasi orqan olan Amsterdam şəhər  şurasına tabe idi. 1961-ci ildən 

universitet dövlət himayəsinə keçir (Universiteit van Amsterdam). 1960-1970-ci 

illərdə universitetdə muxtariyyət almaq uçün tələbə nümayişləri keçirilmişdir. 

Amsterdam Universitetində 2010-2011-ci tədris ilində yerli və Avropa 

İttifaqına daxil olan ölkələri təmsil edən tələbələrin təhsil haqqı 1672 avro, Avro-

pa İttifaqına daxil olmayan ölkələri təmsil edən tələbələrin təhsil haqqı isə huma-

nitar sahələr üzrə bakalavr pilləsində 9000, magistratura pilləsində isə 10500 avro, 

sosial elmlər, hüquq, iqtisadiyyat, pedaqoji sahələri üzrə bakalavr pilləsində 9000, 

magistratura pilləsində isə 12000 avro, tibb sahəsi üzrə bakalavr və magistratura 

pillələrində 20000 avro, stomatologiya sahəsi üzrə isə bakalavr və magistratura 

pillələrində 25000 avro təşkil edir. Təhsil haqqından əlavə, tələbə kitab və digər 

dərs ləvazimatları üçün ildə 200-800 avro xərcləyir. Amsterdamda bir ay qalmaq 

isə tələbəyə 850-1300 avroya başa gəlir. Yataqxanaların bir aylıq qiyməti 375-550 

avro təşkil edir. Amsterdam Universitetində yataqxanada yer tapmaq çətin başa 

gəlir. Adətən, yataqxanalarda bir çox nömrələr tələbələrə icarəyə verilir. İctimai 

nəqliyyat üçün tələbəyə ayda 70-100 avro lazımdır. Amsterdamda ən ucuz və asan 

hərəkət vasitəsi velosiped hesab olunur və tələbələr bu nəqliyyat növünə daha çox 

üstünlük verir. 

Amsterdam Universitetində tələbələrə müxtəlif miqdarda təqaüd növləri tək-

lif olunur. Bunlar Hollandiya Təhsil, Mədəniyyət və Elm Nazirliyi, Avropa, Milli, 

həm də ölkələr üzrə təklif olunan təqaüdlərdir. 2009-2010-cu tədris ilində Amster-

dam Universitetinin illik büdcəsi 600 milyon avro təşkil edib. 

Amsterdam şəhəri Qərbi Avropanın mühüm mədəni və intellektual mərkəz-

lərindən biridir. Burada elmi-tədqiqatlar aparmaq üçün ideal şərait var. Amster-

dam  əcnəbilər üçün təhlükəsiz və qonaqpərvər  şəhərdir. 735000 əhalisi olan şə-

hərin sakinləri çox mehriban və sülhsevərdir. Bu şəhər dünya üzrə məşhur musiqi, 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

180 

opera, teatr və  rəqs kollektivinin, rəssamların vətənidir. Amsterdam zəngin me-

marlıq abidələrinə, 150-dən çox su kanalına, qədim qotik küçələrə malik olan Av-

ropa şəhəridir. 

Niderland dövlət universitetlərində  təhsil özəl universitetlərə nisbətən çox 

ucuzdur. Buna baxmayaraq, dövlət universitetlərində təhsil almaq daha şöhrətli və 

dəbdədir. Niderlandın dörd klassik ali təhsil ocaqlarından biri olan Amsterdam 

Universiteti Amsterdam şəhərinin mərkəzində yerləşir. Universitetin binaları  qə-

dim və müasir tikililərdən ibarətdir. Amsterdam Universiteti dünyanın bir çox ali 

məktəbləri ilə əməkdaşlıq edir və tələbə mübadiləsi aparır. Avropanın 200-ə qədər 

təhsil müəssisəsi ilə Socrates Erasmus mübadilə sazişləri həyata keçirir. Beynəl-

xalq proqramların əksəriyyəti magistratura səviyyəsində təşkil olunub. Ümumilik-

də universitetdə 7 fakültə  fəaliyyət göstərir və bu fakültələr çərçivəsində 59 

bakalavr, 133 magistr, 10 doktorluq proqramı təklif olunur. Universitet dekanlar 

tərəfindən idarə olunur. Tədris və  tədqiqatlar fakültənin müxtəlif müəssisə  və 

institutlarında aparılır. Hər fakültənin operativ idarə olunması üçün mərkəzi xid-

mətlər  şöbəsi mövcuddur. İqtisadiyyat və biznes fakültəsi 1922-ci ildə yaradılıb. 

Fakültə Amsterdam İqtisadiyyat və Amsterdam Biznes məktəblərindən, Biznes 

tədqiqatları, İqtisadiyyat və maliyyə, Kəmiyyət iqtisadiyyatı departamentlərindən, 

Amsterdam Biznes, İqtisadiyyat və Ekonometrika, Beynəlxalq İnkişaf, Tinbergen 

institutlarından ibarətdir. 

Stomatologiya fakültəsi 1984-cü ildə Amsterdam Universiteti və Vrice 

Universitetinin stomatologiya fakültələrinin birləşdirilməsi nəticəsində yaradılıb. 

Bu məktəb stomatologiya sahəsi sferasında təhsil və  tədris proqramlarına görə 

dünyada ön sıralardadır. Tibb fakültəsində  tələbələr 6 il təhsil alırlar: 4 il əsas 

(baza), 2 il isə universitetdə  və  kənarda təcrübə dövrü. Fakültədə 50-yə yaxın 

departament (kardiologiya, ginekologiya, ortopediya, pediatriya, psixiatriya, 

plastik cərrahiyyə, radiologiya, şüa terapiyası, əczaçılıq və s.) fəaliyyət göstərir. 

Amsterdam Universitetinin kitabxanası  əsas və 70 köməkçi kitabxanadan 

ibarətdir. Hər fakültənin özünəməxsus kitabxanası fəaliyyət göstərir. Əsas kitab-

xana Amsterdam şəhərinin mərkəzində yerləşir və burada 4 milyon cild kitab, 

70000 əlyazma, 500000 sənəd, 125000 xəritə və s. ibarətdir. 

Amsterdam Universiteti muzeyində universitetin yarandığı andan bu gü-

nədək universitetə aid olan bütün əşyalar (professorların materialları, universitet 

binalarının şəkilləri, plakatlar, medalyonlar, avadanlıqlar, yazılar və s.) saxlanılır. 

Muzeyin kolleksiyası 50000 əşya, 25000 şəkildən ibarətdir. 

Həmçinin universitetdə müxtəlif incəsənət  əsərləri saxlanılan  İncəsənət, 

Qədim Misir, Yaxın Şərq, Kipr, yunan, Etrus və Roma imperiyası mədəniyyətlə-

rinə aid artefaktların qorunduğu Allard Pirson, XIX əsrdə yaradılmış və anadan-

gəlmə inkişaf qüsurları nümunələri olan sümüklər, embrionlar saxlanılan Vrolik, 

eramızdan 3000 əvvələ aid yazı formaları, Misir və Mesopotaniya ieroqlifləri, pa-

pirus yazıları, mixi xətli mətnlər, daş lövhələr, yunan, latın mətnləri, runa yazıları, 

orta  əsrlərə  və humanizm dövrünə aid əlyazmalar, Efiopiya, Suriya, Ərəb, Fars, 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

181

Hind, Çin kalliqrafiya nümunələri və s., müxtəlif dövrlərdə hazırlanmış elektron 

hesablama maşınlarının nümayiş olunduğu kompyuter, təkhüceyrəli orqanizmlər-

dən başlayaraq həşərat, quş, balıq, heyvan və digər canlıların, təkamül nəticəsində 

növdəyişmə nümunələri və s. qorunduğu zoologiya muzeyləri vardır. Universi-

tetdə 6126 nəfər işçi çalışır, onların 2796 nəfərini professor-müəllim, qalan hissə-

sini isə inzibati heyət təşkil edir. Professor-müəllim heyətinin 39%-i qadınlardır. 

Amsterdam Universitetinin tələbələrinin ümumi sayı 30825 nəfərdir. 

Amsterdam Universiteti tələbə və müəllimlərə informasiya və mədəniyyət, 

idman və s. sahələr üzrə geniş imkanlar yaradır. Ali məktəbin ilhamverici beynəl-

xalq mühiti müəllim və tələbələrə optimal rejimdə öz qabiliyyətlərini inkişaf etdir-

mələri üçün hərtərəfli  şərait yaradır. Yaradıcı  və beynəlxalq atmosferə malik 

universitet  şəhər mühiti, sosial aləmlə  sıx təmasdadır və  şəhərin ayrılmaz bir 

hissəsidir. Qədim Avropa mədəniyyəti və müasir dünya texnologiyalarını özündə 

cəmləşdirən Amsterdam Universiteti tələbələrə  zəngin təcrübə  bəxş etmək, 

bəşəriyyətə rifah və fayda gətirmək məqsədi ilə səylə fəaliyyət göstərir. 

Leyden Universiteti (Leiden University). Bu  universitet Niderlandın 

Leyden şəhərində yerləşir və ölkənin ən qədim ali təhsil ocaqlarından biridir. 

Böyük Britaniyanın 2009-cu ildə apardığı dünya universitetlərinin reytin-

qinə  əsasən, Leyden Universiteti 100 ən yaxşı ali məktəb arasında 60-cı yerdə 

olmuşdur. 2010-cu il üzrə dünyanın  ən nüfuzlu universitetləri arasında Leyden 

Universiteti 124-cü, "QS World University Rankings"in açıqlamasına görə isə 82-

ci yeri tutub. 1575-ci ilə  qədər Hollandiyanın  Şimalında universitet yox idi. Bu-

rada yeganə universitet Leuven şəhərində yerləşirdi, lakin onu ispanlar ələ keçir-

mişdi. Elmi Renessans dövründə ispanların hücumlarına qarşı müdafiəyə görə 

Leyden  şəhərinə  Şahzadə Villiam tərəfindən mükafat verilir. Həmin mükafat ilk 

holland universitetinin bu şəhərdə yaradılması olur. Bu zaman Leyden vətəndaşla-

rına universitet yaratmaq və müəyyən vergilərdən azad olunması haqda qərar 

qəbul olunur. Əvvəllər Müqəddəs Barbara kilsəsində yerləşən universitet 1581-ci 

ildə Ağ Rahibələr kilsəsinə köçürülür. 1616-cı ildə universitetin əvvəlki binasının 

dağıdılmasına baxmayaraq, bu ali məktəb hazırda həmin  ərazidəki yeni binada 

yerləşir. 

Yarım əsr ərzində universitetin filoloq və humanist Yustus Lipsius, ilahiy-

yətçilar Josef Skaliger, Fransiskus Gomarus və Yacobus Arminius, hüquqşünas 

Hugo Qrotius, filoloqlar Daniel Heinsius və Gerhard Yohann Vossius kimi alim-

ləri olub. Filoloq, klassik Yacobus Gronovius, botanik və  həkim Herman Bur-

haave, tənqidçi, filoloq Tiberius Hemsterhuis və filoloq, klassik David Ruhnkenin 

nüfuzu və təlimi sayəsində Leyden Universitetinin adı Avropanın nüfuzlu univer-

sitetləri arasında çəkilməyə başlanır və bu hal XVIII əsrin sonunadək davam edir. 

XIX  əsrin sonlarında Leyden Universiteti yenidən Avropanın aparıcı 

universitetlərindən biri olur. Dünyada ilk dəfə universitetin professoru Hayke 

Kamerlinq Onnes aşağı laboratoriya temperaturunda tam sıfırdan yalnız bir dərəcə 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

182 

yuxarı temperatur - 273 dərəcə Selsi əldə edir. 1913-cü ildə Kamerlinq Onnes 

Nobel mükafatına layiq görülür. Sonradan Nobel mükafatı laureatları arasında 

universitetin professorları, fiziklər Hendrik Antoon Lourens, Piter Zeeman, Albert 

Eynşteyn, Paul Erenfest, həkim və fizioloq Villem Eynthoven, ərəbşünas və İslam 

dini üzrə ekspert Xristian Snuk Hurqronye və digərləri olmuşlar. 2005-ci ildə 

Leyden Universitetinin kitabxanalarının birində A.Eynşteynin təkatomlu ideal 

qazın kvant nəzəriyyəsinə aid əlyazması aşkar edilib. 

2009-2010-cu tədris ilində Leyden Universitetinin illik gəlirləri 477800000 

avro, illik xərcləri isə 462800000 avro idi. 2010-2011-ci tədris ilində Leyden 

Universitetində bakalavr pilləsində  tələbələrin təhsil haqqı Niderland, İsveç, 

Surinam və Avropa Birliyi ölkələrini təmsil edən tələbələr üçün 1672 avro, 

Arxeologiya, Humanitar, İctimai elmlər fakültələrində 5120 avro, universitetin 

Haaqa Kollecində 9300 avro, digər əcnəbi tələbələrin təhsil haqqı isə 2300 avro, 

Dəqiq elmlər və Tibb fakültələrində 9300-9600 avro, Arxeologiya, Humanitar, 

İctimai elmlər fakültələrində 5120-5280 avrodur. Leyden Universitetinin Haaqa 

Kollecində tələbələr təhsil haqqından başqa, 1830 avro əlavə məbləğ ödəməlidir. 

Həmin tədris ilində magistratura pilləsində Niderland, İsveç, Surinam və Avropa 

Birliyi ölkələrini təmsil edən tələbələr üçün təhsil haqqı 1742 avro təşkil edir, 

əcnəbi tələbələr üçün isə fakültə  və proqramdan asılı olaraq bu məbləğ 14200 

(Arxeologiya, Humanitar, İctimai elmlər) - 19100 (Tibb) avro arasında dəyişir. 

Leyden Universitetində oxuyan tələbələrə Niderland dövləti və universitet tərəfin-

dən müxtəlif məbləğdə  təqaüdlər təklif olunur. Təqaüd almaq istəyən tələbələr 

ərizə ilə universitetə müraciət etməlidir. Leyden Qədim Reyn çayının sahilində, 

Haaqa şəhərindən 20 km cənubda və Amsterdam şəhərindən 40 km şimalda yerlə-

şən qədim və gözəl şəhərdir. Şəhərin şimal-şərqində Kaaq gölləri vardır. 329000 

nəfər sakini olan Leyden şəhərinin insanları çox mehriban və qonaqpərvərdir. 

Qədim  şəhərin saysız hesabsız tarixi abidələri, muzey və qalereyaları (Morsport 

şəhər qapıları, Rapenbürx kanalı, Milli Etnologiya muzeyi, çoxmərtəbəli külək 

dəyirmanı, Molen De Valk muzeyi, "Hortus Botanicus" botanika bağı, qədim 

kilsələr və s.) buraya çoxlu sayda turist cəlb edir. Həmçinin Leyden elm və təhsil 

şəhəri kimi tanınır. Bu şəhərdə  rəssam Rembrandt, hüquqşünas Huqo Qrotius, 

riyaziyyatçı Rene Dekart, kondensatoru kəşf etmiş fizik Piter van Müshenbruk, 

məşhur professor Kamerlinq-Onnes, dahi Eynşteyn yaşayıb və yaradıblar. Leyden 

şəhəri işığın sönməsi, elektrik kondensator, termodinamikanın molekulyar əsası, 

elektron nəzəriyyə, yüksək keçiricilik, Qalaktikanın strukturu və kometaların 

mənşəyi, elektrokardioqrafiya və s. kəşflərin vətənidir. 

Bu  şəhərdə Leyden universitetinin xüsusi kampusu yoxdur. Ali məktəbin 

binaları  şəhərin müxtəlif hissələrindədir. Binaların  əksəriyyəti çox qədimdir və 

müxtəlif memarlıq üslublarına aiddir, bəziləri isə müasir tikililərdir. Universitetdə 

50-dən çox bakalavr və 100-dən çox magistr və doktorluq proqramları təklif edən 

6 fakültə  fəaliyyət göstərir. Universitetin Arxeologiya fakültəsi Niderlandda bu 

sahəyə aid yeganə fakültədir. Fakültə insanın yaranması, insan sümüyü tədqiqat-

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

183

ları, ekoloji, mədəni tədqiqatlar, arxeoloji irsin idarəolunması, tarixi arxeologiya, 

Şimal-Qərbi Avropa, Aralıq dənizi, Yaxın  Şərq arxeologiyası, Mesoamerika və 

And mədəniyyəti, Karib dənizi və Amazoniya üzrə tədqiqatlar həyata keçirir. 

Leyden Universitetinin kitabxana sisteminə müxtəlif binalarda yerləşən yed-

di kitabxana daxildir. Universitet kitabxanlarının kolleksiyasına ümumilikdə 3 

milyondan çox kitab, 16000 elektron jurnal, elektron kitabça, rəqəmsal mətn və 

qrafik material, əlyazma, qədim qravüra, şəkil, xəritə və s. daxildir. Kitabxananın 

Qərbi  Əlyazma kolleksiyasına 2500 orta əsrlərə aid, 25000 müasir əlyazma, 

300000 məktub və sənəd, Qərbi çap kolleksiyaya isə 1801-ci ilədək çap edilmiş, 

həmçinin 700 inkunabula (kitab çapı icadının ilk dövründə  yığma hərflərlə çap 

olunmuş ilk kitab) və 1801-ci ildən sonrakı illərə  təsadüf edən nadir kitablar 

aiddir. Bu kolleksiya 4 əsr müddətində alim və imkanlı  şəxslərin universitetə 

vəsiyyət etdikləri materiallar (mülk) əsasında toplanıb. 

Universitetin kitabxanasının  Şərq kolleksiyası "Leqatum Varnerianum" 

("Varnerin mirası") adlanır və 30000 əlyazmadan, arxeologiya, zərdüştlük və 

digər dövrlərə aid, ərəb, zulu (Cənubi Afrikada xalq) və s. dillərdə 200000 çap 

edilmiş kitabdan ibarətdir. Levinus Varner Hollandiyanın Konstantinopoldakı 

İstanbul səfiri olub və 100-dən çox Şərq  əlyazmasını universitetə  hədiyyə edib. 

Leyden Universiteti kitabxanasının yaranma tarixi 1575-ci ildə  şahzadə Vilhelm 

Oranskinin universitetə Poliqlot İncilin nüsxəsini bağışladığı vaxta təsadüf edir. 

Universitetin idarəetmə orqanlarına İdarəçilər Şurası və İcraedici Şura aiddir. Hər 

bir fakültənin ayrılıqda dekanının sədrliyi ilə  şurası mövcuddur. Universitetdə 

ümumilikdə 3926 nəfər işçi çalışır. Onların 1121 nəfərini professor-möəllimlər, 

1093 nəfərini idarəetmə, qalanlarını isə inzibati heyət təşkil edir. Universitetdə 

ümumilikdə 18778 nəfər təhsil alır. Onların 12588 nəfərini bakalavr, 6190 

nəfərini isə magistrant və doktorantlar təşkil edir. 

Universitetdə  tələbələrin yataqxanalarla təmin olunması  məsələsi ilə 

universitetin mənzil idarəsi məşğul olur. İdarə yalnız bakalavriatda oxuyan tələbə-

lərin deyil, magistrant və doktorantların da mənzillərdə yerləşdirilməsinə təminat 

verir. Mənzillərin ən yuxarı kirayə müddəti bir ildir. Bir ildən sonra tələbə qaldığı 

yeri yeni qəbul olunmuş  tələbə üçün azad etməli və özünə yeni mənzil axtar-

malıdır. Magistrantlar üçün bu müddət iki ilədək uzadıla bilər. Hər bir fakültədə 

ayrılıqda tələbələrə yaşayış yeri təklif edir. Mənzillərin daha ucuz başa gəlməsi 

üçün tələbələr növbəyə yazılmalıdır. Mənzil idarəsində  əvvəlcədən növbəyə 

yazılmaq üçün 100 avro ödəmək lazımdır. Gözləmək üçün minimal müddət 2 

ildir. Universitetin təklif etdiyi tək və bir neçə nəfərlik otaqlardan ibarət yataqxa-

nalar Leyden şəhərinin mərkəzində yerləşən Herenqraxt 33-35 və Kaarsenma-

kersstraat 7-121, Oegstgeest rayonundakı Orancelaan 2, şəhər mərkəzi və Oegst-

geest rayonu arasında yerləşən Ricnfront, əcnəbi tələbələrin məskunlaşdığı Huqo 

de Grootstrat 32, Horizon evidir. Bu yataqxanalarda otaqların qiyməti 300-700 

avro arasında dəyişir. Həmçinin universitet tələbələrə  mənzillərdən ibarət 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

184 

Hooigracht Kloosterpoort, Smaragdlaan, Huqo de Grootstrat 32, Horizon Evi 

yataqxanaları təklif edir. Bu yataqxanalarda ayrıca mətbəxi, vanna otağı, balkonu 

olan birotaqlı mənzillər vardır. Belə mənzillərin qiyməti 530-820 avro təşkil edir. 

Tələbələr müstəqil surətdə də özlərinə mənzil tapa bilər. Xüsusi evlərdə qiymətlər 

otağın şəraitindən asılı olaraq 250-1000 avro arasında dəyişir. Leyden Universite-

tində  hər bir tələbəyə ayrılıqda və  şəxsi həyatında xüsusi diqqət ayrılır, onlara 

məsləhət, informasiya, tibb, idman, mədəni xidmətlər göstərilir. Leyden Univer-

siteti Avropanın qədim ali təhsil ocağı olaraq hazırda da dünyaya yeni kəşflər və 

nailiyyətlər verir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

185

 

 

BELÇİKADA TƏHSİL 

 

 

 

Belчikada dювляt дцнйяви mяktяб сисtеmи XIX ясрдя йаранmышдыр. Бurада 

дювляt mяktябляри иля йанашы, хцсуси (özəl) mяktябляр дя vardır. Онларын bir çoxu 

kаtолиk kилсясиня  mяхсусдур. Kаtолиk kилсяси  təhsil  сащясиндя  щаkиm mювге 

tуtmаг уьрунда mцбаризядя ящалинин еtниk tярkибиндяkи фярглярдян исtифадя едир. 

Бу mцбаризя бязян kясkин сийаси хараktерли mяktяб mцщарибяси шяkли алыр. 1914-

cц  илдя 6-14 йашында  ушагларын  цmуmи  ижбари  tящсили  щаггында  ганун  гябул 

едилmишдир. 1969-cу илдя mяktябягядяр tярбийя mцяссисяляриндя 460 mин ушаг var 

idi. 1971/72 дярс  илиндя  дювляt  ибtидаи  mяktябляриндя 1.023.670, дювляt  орtа 

mяktябляриндя 341.668, пешя  mяktябляриндя  вя  tехниkи  mяktяблярдя 429.094, 

педагоъи mяktяблярдя 24.605 шаэирд охуйурdu, 21 али mяktябдя (о cцmлядян 5 

универсиtеt) 81.024 tялябя tящсил алырды. Ясас kиtабханалары: Белчиkа mилли kиtабха-

насы, Брцссел, Эенt, Лйеъ универсиtеtляринин kиtабханалары вя с. Гядиm инжясяняt 

mуzейи, mцасир  инсясяняt mуzейи, Mярkязи  Африkа  kрал  mузейи  (Брцсселдя), 

Бялядиййя ряссаmлыг галерейасы вя с. mузейляр вар. 

Белчиkа  mцсtягил  дювляt  олана  гядяр (1830) təhsil və elm узун  mцддяt 

mящдуд mигйасда инkишаф еtmишди. Бу дюврдя birinci növbədə епидеmийалара 

гаршы mцбаризя цчцн tибби tядгигаtлар апарылырды. 1425-cи илдя Лювен универси-

tеtинин ясасы гойулду. 16-cı ясрдя елm вя mядяниййяtин йцkсялиши Белчиkа ярази-

синдя kапиtалисt mцнасибяtляринин йаранmасы иля ялагядар олmушдур. 16 вя 17-ci 

ясрин birinci йарысында  А.Везали  анаtоmийада  йени  дювр  ачды. 1830-cу  илдя 

mцсtягил  Белчиkа  дювляtи  йарандыгдан  сонра  вя  kапиtалисt  исtещсалынын  tялаб-

аtынын tясири иля Белчиkада елm суряtли инkишаф йолуна гядяm гойду. 1836-cы илдя 

Mонсда Mядян Инсtиtуtу tяшkил едилди. 1849-cу илдя А.Дцmон Белчиkанын эео-

лоjи  хяриtясини  йараtmаг  сащясиндя  иши  баша  чаtдырды. Mеtаллурэийа  mцясси-

сяляринин эенишляндирилmяси, сонралар ися Белчиkа mцсtяmляkяси Kонгонун tябии 

сярвяtляринин  исtисmары  эеолоэийанын  вя  mядян  ишляринин  инkишафына  эцжлц  tясир 

эюсtярирди. 

19-cu  ясрин  Белчиkа  kиmйачыларындан  Ъ.Сtас  бир  сыра  елеmеntlərин  аtоm 

kцtлялярини  mцяййянляшдирdi.  Биолоэийада  сиtолоъи  вя  еmбриолоъи  исtигаmяtлярин 

ясасы  гойулду.  Иmmунолоэийа  сащясиндя  Ъ.Борде (1919), tяняффцсцн  tянзиmи 

просесляри  сащясиндя K.Щейmанс (1938) Нобел  mцkафаtына  лайиг  görülüblər.   

Ш. де Ла Вале Пуссен садя ядядлярин пайланmасыны tядгиг едяряk ядядляр ня-

зяриййясиндя  mцщцm  няtижя  алды (1896). Илk  Белчиkа  асtрофизиkи  Ш.Фйеве 

Белчиkада  биринжи  дяфя  асtроноmийайа  аид  tяdгигаtларда  спеktросkопийадан 

исtифадя еtди. 1871-cи илдя елеktроtехниk Z. Граmm ясрин ихtираларындан сайылан 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

186 

илk  динаmоmашыны  дцзялtди. 20-ci ясрин 30-жу  илляриндя  О.  Пиkар  сtраtосtад 

васиtясиля  илk  дяфя  сtраtосфери  tядгиг  еtди. 1952-cи  илдя  Mол  шящяриндя  нцвя 

енерjисини tяtбиг едян mярkяз, 50-ci иллярин сонунда ися елm сферасында назирлиk 

вя диэяр дювляt органлары tяшkил едилди. 

Белчиkада елmи-tядгигаt mцяссисяляриня рящбярлиk едян фондлар, сянайедя 

вя  kянд  tясяррцфаtында  елmи  tядгигаtлра  йардыm  едян  инсtиtуt  вя  с.  фяалиййяt 

эюсtярир. 

Брцссел  Универсиtеtинин  tясис  tарихи  Белчиkанын  юзцнцн  tарихи  иля  сых 

баьлыдыр. 1830-cу илдя доггуз яйаляt Нидерланд Kраллыьындан айрылыр вя Белчиkа 

дювляtи йараныр. Bu zaman юлkядя цч универсиtеt: Ghent, Iiege, Leuven универ-

сиtеtляри var иди. Щяm də Брцсселин Белчиkанын пайtахtы елан едилmясиня бахmа-

йараг, orada heç бир универсиtеt йох иди. 1831-cи илдя бир груп адаm (ряссаm-

лар, алиmляр вя садяcя tящсилли шяхсляр) универсиtеt tясис еtmяk гярарына эялир. Бу-

нунла да 1834-cц илдя Брцссел Универсиtеtинин tиkинtисиня башланыр. 

Universitetin ilkin fəaliyyatində  tядрис ancaq франсыз  дилиндя  апарылырды. 

1934-cц  илдя  универсиtеtдя  нидерланд  дилиндя  tядрис  башланmышдыр. 1970-cи  илдя 

нидерланддилли фаkцлtя mцсtягил универсиtеtя чеврилир вя щяр иkи универсиtеt яmяk-

дашлыг програmыны щяйаtа kечирир. 

Бу эцн бу tядрис оcаьы nöfuzlu вя дювляt щаkиmиййяt органлары tяряфин-

дян  субсидийалашдырылан  юзял  универсиtеtдир.  Бурада 21.000-дян  чох  tялябя 

tящсил алыр. Универсиtеtдя йедди фаkцлtя, ихtисаслашдырылmыш инсtиtуtлар, баkалаври-

аtдан  доktоранtурайадяk  елmи  дяряжялярин  арtырылmасы  цзря  програmлар  вар. 

Брцсселдя – Авропа  Бирлийинин  пайtахt  шящяриндя  йерляшmяkля  универсиtеt  юз 

фяалиййяtини юлkянин жянуб istiqamətində genişləndirməyi даваm едир. Арtыг бир 

нечя парk, tибб инсtиtуtунун базасында kлиниkа вя ян mцасир аваданлыгла tяж-

щиз едилmиш kиtабхана vardır. 

Универсиtеtдя  tящсил  чохпиллялидир,  елmи  дяряжя  алmаг  цчцн  универсиtеt 

tящсилинин щяр дюврц вя йа tсиkли рол ойнайыр. 

Универсиtеt tящсилинин  илk  иkи  kурсунда ömуmщуmаниtар  щазырлыг  вя  йа 

цmуmtехниkи  щазырлыг  програmы  tядрис  олунур.  Бундан  сонра  tялябяляр 

doktorluq диплоmу (башга сисtеmдя баkалавр диплоmуна mцвафигдир) алырлар. 

Нювбяtи  цч  kурс  универсиtеt  програmларындан  бири  цзря  ихtисаслашmайа  щяср 

едилир вя “лисензиаt” - Licenciate (башга сисtеmдя - mаэисtр) диплоmу верилmяси 

иля баша чаtыр. 

Белчиkада  tящсиля  франсыз,  флаmанд  вя  алmан  иcmалары  cавабдещлиk  дашы-

йыр. Tящсил 6 йашдан 16 йашадяk бцtцн ушаглар цчцн вя ахшаm mяktябляриндя 

18  йашадяk  иcбари  вя  пулсуздур.  Савадсызлыг  праktиk  олараг  ляьв  едилmишдир. 

Белчиkа ушагларынын йарысы юзял mяktябляря эедир, онларын бюйцk hissəsi kаtолиk 

kилсясиня mянсубдур. Юзял mяktяблярин щаmысы дювляtдян субсидийа алыр. 

Mяktяб tялиmинин илk пилляси алtыиллиk ибtидаи mяktябдир. Илk дюрд или иcбари, 

орtа tящсил ися bir çox щалларда щər biri иkи ил олmагла цч пилляйя бюлцнцр. Бирин-

cи вя иkинcи пиллядя шаэирдлярин йарыya гядяри цmуm педагоjи вя бядии tящсил алыр 

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

187

вя  йахуд  tехниkи  вя  йа  сяняt  щазырлыьы  kечирляр,  галанлары  ися  цmуmи  tядрис 

kурсу kечир. Сонунcу групдан шаэирдлярин йарыйа гядяри орtа mяktябин йухары 

пиллясиндя  даваm  едир  вя  бу  пилляни  гуrtаранлара  универсиtеtя  дахил  олmаг 

иmkаны  вериlir.  Белчиkада 8 универсиtеt  вардыр  вя  али  tящсил  kющня  яняняляря 

mалиkдир. Илk али tящсил оcаьы олан Лувен Kаtолиk Универсиtеtи 1425-cи илдя Папа 

V Mарtинин tяшяббцсц вя Брабанt щерсогу IV Jанын эюсtяриши иля йарадылmышдыр. 

1517-cи  илдя  Роttердаmлы  Еразm  Лувен  шящяриндя  цч  дил  (ивриt,  лаtын,  йунан) 

mяktябини tясис едир вя бунун ясасында Парисдя франсыз kоллеci йарадылmышдыр. 

Гядиm  дювляt  универсиtеtляри – Лйеj  вя  Mонс  универсиtеtляриндя  tядрис 

франсыз дилиндя, Эенt вя Анtверпен универсиtеtляриндя нидерланд дилиндя апары-

лыр.  Белчиkада  ян  гядиm  вя  ян nöfuzlu Лувен  Kаtолиk  Универсиtеtи  вя  юзял 

tяmинаtлы Белчиkа Азад Универсиtеtи 1970-cи иля гядяр иkидилли иди, лаkин tялябяляр 

арасында  tез-tез  mцнагишяляр  баш  вердийиндян  онларын  щяр  бири  mцсtягил 

нидерланддилли вя франсыздилли шюбяляря бюлцндцляр. Лувен универсиtеtинин франсыз 

шюбяси сярщяддя йерляшян Оttинйи шящяри йахынлыьындаkы йени универсиtеt шящяржи-

йиня kючдц. 1990-cы иллярдя юлkя kоллеc вя универсиtеtляриндя 120 mиня йахын tя-

лябя охуйурду. 

Юлkя  али  mяktяблярi  дювляt  вя  гейри-дювляt mцяссисяляриндян  ибаряtдир. 

Dювляt tящсил  ожаглары  щюkуmяt  бцджяляриндян  mалиййяляшир.  Айры-айры  шяхсляр 

вя  tяшkилаtлар  tяряфиндян  tясис  едилир  вя  онлардан  бир  чохунун  tяшkилиндя  вя 

mалиййяляшmясиндя  рол  ойнайан  Роmа  Kаtолиk Kилсясинин  щиmайяси  алtында 

йарадылmышдыр. Бязи mцсtягил tядрис mцяссисяляри вя юзял kаtолиk универсиtеtляри 

ижmа щюkуmяtляринин mалиййя дясtяйиндян файдаланыр. 

Универсиtеtin tящсил  müddəti aşağısı  дюрд  ил  даваm  едир,  бязи  ихtисаслара 

йийялянmяk  цчцн  универсиtеtдя  tящсил  mцддяtи 10-12 ил  даваm  едир.  Универси-

tеtлярдя tящсил сисtеmи чохпиллялидир, елmи дяряжя алmаг цчцн универсиtеt tящсили-

нин щяр бир tсиkли бу дяряжялярин алынmасы иля баша чаtыр: 

- “fəlsəfə doktoru” дяряcяси – иkи-цч иллиk база tящсилиндян сонра olur ki, 

бу биринci tсиkл адландырылыр; 

- “лисензиаt”  дяряcяси,  баkалавр  дяряcясиня  mцвафигдир,  ону  ихtисас  цзря 

иkи вя цч ил ялавя tящсилдян вя елmи иш йаздыгдан сонра алmаг олар. Бу дяряcя 

бязи  фянляр  цзря  узун  сцрян  tящсилдян  сонра  алына  биляр:  цч  ил - mцщяндис, 

фарmасепt,  щцгуг  сащясиндя  mцtяхяссис  вя  йа  дюрд  илдян  сонра - tябабяt, 

cярращ вя аkушер доktор, 

- “лисензиаt”  дяряcяси  алдыгдан  сонра  бир  илдян  tез  олmайараг,  еляcя  дя 

диссерtасийа  йаздыгдан  вя  mцдафия  еtдиkдян  сонра  “доktор”  дяряcяси  алmаг 

олар, бу ися mаэисtр дяряcясиня mцвафигдир; 

-  бунлардан  сонра  али  дяряcя  дя  вар, hansı  kи,  бу  дяряcя  доktор 

дяряcясинdən иkи ил kечяndən сонра верилир. 

Белчиkа  али  mяktябляриндя  бюйцk  сайда  яcняби  tящсил  алыр,  лаkин  онларын 

сайы али mяktябя яввялkи ил дахил олmуш белчиkалы tялябялярин сайынын 2 фаизинdən 

çox olmamalıdır.  Бу  али  mяktябдя  tящсил  алmаг  исtяйян,  лаkин  йухарыда 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

188 

эюсtярилян 2 фаизя  дцшmяйян  яжнябиляр,  яэяр  ялавя  гейдиййаt  щаггы (tящсилин 

рясmи дяйяринин азы 50 фаизə гядярini) юдяйярся, mяktябя гябул олуна билярляр. 

Яжняби  абиtурийенtляря  бу  универсиtеtляря  гябул  цчцн  вахtындан 10 ай  əvvəl 

сорьу верmяk tювсийя олунур. 

Белчиkа али  mяktябляриня гябул олунmаг цчцн яcнябиляр сянядляр паkеtи 

щазырлаmалыдыр,  бурайа  дахилдир:  паспорt; tялябя  гисmиндя  Белчиkа  али 

mяktябляриндян бириня гейдиййаt иcазяси; mадди tяmинаtын tясдиги; бу вя диэяр 

tягацдцн айрылдыьы барядя серtифиkаt вя ya başqa юлkядя Белчиkа сяфирлийи вя йа 

kонсуллуьу  tяряфиндян  иmза  вя  mющцрля  tясдиглянmиш  сяняд,  йяни  Белчиkада 

йашайышын  вя  tящсилин  хярcи  tялябянин  валидейнляри  вя  йа  спонсорлары  tяряфиндян 

юдяниляжяk; tялябянин  Белчиkайа  эялдийи  юлkянин  полис  органы  tяряфиндян 

верилmиш  “ляйагяtли  давраныш”  щаггында  шящадяtнаmя; mцвафиг  юлkядяkи 

Белчиkа сяфирлийи вя йа kонсуллуьу tяряфиндян tясдиглянmиш tибби шящадяtнаmя. 

Яcняби tялябяляр Белчиkада щяm юз щесабларына, щяm дя mцхtялиф бейнял-

халг  tяшkилаtларын  (ЙУНЕСKО,  НАTО, Avropa Birliyi, Авропа  Kосmиk 

Арашдырmалар Tяшkилаtы, БMT Ярзаг вя Kянд Tясяррцфаtы Tяшkилаtы) вердиkляри 

tягацдляр щесабына охуйа биляр. Щяm дя mцвафиг дювляt вя Белчиkанын франсыз 

вя йа флаmанд иcmасы щюkуmяtи арасында mядяниййяt, tящсил вя елm сащясиндя 

яmяkдашлыг  щаггында  сазиш  вя  йа  програm  чярчивясиндя  tящсил  алmаг 

mцmkцндцр. 

Белчиkада  ибtидаи  tящсил  mцддяtи 6 илдир.  Ерkян  йашлардан  ушагларда 

сялигялилиk, яtраф mцщиtя щюрmяt, юз щяряkяtляриня эюря cавабдещлиk, kоллеktивдя 

ишляmяk kиmи  kейфиййяtляр  инkишаф  еtдирилир.  Ибtидаи  mяktябдя  mцяллиm  щяр  бир 

ушаьа  фярди  йанашmа  tапыр.  Лап  балаcа  шаэирдляр  цчцн  kоmпyutер  синифляри, 

идmан заллары, щовузлар вя хцсуси олараг tяcщиз едилmиш ойун заллары вар. Щяр 

бир  mяktябдя  иcбари  олараг  психологлар  групу  ишляйир.  Ушагларда  йарадыcы 

габилиййяtин  вя  исtедадын  инkишаф  еtдирилmясиня  бюйцk  диггяt  йеtирилир,  бунун 

цчцн  mяktябlərдя  аktйор  сяняtkарлыьындан  tуtmуш  бичmя  вя  ял  ишляринядяk 

чохлу дярняkляр vardır. 

Орtа tящсил 4 илдян 6 иля гядярдир, щяр бири 2 ил олmагла цч пилляни бирляш-

дирир,  илk  дюрд  ил  иcбаридир.  Биринcи  вя  иkинcи  пиллянин  шаэирдляри  цmуmи  tядрис 

kурсуну вя йа ихtисаслашдырылmыш програmы (бядии tящсил, пешяляр, mусиги, рягс-

ляр, tехниkи щазырлыг) юйряня биляр. Йалныз орtа mяktябин йухары пиллясини биtирян 

шаэирдляр универсиtеtя гябул олунmаг щцгугу ялдя еtmиш олур. 

Белчиkада  али  tящсил  юзцнцн  йцkсяk kейфиййяtли  tядриси  иля  tаныныр.  Али 

tящсил  mясяляляри  Флаmанд  вя  йа  Франсыз  ижmасы  Tящсил  Назирлийи  tяряфиндян 

идаря олунур. Tядрис просеси вя mцасир елmи инkишафын mцщцm исtигаmяtляри цз-

ря фундаmенtал вя tяtбиги арашдырmаларын апарылmасы арасында баьлылыг Белчиkа 

али tящсил сисtеmи цчцн янянявидир. Универсиtеt бцджяsинин 40 фаизя гядяри елmи 

tядгигаtлара айрылыр. 

Белчиkа универсиtеtляри вя али tящсил mцяссисяляри 2004-2005-cи илдян sonra 

унифиkасийа едилmиш tядрис сисtеmини tяtбиг едир, бу сисtеm бейнялхалг баkалавр-

DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

189

mаэисtр  сисtеmиня  уйьундур.  Белчиkа  али  tящсил  сисtеmи  иkи  tипя:  универсиtеt  вя 

гейри-универсиtеt tипиня  айрылыр.  Белчиkанын  юзцнцн  йедди  универсиtеtи  вар. 

Бунлар  Лйеж  Дювляt  Универсиtеtи, Mонсе-Еkо  универсиtеtи,  Эенt  Дювляt 

универсиtеtи, Брцссел Азад (франсыздилли вя ялащиддя олараг флаmанддилли) универ-

сиtеtи,  Лувен  Kаtолиk (франсыздилли  вя  ялащиддя  олараг  флаmанддилли)  Универси-

tеtидир.  Еляcя  дя  бир  нечя  бязи  харижи  универсиtеtлярин  филиаллары  (Брцссел  вя 

Анtверпендя) вя Белчиkанын универсиtеtлярinя бярабяр olan бир нечя али mяktяби 

вардыр. Kраллыг Щярби Mяktяби дя универсиtеt tящсил mцяссисясиня аид едилир. 

Дювляt али mяktяблярин mалиййяляшдирилmяси флаmанд вя йа франсыз ижmасы-

нын щюkуmяtляри tяряфиндян щяйаtа kечирилир. Айры-айры шяхсляр вя йа tяшkилаtлар 

tяряфиндян  tясис  едилmиш  али  mяktябляр  (гейри-дювляt mяktябляри) “mцсtягил”, 

“азад” вя йа “юзял” адлар дашыйырлар. Онларын bir çoxu Белчиkада бцtцн сявий-

йялярдя tящсилин tяшkилиндя вя mалиййяляшдирилmясиндя санбаллы рол ойнаmыш олан 

Роmа Kаtолиk Kилсяси tяряфиндян йарадылmышдыр. 

Дювляt универсиtеtляри али щуmаниtар вя tябияtшцнаслыг цзря tящсили tяmсил 

едир. Юзял универсиtеtляр спесифиk пешя исtигаmяtinя вя дини istiqamətlərə (kаtолиk 

универсиtеtляри) mалиkдир. 

Mцяййян дювляt вязифяляриндя ишляmяk вя иctиmаи məna дашыйан ихtисаслар 

цзря ишляmяk (вяkил, щяkиm вя с.) цчцн mювcуд ганунвериcилийя уйьун универ-

сиtеt  диплоmунун  олmасы  зяруридир.  Универсиtеtлярдя  tядрис  програmы  юзцндя 

ашаьыдаkы пилляляри бирляшдирир: 

- база, “Kандидаt” Candidature (баkалавр диплоmуна mцвафигдир), tящ-

сил mцддяtи 2 илдир. Tялябяляр щуmаниtар елmляри юйрянир вя цmуmtехниkи щазыр-

лыг kечирляр; 

- ясас, “лисензиаt” – Licenziate (mаэисtр диплоmуна mцвафигдир). Бу дя-

ряжяни иkи вя йа цч ил ялавя ихtисас tящсилиндян вя елmи иш йаздыгдан сонра алmаг 

олар. Бязи фянляр цзря бу дяряжя даща узун сцрян tящсилдян сонра алына биляр; 

- göstərilənlərdən sonra, “доktор” – Docteur (mцtяхяссис). Бу дяряжя “ли-

сензиаt” дяряжяси алдыгдан сонра, бир илдян tез олmайараг verilə биляр, həm дя 

диссерtасийа йазылmасы вя mцдафия едилmяси tяляб olunur; 

-  али  tящсил  дяряcяси,  доktор  дяряcяси  алындыгдан  иkи  ил  сонра  kечдиkдя 

вериля биляр. 

Универсиtеtдя mиниmал tядрис mцддяtи 4 илдир, бязи ихtисаслары алmаг цчцн 

tядрис ili 10-12 ил davam едир. Али tящсилин гейри-универсиtеt сеktору “узун” вя 

йа “гыса” tядрис tсиkли иля пешя tящсили верян mцяссисяляр шябяkясиндян ибаряtдир. 

Гыса  tипли  али  tящсил 3-4 ил  даваm  edən  бир  tящсил  tсиkлиндян  ибаряtдир. 

Нязяриййянин tətbiqi və praktiki məşğələlər лабораtорийаларда, еmалаtханалар-

да апарылыр вя бир чох щалларда арtыг биринcи илдян mцщасиб, tибб бажысы, mяktяб 

mцяллиmи, kаtиб, mеханиk, kиtабханачы,  фоtограф  kиmи  ихtисаслар özrə  tядрис 

təşkil olunur. 

Щазырлыьын  узун  tядрис  tсиkли  универсиtеt  исtигаmяtли  kурсларын  вя  ихtисас-

лашmа гисmиндя пешя щазырлыьы kурсларынын узлашдырылmасыны нязярдя tуtур. Беля 

  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

190 

бир  tсиkл  беш  ил  даваm  едир,  бурада  иkи  ил  ярзиндя  цmуmи  kурслар  юйрянилир  вя 

сонрасында али tящсилли mцtяхяссис щазырланmыш олур. Биринcи пилля баша вурулдуг-

дан сонра Gradue диплоmу верилир. Иkинcи пилля баша вурулдугдан сонра Licen-

cie диплоmу верилир. Цчцнcц пилля инсtиtуt вя универсиtеtлярин иkинcи пилля mязун-

лары цчцн ейнидир, mцщяндис дяряcяси diplomu (Ingeneur diplome) верилир. 

Tядрис или сенtйабрдан ийунадяk даваm едир. Универсиtеtлярдя аkадеmиk 

ил иkи сеmесtрдян сенtйабр/йанвар вя феврал/ийун сеmесtрляриндян ибаряtдир. 

Белчиkанын универсиtеt вя али mяktябляриндя гябула mящдудиййяt йохдур, 

йалныз  зярури  сянядляри  tягдиm  еtmяk  лазыmдыр.  Лаkин  даща sanballı  али 

mяktябляря гябул олmаг цчцн йа mцсабигяли гябул иmtащанлары верmяk, йа да 

tесtдян kечmяk лазыmдыр. 

Ихtисасдан  вя  tящсилин  пиллясиндян  асылы  олараг,  али  mяktяб  tяряфиндян  бир 

tялябя  цчцн  бир  tядрис  илиндя  tяляб  олунан  хярж 150-дян 200 mин  Белчиkа 

франkына  гядярдир (tягрибян 4-5,5 mин  доллар).  Бу  вясаиtляри  али  mяktябляр  дил 

ижmал  щюkуmяtляриндян, kилсядян,  айры-айры  шяхслярдян  вя  tяшkилаtлардан 

субсидийа  гисmиндя  алыр.  Али  mяktябдя  tящсил  алmаьа  йазыларkян  абиtурийенt 

йалныз  “гейдиййаt  щаггыны”  юдяmялидир,  бу  ися  бир  аkадеmиk  ил  цчцн 15600-

26300  Белчиkа  франkы (420-720 доллар)  едир.  Йазылmа  щяр  tядрис  или  цчцн 

айрылыгда  апарылыр.  Бязи  ихtисаслардан  олан  tялябяляр  лабораtорийа  ишляринин  дя 

щаггыны юдяйир. Щяр ил щяр бир tялябя дярслиkляр ялдя еtmяйя азы 14 mин Белчиkа 

франkы (400 доллар) сярф едир.