AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu


Bombey Universiteti (University of Mumbai)



Yüklə 3,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə32/41
tarix14.01.2017
ölçüsü3,82 Mb.
#5285
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   41

Bombey Universiteti (University of Mumbai).(1996-cы ildяn rяsmi adы 

Mumbay universitetidir).Mumbay universiteti яvvяllяr Bombey Universiteti 

kimi tanınırdı. Universitet Hindistanın яn qяdim vя birinci universitetlяrindяn 

biridir və Bombeydя yerlяшir. Mumbay Universiteti dюvlяt tяhsil mцяssisяsi 

olaraq, Hindistanыn Maharastra яrazisindя yerlяшir. O, 1996-cы ilя  qяdяr 

Bombey Universiteti kimi tanыnmыш, 1996-ci ildя Bombey шяhяrinin adы 

dяyiшilib Mumbay olduqdan sonra, Bombey Universiteti, Mуmbay univer-

siteti kimi tanыnmaьa baшladы. Universitetin filiallarы olan kolleclяr Mumbay 

шяhяrinin vя Thane, Raigad, Ratnagiri vя Sindhudurg adlanan sahilyanы 

rayonlarыnыn  яrazisindя yerlяшmiшdir. Universitet bir чox istiqamətlərdə 

diplom vя sertifikatlar verməkdən яlavя, bakalavr, magistr vя doktorantura 

dяrяcяlяri  цzrя diplom vя sertifikatlar tяqdim edir. Universitet 1857-ci ildя 

Dr Cohn Wilson tяrяfindяn tяsis edilmiш  vя Britaniyanыn ali tяhsillяrinin 

modellяri  яsasыnda qurulmuшdur. Mumbay Universitetində  tяdris onun 

filiallarы olan kolleclяrdя keчirilir. St. Xaviers Colleci 1868-ci ildя universitetя 

birlяшdirilmiшdir. Birinci vitse kansler Dr Con Vilsonun hяyat yoldaшы 

Margaret Bayne Vilson qыzlar цчцn 16 mяktяb tяsis etmiшdir, onlarыn arasыnda 

яn mяшhuru olan Sankt-Kolumbiya Ali mяktяbini xцsusi qeyd etmяk olar. Иlk 

яvvяl Elphinstone Collecinin binasы Mumbay Universiteti цчцn istifadя 

edilmiшdir. Universitetin akt zalыnda  цzяrindя zodiak bцrclяrinin dairяvi 

шяkildя  tяsvir edildiyi vitrac pяncяrяsi bцtцn dцnyada mяшhurdur. Hazыrda 

universitet kampuslarы  (шяhяrciklяri) idarяetmя  mяrkяzlяri vя ali tяhsil 

mяrkяzlяri kimi fяaliyyяt gюstяrirlяr. Mumbay Universitetinя birlяшdirilmiш 

kolleclяrin bir çoxu Mumbay шяhяrindя  vя digяr rayonlarda yerlяшmiшdir. 

Universitetin kampusları Mumbay шяhяrinin  яtrafыnda Kalina, Santakruz 


DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

363


яrazilяrindя yerlяшir. Kampusda universitetin akademik vя inzibati шюbяlяri 

yerlяшir. Fort яrazisindя yerlяшmiш digяr kampusdа yalnыz inzibati iшlяr hяyata 

keчirilir. 

Mumbay Universiteti Milli Qiymяtlяndirilmя  vя Akkreditasiya шurasы 

tяrяfindяn beш ulduz reytinqi olan universitet kimi qiymяtlяndirilmiшdir. 2010-

cu ildя, dцnya  юlkяlяrinin 500 universiteti arasыnda 451-500 yerdя 

gюstяrilmiшdir. 2009-cu ildя o hяmin siyahы  чяrчivяsindя artыq 432-ci yerdə 

sıralanmışdır. Mumbay шяhяrindя yerlяшяn dцnya  шюhrяtli institutlarыn bir 

neчяsi bu universitetя birlяшdirilmiшdir. Onlarыn bir çoxu hazыrda mцstяqil 

institut hesab olunurlar. Bura St.Xavyer (Mцqяddяs Xavyer) kolleci, Narsee 

Moncee kolleci, Veermata Cicabai Texnoloji İnstitutu, Kimya Texnologiya 

Иnstitutu, Mumbay Universitetinin institutu hesab olunan Tata Fundamental 

Tяdqiqatlar Иnstitutu vя Tata Memorial Xяstяxanasы daxildir. 

Universitetdя 200 mindяn artыq tяlяbя  tяhsil alыr, orada 354 kollec, 36 

idarя  vя  tяhsil elmi-tяdqiqat vя tibb mяrkяzlяri, o cцmlяdяn aшaьыdakы insti-

tutlar, mюvcuddur: Tibb Elmlяri  İnstitutu, Kimya Texnologiyalarы  İnstitutu, 

Mцhяndislik  İnstitutu, iİdarяetmя  İnstitutu, "Narsil Mondzhi" Menecmenti 

İnstitutu, "Tata" Fundamental Tяdqiqatlar  İnstitutu, Texnoloji "Ramrao 

Adik" vя texnoloji "Vidyalankar" İnstitutu, Dzhamnalal Bacac Menecmenti 

İnstitutu vя s.. Universitetin tяrkibinя  hяmчinin Bombeydя  mюvcud olan 

Cavaharlal Nehru adыna яn bюyцk kitabxana da daxildir. Kitabxanada qяdim 

яlyazmalarыn geniш kolleksiyasы vardыr. 

Bu universitet 1857-ci ildя  tяsis olunmuшdur. 1904-cц ilя  qяdяr onun 

funksiyalarы  яlavя birlяшdirilmiш kolleclяrdя test vя  tяlimlяrin keчirilmяsi ilя 

mяhdud idi (tяhsil sistemi Oksford sistemi цzrя qurulmuшdu). 1904-cu ildяn 

sonra universitetя bilavasitя tяhsil fяaliyyяtinin tяшkili hцququ (mцhazirяlяrin 

oxunmasы vя tяhsil prosesi zamanы zяruri olan elmi iшlяrin nяшri) verildi. 1948-

ci ilя qяdяr universitetdя orta mяktяbdən imtahanlar keчirilirdi vя bu da orta 

tяhsilin sяviyyяsinя  bюyцk tяsir gюstяrirdi. Bombey Universitetinin mцasir 

strukturu Bombey Universitetinin 1953-ci il aktы яsasыnda tяyin olunmuшdur, 

bu akta яsasяn Bombey universitetinя birlяшdirilmiш kolleclяr universitetin 

tяrkibinя daxil edildilяr. 

Bu universitetin fяaliyyяtinin 150 illiyinя nяzяr salsaq, onun cяmiyyяtin 

mяnяvi vя intellektual nailiyyяti kimi mцxtяlif  чeшidliliyi aчыq-aydыn  шяkildя 

gюrönör. Universitet юlkяnin, xцsusilя  dя Mumbay шяhяrinin getdikcя artan 

sosial dяyяrlяrinin vя imkanlarыnыn yцkцnцn mцяyyяn hissяsini, цmumilikdя, 

юz  цzяrinя  gюtцrяrяk, hяr zaman юlkяnin inkiшafыna gцclц  tяkanverici qцvvя 

kimi  чыxыш edir. Milli sяviyyяdя o, idman vя  mяdяniyyяt sahяlяrindя  bюyцk 

nailiyyяtlяr  яldя etmiшdir. Son 5 il яrzindя doktorantların sayы 112%, distant 

tяhsili  яldя edяn tяlяbяlяrin sayы 147%, beynяlxalq jurnallarda dяrc olunmuш 

elmi mяqalяlяrin sayы isя 156% artmышdыr. Hazыrda orada 80-dən  чox fяnn 

mцяllimi fяaliyyяt gюstяrir. Son 5 il яrzindя universitetin mцяllimlяri 18 milli 



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

364 



vя beynяlxalq mцkafat  яldя etmiшlяr. Hяr il 20-yə yaxыn mцяllim xarici 

юlkяlяrdя beynяlxalq konfranslarda iшtirak etmяk və elmi iшlяri xarici яmяk-

daшlarla birlikdя hяyata keчirmяk цчцn xarici юlkяlяrя sяfяr edir. Universitet, 

onun kolleclяrindя  iшlяyяn mцяllimlяrin minimal ixtisaslaшmalarыnы  mцяyyяn 

etmяk, kollecdя təlim-tяrbiyя iшlяri цzrя nяzarяtin aparыlmasы hцququnu və s. 

яldя etdi. Bununla yanaшы, universitetin tяrkibindя olan kolleclяrin mцяyyяn 

mцstяqillik hцququ saxlanыldы. Bu sяbяblərdяn dя Bombey Universiteti federal 

universitet kimi tanınır. 

Hindistan mцstяqillik яldя etdikdяn sonra (1947) universitetdя sяnaye vя 

kяnd tяsяrrцfatы цzrя kadrlarыn hazыrlыq bюlmяsi geniшlяndirildi, tяbiяt elmlяri 

sahяsi  цzrя  tяdqiqat iшlяrinя diqqяt artыrыldы. 1953-cö il aktına  яsasяn qiyabi 

tяhsili tяшkil etmяk hцququnu  яldя etdi. Universitetin nяzdindя hindi vя 

maratxi dillяrindя fяhlя sinfi цчцn axшam kurslarы aчыldы. 

Yuxarыda gюstərilən tяhsil mяrkяzlяrindяn, kolleclяrdяn vя institutlar-

dan başqa, Mumbayda vя onun яtrafыndakы rayonlarda yerlяшяn mцhяndislik 

kolleclяri də Mumbay Universitetinin tяrkibinя daxildir. 

Universitetin mяzunlarыnыn arasыnda  чoxlu sayda tanыnmыш siyasi 

xadimlяrя vя məşhur aktiyorlara rast gяlmяk olar. Universitetdə alыnan tяhsil 

юz fundamentallыьы, keyfiyyəti, юzünəmяxsusluьu ilə seчilir. 

Dehli Universiteti (University of Delhi). Dehli Universiteti Mяrkяzi 

Qanunvericilik Assambleyasыnыn aktы яsasяnda 1922-ci ildя tяsis olunmuшdur. 

Иlk illяrdя universitetdя incяsяnяt vя elm fakцltяsindя 750 tяlяbя tяhsil alыrdы. 

Hazыrda universitetdя 14 fakцltя  fəaliyyət gюstərir. 86 professor-müəllim 

чalışır vя 79 kollecdя 220 min tяlяbя tяhsil alыr. Dehli Univesiteti Hindistanыn 

яn qяdim tяhsil mяrkяzi olaraq, hяm də onun яn yaxшы universitetlяrindяn 

biri hesab olunur. 

Dehli Universiteti Hindistan Hюkumяti tяrяfindяn maliyyяlяшdirilir. 

1922-ci ildя yaradыlmыш bu tяhsil ocaьы magistr vя doktorantura sяviyyяsindя 

proqramları  tяklif edir. Hindistanыn vitse-prezidenti Dehli Universitetinin 

Kansleridir. O, dцnya universitetlяrinin THES - QS reytingi цzrя  dцnyada 

371-ci yeri tutur. Universitetdя  Шimali kampus vя  Cяnubi kampus adlanan, 

mцvafiq olaraq шяhяrin шimalыnda vя cяnubunda yerlяшяn iki kampusu vardır. 

Шimali kampus Dehli metrosunun sarы  xяtti ilя baьlыdыr. Stansiya Vishшa-

vidyalaya stansiyasы adlanыr, bu sюzцn mяnasы Hind dilindя universitet 

demяkdir . 

Dehli Universiteti tяhsil, яla tяdris metodologiyasы vя elmi-tяdqiqatlarыn 

aparыlmasыnыn keyfiyyяti  цzrя başqa Hindistan universitetlяri  цчцn model vя 

yol gюstərən universitetdir. Dehli universitetində tяhsilin keyfiyyяtinя gяldikdя 

isя, Hindistanыn bцtцn yerlяrindяn bu universitetdя tяhsil almaq цчцn bir чox 

tяlяbяlяr cяlb olunmuш vя belя mюhtяшяm tяhsilin яldя olunmasыnыn nяticяsindя 

həmin tяlяbяlяrin яksяriyyяti cяmiyyяtdя, elm alяmindя mяшhurlaшmыш, bюyцk 

ad qazanmышlar. 


DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

365


Dehli Universiteti yarandыьы zaman Dehlidы yalnыz цч kollec - Mцqяddяs 

Stefan kolleci, Hinduist kolleci vя Ramcas kolleci mюvcud idi. Mцqяddяs Ste-

fan kolleci 1881-ci ildя, Hinduist kolleci 1899-cu ildя vя Ramcac kolleci 1917-ci 

ildя  tяsis olunmuшdur. Bu цч kollec dяrhal Dehli universitetinя birlяшdirildi. 

Dehli Universitetindя tяhsil bu цч kollecdяn, iki incяsяnяt vя elm fakцлtяsindяn, 

orada tяhsil alan 750 nəfər tяlяbяdяn baшladы. Qыsa mцddяt яrzindя Dehli Uni-

versiteti яn bюyцk Hind Universiteti kimi tanыndы. Universitet Hindistanda яn 

bюyцk universitetlяrindяn birinя чevrilmiшdir. Hazыrda hər il tяlяbяlяrin sayыnыn 

artmasы bu universitetin tяhsil sяviyyяsinin nöfuzunun gюstяricisidir. 

Dehli Universiteti юlkяnin birinci universiteti olub, tяhsil vя  tяdqiqat 

sferalarыnda yцksяk standartlarы ilя tanыnaraq юz fakцltяlяrinя gюrkяmli alim-

lяri cяlb edir. Tяsis olunduьu gцndяn bu universitetin prinsiplяrinin arasыnda 

mцшahidя olunan tяhsil vя  tяdqiqat sferalarыnda mцkяmmяlliyя meyillilik 

prinsipi  юlkяnin bцtцn universitetlяrini Dehli universitetininin modelini яsas 

gюtцrmяyя vadar etdi. Onun zяngin akademik яnяnяlяri hяr zaman яn istedad-

lы  tяlяbяlяri cяlb etdir vя  bу  tяlяbяlяr gяlяcяkdя  cяmiyyяtin və elmi zяngin-

lяшdirяrяk universitetin adыnы daha da ucaldыr. 

Universitetin beш departamenti: Kimya, Geologiya, Zoologiya, Sosiolo-

giya vя Tarix departamentlяri yцksяk sяviyyяli tяqdiqat mяrkяzlяri statusunu 

almышdır. Bu mяrkяzlяr mцvafiq sahяlяr  цzrя  tяdris vя elmi tяdqiqatlarыn 

aparыlmasыnыn qabaqcыl tяcrцbяsinin daшыyыcыlarы kimi юzцnяmяxsus zяnginliyя 

malikdir. Bundan başqa, universitetin чoxlu sayda шюbяlяri xцsusi proqram 

чяrчivяsindя onlarыn qabaqcыl, zяngin iшlяrinin tanыnmasыnыn niшanяsi (яlamяti) 

olaraq qrantlar яldя edirlяr. Bunlara aшaьыdakы departamentlяr daxildir: Hin-

di, Roman, Fars, Coьrafiya, Musiqi, Antropologiya, Riyaziyyat, Buddizm, 

Иngilis  дили, Sosial vя s.. Universitet bu gцn ayrы-ayrы kolleclяrdя yerləşən 

kitabxanalardan яlavя olaraq, 15 bюyök kitabxanasы ilя dя fяxr edя bilяr. 

Fizika vя kimya departamentlяrinin yaxыnlыьыnda yerlяшяn universitetin 

elm mяrkяzində bir sыra mцrяkkяb vя iri tяdqiqat ləvazimatları (alяtlяri) 

yerlяшmiшdir. Bu alяtlяr tez-tez mцяllimlяr, diplomdan sonrakы fakцltяlяrin 

elmi iшчilяri tяrяfindяn, hяm də Dehlidя vя onun яtrafыnda чoxlu sayda başqa 

mцяssisяlяr tяrяfindяn istifadя olunur. 

Son illərdə universitetin, Шimal vя Cяnub kampuslarında bцtцn kolleclяri 

vя departamentlяri birlяшdirяn lift-optik шяbяkя чяkiлmiшdir. Dehli Universiteti 

sцrяtlя artan шяhяrlə ayaqlaшmaq цчцn bir чox istiqamяtlяrdя inkiшaf edir. Bu 

baxımdan  Жяnub kampusu cяnubi Dehli sakinlяrinin tяhsilinin  яldя etməsi 

prosesini asanlaшdыrmaq  цчцn 1973-cц ildя yaradыlmышdыr. 69 hektar yaшыllыьы 

olan bu kampus tяbii яtraf ilя cяlbedici daьlыq boyunca yerlяшir. Onun bir чox 

departamentlяri incяsяnяt fakцltяsinя daxildir, fяnlяrarasы  vя  tяtbiqi elmlяr 

fakцltяsi, idarяetmя fakцltяsi dя  Cяnubi Kampusda yerlяшir. Bundan baшqa, 

Kampusda zяngin kitabxana, Saьlamlыq Mяrkяzi, Bank, Poчt Offisi, inzibati 

bюlmя vя imtahan bloklarы vardыr. Cяnubi Kampus hяmdə professor-mцяllim 



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

366 



vя qeyri-mцяllim heyяti  цчцn mцяyyяn yaшayыш  mяhяllяlяrinin tяqdim 

edilmяsini tяmin edir. Яcnяbi vя ya шяhяr sakinlяri olmayan tяlяbяlяr цчцn юç 

yataqxanaлары tяklif olunur. 

Dehli Universitetinя birinci чaьыrыш zamanı 750 nəfər dяvяt olmuşdur. Bu 

tədbir 26 mart 1923-cц ildя Dehli Qanunvericilik Assambleyasыnыn nяzdindя 

olan Katibliyin Binasыnыn akt zalыnda keчirildi. Hюrmяt  яlamяti olaraq Hin-

distanыn vitse-kralыna zati-alilяri Md.Cahana və universitetin vitse-kansleri 

Hari Sinqh Gaur cяnablarыna universitetin fяxri adы tяltif olundu. 

1947-cil ildя Universitetin gцmцш yubiley ilindя  hяmчinin Hindistanыn 

mцstяqillik gцnц qeyd olundu vя universitetin яsas zalыnda ilk dяfя olaraq 

Hindistanыn bayraьы ucaldы, lakin bяzi inzibati problemlяr ucbatыndan яsas tяn-

tяnяli mяrasim 1948-ci ildя keчirildi vя bu mяrasimdя baş nazir Cavaharlal 

Nehru, Lord Maunbatten, Ledi Maunbatten, Abur Kalam Azad, Zakir Hц-

seyn kimi gюrkяmli dюvlяt xadimlяri iшtirak etmiшlяr. Iyirmi beш il sonra 1973-cц 

ildя universitetin qыzыl yubiley mяrasimindя Hindistanыn baш naziri Иndira Qan-

di, Satyacit Ray, Amrita Pritam vя MS Subbulakshmi iшtirak etmiшlяr. 

Son yeddi onilliklяr яrzindя Dehli Universiteti Hindistanыn яn bюyцk uni-

versitetlяrindяn birinя чevrilmiшdir. Hazırda orada 14 fakцltя, 86 akademik de-

partament vя 220 000 tяlяbяsi olan bцtцn  шяhяr boyu yerlяшdirilяn 79 kollec 

mюvcuddur. Universitetin fяxri dяrяcяlяri Bюyцk Britaniyanыn baш naziri Qor-

don Braun da daxil olmaqla bir чox dцnya шюhrяtli xadimlяrя tяltif edilmiшdir. 

Bu universitetin tarixinя nяzяr salsaq, onun uzun inkiшaf yolu keчdiyini 

gюrяrik. Цч kollecin birlяшmяsindяn яmяlя gяlmiш, 750 tяlяbяdяn baшlamыш bu 

tяhsil ocaьы hazыrda mюhtяшяm tяhsil ocaьыna чevrilmiшdir. Bu fakt bizя univer-

sitetin inkiшaf strategiyasыnыn dцzgцn istiqamяtlяnmяsini aчыq-aydыn  шяkildя 

sцbуt edir. Bu yolda Hindistanыn Hökümяtinin dя bюyцk rolunu xцsusilя qeyd 

etmяk mяqsяdяuyьundur. Bu universitet hяr zaman dюvlяt nяzarяti altыnda 

saxlanыlmыш vя dюvlяt dяstяyi яsasnda inkiшaf etmiшdir. 

Dehli Universitetinin tяlяbяlяri hazыrda mцxtяlif  юlkяlяrin tяlяbяlяri ilя 

beynяlxalq yarышmalarda iшtirak edir vя bir чox hallarda qalib olaraq birinci 

yerlяri tuturlar. Bundan başqa, hяmin tяlяbяlяr tяhsillяrini bitirdikdяn sonra 

mцxtяlif  юlkяlяrin ali tяhsil mцяssisяlяrinя  mцяllim kimi dяvяt olunaraq, 

universitetin adыnы  vя  zяngin  яnяnяlirini daha da ucaldыrlar. Bu institutun 

qяdim vя zяngin яnяnяlяri onun tяlяbяlяrini digяr universitetin tяlяbяlяrindяn 

fяrqli cəhətdə  gюstяrir. Dehli universitetindя  tяhsil sistemi hяr il təkmillяшir, 

universitetin iшinя  bцtцn dцnyadan yeni-yeni istedadlы alimlяr cяlb olunur, 

tяhsil vя  tяdqiqat sferalarы inkiшaf etdirilir. Orada alыnan tяhsil hяr zaman 

keyfiyyяt gюstяricisinə görə  tяlяbяnin gяlяcяk hяyatы  цчцn mюhkяm bцnюvrя 

rolunu oynayır. Dцnyanыn bir чox universitetlяrinin bu mюhtяшяm universi-

tetin inkiшaf strategiyasы modelindяn istifadя etmяsi mяqsяdяuyьundur, чцnki 

bu model bцtцn dцnya elmi цчцn яlveriшli model olaraq uzun illяr boyu юzцnц 

yalnыz yaxшы tяrяfdяn tanыtmышdыr. 



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

367


 

 

İRANDA TƏHSİL 

 

 



 

Апарылан щесаблаmалара эюря 1979-жу илдя İranda ящалинин tягрибян 60%-i 

савадсыз  иди. 6-14 йашлы  ушагларын  tящсили  ижбаридир.  Бцtцн  mяktяблярдя  tядрис 

фарс дилиндя иди, гейри-фарс дилиндя вя Азярбайжан дилиндя mяktяб йох иди. 

Харижи  юлkялярин,  о  жцmлядян  ССРИ-нин  али  mяktябляриндя 30 mин  иранлы 

али  tящсил  алырды (1974). Бюйцk  универсиtеtляри bunlardır: Tещран  универсиtеtи 

(1934, 1976-77-жи дярс илиндя – 8 mиндян чох tялябя), Tябриз универсиtеtи 1957, 

7,2 mин tялябя, 1974-1975-ci tədris ilində, Иран Mилли универсиtеtи 1960, 6,9 mин 

tялябя, 1974-1975-ci tədris ilində, Полиtехниk универсиtеtи 1966, 2,9 mин tялябя 

1974-1975-ci tədris ilində. 

ХВЫЫЫ  ясрин  сонларындан  башлайараг  елm, tящсил  вя.с  сащялярдя  mцtяхяс-

сислярин  щазырланmасы  цчцн  исtедадлы  эянжляр  Авропа  юлkяляриня  эюндярилирди. 

Юлkядя 1951-жи илдя “Билиk еви” адландырылан дарцлфунун ачылды. Бунун ачылmа-

сында mягсяд dəqiq вя щуmаниtар елmляр цзря kадрлар  щазырлаmаг иди. Tящсил 

орtа mяktяб сявиййясиндя 5 ил mцддяtиндя иди. 1859-жу илдя илk дяфя олараг tяд-

рис просесляри дювляt tяряфиндян нязаряtя эюtцрцлдц. Али mяktяблярин mейдана 

эялmяси дарцлфунун инkишафынын ардыжыл олараг иtирилmясиня сябяб олду. 

1855-1856-жы  иллярдя  Иранда  Елmляр  Назирлийи  йаранды  вя 1872-1873-жц 

иллярдя Tещранда харижи дилдя дцнйяви mяktябляр tяшkил олунду. 1889-1890-жы ил-

лярдя  диплоmаtлар  щазырлайан  Али  Сийаси  Елmляр  Mяktяби, 1900-1902-жи  иллярдя 

ися “Mядрясе йе Фялащеt” адлы яkинчилиk mяktяби tясис едилди. Бу дюврдя Иранын 

Жянуби  Азярбайжан  щиссясиндя 150 цmуmи  вя  хцсуси  mяktяб  вя 10 mядряся 

вар иди. Урmийада Али Tибб Mяktяби ачылmышды. 1875-жи илдя Tябриздя йени tипли 

дювляt mяktяби – Tябриз дарцлфуну ачылды вя бурада щярби вя mцлkи mяmурлар, 

щяkиmляр  щазырланырды. Mяktяб 2 ил  фяалиййяt  эюсtярmиш  вя  щяр  ил 40-45 няфяр 

mязуну олmушдур. 1888-жи илдя Mирзя Щясян Рцшдиййя йени tипли mяktяб tяшkил 

еtmишди. 1905-1911-жи  иллярдя  Жянуби  Азярбайжанда 37 mилли  mяktяб (22-си 

Tябриздя) фяалиййяt эюсtярирди. 

1910-жу  илдя  Mаариф,  Вягфляр  вя  Инжясяняt  Назирлийинин  низаmнаmяси, 

1911-жи  илдя  ися“Tящсилин  ясас  Гануну” tясдиг  олунду.  Бу  Гануна  эюря, 

iбtидаи tящсил ижбари елан олунду. Ганунда mяktябляр 4 нювя айрылырды: 

1) kянд ибtидаи mяktябляри; 2) шящяр ибtидаи mяktябляри; 3) орtа mяktябляр; 

4)  али  mяktябляр. 1911-жи  илдя  йени  ганунлара  эюря,  Авропайа  tялябя 

эюндярmяk вя Tещран, Tябриз, Mяшщяд, Шираз вя Kирmан шящярляриндя дювляt 

бцджяси  щесабына  алtы  синифли  ибtидаи  mяktябляр  йарaдылmаlı  иди.  Бу  ганунларын 

гябулундан сонра орtа цmуmtящсилин mцддяtи 12 ил mцяййянляшдирилди. 1918-cи 



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

368 



илдя педагоjи kадр щазырлайан Mярkязи Дарцлmцяллиm tясис едилди. 1897-cи илдя 

Mцзяффяряддин шащын хцсуси яmри иля Tещранда M.Щ.Рцшдиййя tяряфиндян йени 

tипли “Рцшдиййя” адлы mяktяб ачылды. 

1921-жи илдя Иранда Али Mаариф Шурасы tясис олунду. Mаарифля баьлы олан 

бцtцн  ишляр  ганун  ясасында  щяйаtа  kечирилmяйя  башлады. 1928-жи  илдя  tяшkил 

олунан Али Дарцлmцяллиm 1933-жц илдя Педагоъи Инсtиtуt адландырылды. Mцяллиm 

kадрлары  щазырлаmаг  mягсядиля  педагоъи  tехниkуmлар  йаранды. 1934-жц  илдя 

Tещран  Универсиtеtинин  tяшkили  щаггында  ганун  Mилли  Шура  Mяжлисиндя  tясдиг 

олунду.  Универсиtеtин 6 шюбяси  вар  иди: 1) фялсяфя  вя  илащиййət  елmляри; 2) tя-

биййяt  вя  рийазиййаt  елmляри; 3) ядябиййаt  вя  педагоъи  елmляр; 4) tибб  елmляри;   

5) щцгуг, сийаси вя игtисади елmляр; 6) tехниkи елmляр. 

1935-жи  илдя  Иранда  йашлыларын  tящсилиня  диггяt  арtырылды.  Орtа  mяktяб 

дюврц Франсада олдуьу kиmи цч mярщяляйя (цчиллиk, ikiиллиk, birиллиk) бюлцндц. 

1943-жц илдя Иранда ижбари Tящсил Гануну tясдиг олунду. 1966-1978-жи иллярдя 

йени mаариф сисtеmи фяалиййяt эюсtярди. Йени сисtеmя эюря ибtидаи tящсил 5, орtа 

tящсил 3 вя 4-иллиk олараг иkи пилляйя айрылды. Орtа mяktябин 4-иллиk дюврц нязяри 

вя  tехниkи-пешя  бюлmяляриня  айрылmышды.  Бу  ганунлар  Жянуби  Азярбайжанда 

tящсилин инkишафына mцяййян гядяр tясир эюсtярди. 1911-жи илдя Tябриздя ибtидаи 

дювляt mяktяби  ачmаг  щаггында  ганун  гябул  олунду. 1917-жи  илдя  Tябриздя 

илk  орtа  mяktяб  йаранды. 1933-1934-жц  иллярдя  Жянуби  Азярбайжанда 27 орtа 

mяktяб вя 186 ибtидаи mяktябдя 30 mин шаэирд tящсил алырды. 1934-1935-жи илляр-

дя Tябриздя вя Урmийада “Данешсяра” (педагоъи mяktяб) ачылды. 1934-1941-жи 

иллярдя Жянуби Азярбайжанда 105 mяktяб (15-и Tябриздя), 1938-1939-жу иллярдя 

27 ибtидаи, 52 орtа mяktяб фяалиййяt эюсtярирди. 1946-жы илдя Tябриз Универсиtеtи 

йаранды вя бу универсиtеtин цч фаkулtяси (педагоъи, tибб вя kянд tясяррцфаtы) вар 

иди. 1952-1953-жц  илдя  Жянуби  Азярбайжанда 833 ибtидаи  вя 64 орtа  mяktяб 

фяалиййяt эюсtярирди. Али Mаариф Шурасынын tясдиг еtдийи ясаснаmяйя эюря, tящсил 

сисtеmи ашаьыдаkы mярщяляляри ящаtя едир: mяktябягядяр tялиm вя tярбийя дюврц; 

ибtидаи tящсил дюврц; исtигаmяtляндирижи (йюнялtmя) tящсил дюврц; tехниkи вя пешя 

tящсили  дюврц;  ялащиддя  mяktябляр;  универсиtеt  вя  башга  али  mяktябляр.  Иранда 

али  tящсил  шябяkяси  ашаьыдаkы  tящсил  mцяссисяляриндян  ибаряtдир:  универсиtеtляр; 

инсtиtуtлар; али mяktябляр; tехниkи инсtиtуtлар; Иранда гейри-дювляt (юзял) али tяд-

рис mцяссисяляри дя фяалиййяt эюсtярир. 

Tящсил  аланларын  сайы 18,9 mилйон  няфярдир.  Юлkядя 1300000 mин  tялябя 

вардыр, йяни щяр 45 няфярдян бири али mяktябдя охуйур. Щяр ил али tящсил mцясси-

сялярини 161 mиндян  чох  tялябя  биtирир.  Щазырда  юлkядя 440 али  mяktяб,  о 

жцmлядян 87 универсиtеt, 23 инсtиtуt, 6 али tящсил mярkязи, 70 яйани инсtиtуt, 120 

“Пяйаmи-нур” универсиtеtи вя 115 ислаm универсиtеtи фяалиййяt эюсtярир. 

Иранда али mяktябляр иkи ясас група бюлцнцр: дювляt вя юзял али mяktябляр. 

Али tящсил просеси və онун tянзиmлянmяси ихtисаслашmаны нязяря алmагла, ясасян, 

иkи  mцсtягил  назирлиk: Mядяниййяt  вя  Али  Tящсил  Назирлийи,  Сящиййя  вя  Tибби 

Tящсил Назирлийи tяряфиндян идаря едилир. Дювляt али mяktяблярин вя еляжя дя юзял 



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

369


али  mяktяблярин  tялябяляринин  бир  щиссяси  юлkянин  Tящсил  Tяшkилаtы  tяряфиндян 

kечирилян  цmуmmилли  mцсабигядя  ишtираk  йолу  иля  еkсперt (баkалавр)  дяряжяси, 

(mаэисtр) баш еkсперt вя доktор дяряжяляри алmаг цчцн бурахылыш ялдя едир. 

Щазырда юлkядя Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийиня tабе олан 50 уни-

версиtеt,  Сящиййя  вя  Tибби  Tящсил  Назирлийиня  tабе  олан 33 универсиtеt,  башга 

назирлиkлярин  сялащиййяtиндя  олан 53 универсиtеt  вя  али  tящсил  mярkязи  фяалиййяt 

эюсtярир. Щяm дя Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийинин tабелийиндя 23, Сящий-

йя вя Tибби Tящсил Назирлийинин tабелийиндя 6 tядгигаt mярkязи mювжуддур. 

Иранда 6 йашындан  йухары  савадсыз  вяtяндашларын  сайы 20,49 фаиз  tяшkил 

едир. Бу о деmяkдир kи, 9,9 mилйон адаm охуmаг вя йазmаг бажарmыр. Tящсил 

mцяссисяляринин щяр бириндя орtа щесабла 20 няфяр олmагла 556 mин синиф вардыр. 

Савадлылыьын арtыm tеmпи ящалинин арtыm tеmпини иkи дяфя габаглайыр. 

Mядяниййяt  вя  Али  Tящсил  Назирлийи,  Сящиййя  вя  Tибби  Tящсил  Назирлийи 

няздиндя фяалиййяt эюсtярян Али tящсилин genişlənməsi цзря Шуранын вязифяси али 

tящсил вя tядгигаt фяалиййяtинин mцвафиг шябяkясинин tясиси вя инkишаф еtдирлmяси 

цзря ишляри планлашдырmаг вя онлара нязаряt еtmяkдир. 

Универсиtеtляр  вя  бцtцн başqa  али  tядрис  mцяссисяляри,  щяm  дя  tядгигаt 

mцяссисяляри Mядянийяt вя Али Tящсил Назирлийининин, али mяktяб реktорларынын 

вя  tядгигаt mцяссисяляри  рящбярляринин idarə etməsi ilə  фяалиййяt  эюсtярир. 

Универсиtеt (вя йа бцtювлцkдя али mяktяб) Шуралары tядрис просесинин вя tядги-

гаt фяалиййяtинин планлашдырылmасы mясяляляри иля mяшьулдур. 

Универсиtеtлярин  вя  диэяр  али  mяktяблярин  елmи  шураларынын  цзвляри  юз 

сялащиййяtляри чярчивясиндя рясmи вя mцгавиляли гайдада фяалиййяt эюсtярир. Он-

ларын вязифяси ясас еtибариля елmи лайищялярин щяйаtа kечирилmясиндян, tядрисдян, 

tядрис  просесиня  елmи  вя  праktиkи  хидmяtдян,  елmи  еkсперtиза  вя  tювсийялярин 

ишляниб  щазырланmасы  иля  баьлы  tапшырыгларын  йериня  йеtирилmясиндян,  елmи  сеmи-

нарларда, kонфрансларда вя диэяр елmи вя профессионал форуmларда ишtираkдан, 

еляжя  дя  юз  иш  йери  цзря  mцвафиг  шураларын  фяалиййяtиндя  ишtираk  еtmяkдян 

ибаряtдир. 

Дювляt  сеktорунда  (вилайяt mярkязляриндя  вя  юлkянин  ири  шящярляриндя 

фяалиййяt  эюсtярян  универсиtеtлярля  йанашы)  дисtанt tящсил  (məsafədən  tящсил) 

принсипи цзря елmи билиkлярин инkишаф еtдирилmяси вя йайылmасы mягсяди иля 1988-жи 

илдя  “Пяйаmи-нур”  универсиtеtи  йарадылmышдыр. “Пяйаmи-нур”  универсиtеtляр  ся-

виййясиндя  гийаби  və  яйани  tящсил  цзря  tящсил  програmларынын  щяйаtа  kечирил-

mясини  вя  юз  билиk  сявиййялярини  арtырmаг  исtяйян  ишля  mяшьул  олан  адаmларын 

(щяttа  евдар  гадынларын)  чох  эениш  чеврясини  tящсилля  ящаtя  еtmяk  иmkаны 

йараtmышдыр.  Щазырда  юлkядя  “Пяйаmи-нур”  универсиtеtинин 130 бюлmяси  вя 

филиалы mювжуддур ki, онларда 200 mин адаm tящсил алыр. 

Mювжуд сtаtисtиk mялуmаtлара ясасян 1996-1997-жи tядрис илиндя юлkянин 

дювляt универсиtеtляри вя али mяktябляриндя 600 mин няфяр tящсил алырды, онлардан 

14,71 фаизи ибtидаи универсиtеt tящсили иля ящаtя олунmушду, 72,3 фаизи – баkалавр 

дяряжяси алmаьа, 4,63 фаизи – mаэисtр елmялри дяряжяси алmаьа щазырлашырды, 8,36 



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

370 



фаизи  доktоранtурада  охуйурду.  Эюсtярилян  илдя  дювляt  али  mяktбляриндя 

mязунларын  сайы (mцхtялиф  tядрис  пилляляриндя) 83385 няфяр  tяшkил  едир,  елmи 

шураларын цзвляри вя mцяллиmлярин сайы 27650 няфяря чаtmышды. 

Али tящсил сферасында вязифялярин даща йахшы реаллашдырылmасы цчцн ящалинин 

цmуmи елmи сявиййясинин йцkсялдилmяси цчцн щяm kоmmерсийа, щяm дя гейри-

kоmmерсийа  ясасында  фяалиййяt  эюсtярян  юзял  али  tящсил  mцяссисяляри  дя  бюйцk 

юняm дашыйыр. 

Бу  kиmи  али  mяktяблярин  фяалиййяtи  цзяриндя  нязаряt Mядяниййяt  вя  Али 

Tящсил Назирлийи, Сящиййя вя Tибби Tящсил Назирлийиня щяваля едилmишдир. Бу али 

mяktяблярдя mцхtялиф ихtисаслар цзря 650 mиня йахын tялябя tящсил алыр. 

Али  mяktяблярдя  kейфиййяtли  tядрис  цчцн  бцtцн  зярури  шяраиt  вя  mцасир 

аваданлыг  mювжуддур.  Иранлы  tялябялярля  йанашы,  юлkя  универсиtеtляринин  mцх-

tялиф бюлmяляриндя вя фаkцлtяляриндя дцнйанын 42 юлkясиндян харижи tялябяляр дя 

tящсил алыр. Mядяниййяt вя Али Tящсил Назирлийи щяm наtаmаm ali təhsil, щяm дя 

tаm али təhsil almaq üçün ali mяktяб вя универсиtеtляря даща чох сайда яжняби 

tялябя гябул еtmяk иmkанына mалиkдир. 

Назирлиk дцнйанын mцхtялиф юлkяляриня фарс дилли mцяллиmляри эюндярmяйя, 

орада али mяktяблярдя mцвафиг kафедралар йараtmаьа, Иран универсиtеtляринин 

филиалларыны tясис еtmяйя щазырдыр. 

ИИР  Mядяниййяt  вя  Али  Tящсил  Назирлийинин  няздиндя  фарс  дилинин  юйря-

нилmяси  цчön mярkяз vardır.  Бу  дил  Йахын  вя  Орtа  Шярг  юлkяляриндя  данышан 

ящалинин  сайына  эюря  иkинжи  дилдир  (яряб  дилиндян  сонра).  Щазырда  харижи  юлkя-

лярин  али  mяktябляриндя 30 фарс  дилли  kафедраsı  йарадылmышдыр.  Иранда  щазырлан-

mыш програmа ясасян харижи юлkялярин вяtяндашлары Иранда фарс дили kурсларында 

tящсил  дюврцндя  гысаmцддяtли  tягацд  алыр,  бундан  башга, Mядяниййяt  вя  Али 

Tящсил  Назирлийи  фарс  дилини  юйрянmяk  исtяйянляря  дярс  вясаиtляри  вя  ядябиййаt 

ялдя еtmяkдя kюmяklik edir.

 

 



ИИР-дя TЯЩСИЛИН ХЦСУСИЙЙЯTЛЯРИ 

ОРTА TЯЩСИЛ 

Иранда  ибtидаи  вя  орtа  tящсил  сисtеmи  цч  пиллядян  ибаряtдир, yəni  ибtидаи 

təhsil, natamam орtа вя tam orta təhsil. Ибtидаи mяktяб təhsili 5 ил даваm едир, 

сонра 3 илдян  ибаряt  орtа  mяktяб,  даща  сонра  ися 3 ил tam orta məktəb 

дюврöдцр. Щаmы цчцн 11-иллиk tящсил ижбаридир. 

Иранда оьлан вя гызларын бцtцн mяktяб дюврцндя айрылыгда tящсил алmа-

ларына бахmайараг, програmларда фяргляр онларын 14 йашлары tаmаm олдугда 

юзцнц яkс еtдирир. Бу фяргляр фянлярин tядрисиня аид дейил, анжаг гызларда аилядя 

аналарынын öyrətdikləri вярдишляри инkишаф еtдирmяkдир, йяни: бичmяk вя tиkmяk, 

йеmяk  щазырлаmаг,  ушаглара  вя  гожалара  бахmаг  вя  с.  Оьланлар  ися 

tехниkанын, елеktрониkанын ясасларыны вя с. юйрянирляр. Орtа mяktяб дюврцндя 

оьланлар щяфtядя бир эцн исtещсалаtда чалышырлар. Mясялян, mяktябин рящбярлийи 

онлары  mцгавиля  баьланmыш  mцяййян  бир  завода  эюндярир  вя  илин  сонунда 



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

371


mцяссисянин рящбярлийи ишя эюря онлары гийmяtляндирир. Буna эюря йенийеtmя пул 

алmыр,  онларын  валидейнляри  бязи  щалларда  пул  юдяmяли  олур ki, онларын  оьлу 

ишляmяk арзусунда олдуьу бир mцяссисядя ишляyir. Беля бир праktиkада mягсяд 

ондан  ибаряtдир  kи, mяktябли  mяktяби  биtиряня  гядяр  щеч  олmаса  бир  ихtисаса 

йийялянmиш олсун, праktиk фяалиййяt сяришtяси ялдя еtсин вя жяmиййяtдя mцсtягил 

йашаmаьа щазыр олсун. 

Mяktябли  гызлар  tягрибян 12 йашларындан  щижаб  юрtцрляр.  Лаkин  арtыг 

биринжи  синифдян  онлар  mяktябя  mцсялmан  эейиmи  олан  вя  щижаба  бянзяйян 

mяktябли  эейиmиндя  эялирляр.  Белялиkля,  онлары  mцсялmан  жяmиййяtиндя  гадын 

эейиmиня  юйряшдирирляр. Mяktяблиляр  ян  ерkян  йашларындан  mяktябдя  динин 

ясасларыны юйрянир. Qызлары психолоъи бахыmдан буна щазырлашдырырлар kи, mцсял-

mан эейиmи даща ращаt вя даща tябиидир. Mяktяб сявиййясиндя бу tядрис эюс-

tяриши kиmи başa dцşцlцr. 

Сон он ил ярзиндя юлkядя чохлу сайда юзял mяktяб ачылmышдыr. Иранда пан-

сион вя йашайыш йери олан mяktяб йохдур. Яэяр ушаг бядбяхt щадися няtижясиндя 

вя  йа  щяр  щансы  диэяр  сябяб  цзцндян  валидейiнлярини  иtиtрирся,  ону  бир  гайда 

олараг,  гощуmлары  оьуллуьа  вя  йа  гызлыьа  эюtцрцр,  дювляtин  онларла  mяшьул 

олmасына  ещtийаж  галmыр.  Иран  mяktябляриндя  алmан,  инэилис,  франсыз,  иtалйан, 

испан  вя  рус  дилляри  tядрис  олунур.  Шаэирдляр  юз  исtяkляриня  уйьун  олараг,  юйря-

нилян бу алtы дилдян бирини сечирляр. Бу йахынларда, Иран Ислаm Республиkасы tари-

хиндя  илk  дяфя  олараг  mяktяблярдя  жинси  tярбийя  дярсляри  tяtбиг  едилmяйя  башла-

mышдыр. Бу дярслярдя шаэирдлярин галдырдыглары бцtцн проблеmляр mцзаkиря едилир. 

Яввялляр бу фянн ислаm дювляtинин mяktябляриндя йасаг сайылырды. 

Иranыn paytaxtы Tehran Orta Asiyada яsas elm-tяhsil mяrkяzi sayыlыr. 

Tehranda ilk ali tяhsil mцяssisяsi Darцlfцnun 1851-ci ildя yaranыb. Tehran 

universitetinin яsasы isя 1933-cц ildя qoyulub. Bu, Иranыn ilk dюvlяt universiteti 

vя юlkяdя яn bюyцk universitetdir. 

Шяhяrdя 50-yя yaxыn ali tяhsil mцяssisяsi var, onlar arasыna  бунлар 

daxildir: Иmam Яli Ordu Zabit universiteti; Hяrbi Tibbi Dюvlяt Universiteti; Ali 

distansiyalы  tяhsil institutu – Fяrabi; Nяzяri Fizika vя Riyaziyyat İnstitutu; 

Energetika İnstitutu; Иran Polimerlяr vя Neft Mяhsullarыnыn Tяdqiqatы İnstitutu; 

Иran Telekommunikasiya Universiteti; Neft Tяdqiqatы  İnstitutu; Kяrяc 

Mцstяqil  İslam Universiteti; Tibb Universiteti; Bяkiyяtulla Tibb Universiteti; 

Polis Universiteti; Rey Mцstяqil  İslam Universiteti; Rudяhяn Mцstяqil  İslam 

Universiteti; Tehran Beynяlxalq Universiteti; Tehran Mцstяqil İslam Universi-

teti – Birinci Шюbя; Tehran Mцstяqil İslam Universiteti – Mərkəzi Şöbə; Tehran 

Müstəqil İslam Universiteti – Şimal Şöbəsi; Tehran Müstəqil İslam Universiteti – 

Cənub  Şöbəsi; Tehran Müstəqil  İslam Universiteti – Tibb İnstitutu; Tehran 

Universiteti; Tehran Tibb Elmləri Universiteti; Tehran Tətbiqi Elm və Texno-

logiyalar Universiteti; Xədit Tehran Universiteti; Tehran Ekologiya Universiteti; 

Əmirkəbir Texnologiya Universiteti; Tusi Texnologiya Universiteti; Şərif texno-

logiya Universiteti; Əllamə Təbatəbai Universiteti; Əl-Zəhra Universiteti; Aerodi-



  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

372 



namika Universiteti; Bagir Əlolum Universiteti; Yüksək Texnologiyalar Universi-

teti; Təsviri  İncəsənət Universiteti; İmam Hüseyn Universiteti; İmam Səccad 

Universiteti; İmam Rza Universiteti; Bəxəsti Tibb Elmləri Universiteti; Şaxəd Tibb 

Elmləri Universiteti; Elm və Texnologiyalar Universiteti; Sosial Müdafiə Univer-

siteti; Təribat Müəllim Universiteti; Təribat Mədrəsə Universiteti; Məlik  Əştər 

Texnologiyalar Universiteti; Şaxəd Universiteti; Şahid Bəxəsti Universiteti; 

Beynəlxalq Əlaqələr Məktəbi; İqtisadi Elmlər Məktəbi. 

Bütün İranda olduğu kimi, Tehran universitetləri də dövlət nəzarəti altında-

dır. Buna baxmayaraq, məhz tələbələr müxalifətin əsas hərəkətverici qüvvəsidir. 

Belə ki, 1979-cu il inqilabının ən fəal iştirakçıları tələbələr idi. Həmçinin, 1999-cu 

ilin yayında Tehran universitetinin tələbələri digər universitetlərə qarşı  iğtişaş 

törətmiş və altı gündən sonra bu qarışıqlıq yatırılmışdır. 

Hazırda  İranda tədris olunan təhsil yüksək səviyyəsi ilə ölkəyə hörmət 

qazandırır. Aşağıdakı statistika diqqəti cəlb edərək, təəccüb doğurur. Təhsil siste-

mində 556 min otaq (auditoriya), hər birində isə orta hesabla 20 tələbə təhsil alır. 

Deməli, savadlılıq artımının templəri əhalinin artım templərini iki dəfə qabaqlayır. 

Bu isə burada olan təhsil sisteminin düzgün qurulmasını bir daha sübüt edir. 

Mədəniyyət, Səhiyyə  və Ali Təhsil, Tibbi Təhsil Nazirliyinin nəzdində 

fəaliyyət göstərən ali təhsilin geniş yayılması üzrə yaradılmış Şuralar ali təhsilin 

müvafiq  şəbəkəsinin və  tədqiqat fəaliyyətinin təsisi və inkişafı üzrə  işi planlaş-

dırmalı, onu nəzarət altında saxlamalı, bu haqda hər il müvafiq orqanlara qanun-

vericiliklə təyin olunmuş qaydada müvafiq hesabatları təqdim etməlidir. 

Universitetlərin və başqa ali təhsil müəssisələrinin elmi şurasının üzvləri öz 

səlahiyyətləri çərçivəsində rəsmi və müqaviləli əsaslarda fəaliyyət göstərir. Onla-

rın vəzifəsi, əsasən, elmi layihələrin həyata keçirilməsindən, tədrisin aparılmasın-

dan, təhsil prosesinin elmi və praktiki şəkildə dəstəklənməsindən, elmi ekspertiza 

və tövsiyələrin işlənməsi ilə bağlı işlərin yerinə yetirilməsindən, elmi seminarlar-

da, konfranslarda və digər elmi və professional forumlarda, həm də  iş yeri üzrə 

müvafiq şuraların fəaliyyətində iştirak etməkdən ibarətdir. 

Hazırda Mədəniyyət və Ali Təhsil Nazirliyinə tabe olan 50 universitet, Sə-

hiyyə  və Tibbi Təhsil Nazirliyinə tabe olan 33 universitet və bundan başqa na-

zirliklərin səlahiyyətində olan 53 universitet və başqa ali təhsil mərkəzləri vardır. 

Həm də  Mədəniyyət və  Təhsil Nazirliyinin tabeçiliyində 23, Səhiyyə  və 

Tibbi Təhsil Nazirliyinin tabeçiliyində 6 tədqiqat mərkəzi və müəssisələri də 

fəaliyyət göstərir. 

İranın ən nüfuzlu universitetlərindən ikisi daha məşhurdur: Tehran Univer-

siteti, Azad İslam Universiteti. 

Tehranda və ümumilkdə  İranda verilən təhsilin nə  dərəcədə  əhəmiyyətli, 

keyfiyyətli olduğu haqda bəzi faktlar qeyd edək. 

Tehran Universiteti İranda  ən böyük və  qədim universitetlərdən biridir. 

Universitetdə 1500 elmi işçi işləyir və 32 minə yaxın tələbə  təhsil alır. Onun 

rektoru dünya üzrə məşhur iqtisadçı, 2007-ci ilə qədər İranın vitse-prezidenti olan, 



DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

373


doktor Fərhad Rahbardır. Onun İranın tarixində mühüm rol oynaması dünya 

liderləri tərəfindən tanınmışdır. 

Universitet Rıza Şahın şəxsi sərəncamı əsasında 1934-cü ildə təsis olunmuş-

dur. Mahiyyətcə universitet o zaman bir neçə mövcud ali təhsil müəssisələrinin 

birləşməsindən  əmələ  gəlmişdir. Onlardan ən birinci Dar Ölfun 1851-ci ildə 

yaradılmışdır. 1937-ci ildə artıq qadınlara universitetdə təhsil almağa icazə veril-

di. Bu isə ümumilikdə ölkədə qadınların rolunu yüksəldərək, onların hüquqlarının 

tanınmasının ilk mərhələsi kimi qəbul olundu. 1945-ci ildə Amirabadda tələbələr 

üçün yataqxana tikildi. 1986-ci ildə Tehran Universitetinin tərkibindən tibbi 

fakültəsi ayrılaraq, Tehran Tibb Elmləri Universitetinə çevrildi. Bu andan da 

İranda tibbi təhsilin keyfiyyəti iri addımlarla yüksəlməyə başlıyaraq, qısa müddət 

ərzində İran təbabətini bütün dünyaya tanıtdı. 

Hazırda universitetin tərkibində 40 fakültə, institutlar və elmi mərkəzlər 

fəaliyyət göstərir. Hər il məzunların peşə  səviyyələrini daha da artırmaq üçün 

müxtəlif tədbirlər keçirilir, yüksək nəticələr əldə edilir. 

Tehran Universiteti İranın ən yeni tarixində böyük rol oynamışdır. 1979-cu 

ildə Tehran Universitetinin tələbələri aktiv şəkildə şah rejiminə qarşı çıxış edərək, 

İslam inqilabına böyük dəstək göstərdilər. 1999-cu ildə burada “Salam” müxalifət 

qəzetinin bağlanmasına qarşı etiraz aksiyası keçirildi, lakin nəticədə  tələbə 

ixtisaşları yarandı. 2005-2008-ci illərdə Tehran Universitetinin rektoru vəzifəsini 

ilahiyyət proefssoru, Xomeyninin yaxın dostu Ayətolla Abbas-Ali Amid Zəncani 

tutmuşdur. 

Tehran Universiteti həmçinin İranın ilk və ən böyük ali təhsil müəssisəsi və 

elmi-tədqiqat mərkəzidir. 1934-cü ildə  təsis olunmuş bu universitetin tərkibində 

aşağıdakı fakültələr vardır: ədəbiyyat və humanitar elmlər fakültəsi, stomatologi-

ya, təsviri incəsənət, hüquqi, tibb, əczaçılıq, təbiət elmləri, texnologiya, ilahiyyət, 

baytarlıq, meşə  təsərrüfatı, səhiyyə, idarəetmə, pedaqoji, iqtisad və s fakültələr; 

həmçinin burada 35 institut, onkologiya, geofiziki tibb, coğrafiya, iqtisadiyyat, 

psixologiya, sosiologiya, su resurslarının hidrologiya və texnologiyası, tibbi 

eksperimental, ensiklopediya, nüvə  tədqiqatları, tibbi elmi-tədqiqat mərkəzləri 

yaranmışdır. 1974-1975-ci tədris ilində 20 minə yaxın tələbə oxuyurdu, 1.5 minə 

yaxın müəllim dərs deyirdi. Tehran Universitetinin kitabxanalarında 300 min cild-

dən artıq kitab vardır. 

Hazırda xarici dillər kafedrası Tehran Universitetinin strukturunda formala-

şan və inkişaf edən kafedradır. Müasir linqvistika tədrisinin  əsas məqsədi xarici 

dilə müvəffəqiyyətlə yiyələnməyi təmin edən kommunikativ səlahiyyətin tələbə-

lərdə formalaşmasıdır. Kommunikativ səlahiyyətlilik özünə  həm nitqi, həm də 

mədəni səlahiyyətləri daxil edir. Praktika göstərir ki, Tehran Universitetinin tələ-

bələri ilə  tədris prosesində nitq davranışının təkcə milli-mədəni xüsusiyyətləri 

deyil, həmçinin kommunikativ davranışın xüsusiyyətləri ilə də rastlaşırlar. Bunun-

la bağlı Tehran Universitetinin xarici dillər kafedrasında xarici dillərin dərindən 


  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

374 



mənimsənilməsi tendensiyası daha ətraflı  şəkildə özünü biruzə  verir.  Bu  isə 

tələbələrin qısa müddət ərzində istənilən dilə asanlıqla yiyələnməsinə səbəb olur 

və bu, bir çox ölkələrin tələbələrini məhz bu universitetdə  təhsil almağa vadar 

edir. Kafedralarda günü-gündən yeni layihələr hazırlanır, təhsil prosesinin daha 

səmərəli və keyfiyyətli olması üçün islahatlar aparılır. 

Tədqiqatçıların fənlərarası  əlaqələrə daim artan maraqlarını  nəzərə alaraq, 

layihənin rəhbərliyi yeni elmlərə böyük diqqət yetirməyə başladı. Bu da Tehran 

Universitetinin ən yeni elmlər və texnologiyalar fakültəsinin yaradılmasına gətirib 

çıxartdı. Bu fakültə  ən qısa müddət  ərzində böyük müvəffəqiyyətlər  əldə etdi, 

tələbələr çox böyük təcrübəyə yiyələnmək və  ən yeni texnologiyaların mahiy-

yətini öyrənməklə, dünyanın qabaqcıl şirkətlərində işləmək şansını əldə etdilər. 

Universitetdə artıq nanobiotexnologiyanın tədqiqatı kimi fənlər doktorantlar 

üçün, biomateriallar və mühəndislik daxil olmaqla tibbi mühəndislik, yeni da-

vamlı enerjinin öyrənilməsi daxil olmaqla mikrobiotexnologiya, aviasiya, kosmos 

haqqında biliklərin daxil olduğu aerokosmik struktur və mexanika fənləri magistr-

lər üçün tətbiq olunur. 

Yuxarıda göstərilmiş ixtisaslara görə magistr səviyyəsində olan tələbələr 

xüsusi açılmış mühəndislik və tibbi informasiya texnologiyaları fənnini də öyrənə 

bilərlər. 

Qeyd etmək lazımdır ki, Tehran Universitetinin ən yeni elmlər və Texno-

logiyalar fakültəsi İran Prezidenti Dr.Mahmud Əhmədinecad, onun elmi-texnoloji 

işlər üzrə müavininin və Tədqiqatlar və Texnologiyalar nazirinin iştirakı ilə rəsmi 

olaraq 20 aprel 2011-ci ildə açıldı. 

Tehran Univeristetində verilən təhsil, keyfiyyətinə görə bir çox xarici 

ölkələrin universitetlərindən nəinki geri qalmır, bəzi hallarda hətta onlardan üstün-

dür. Tehran Universiteti yaranandan bu günə kimi böyük addımlarla inkişaf etmiş, 

orada ildən-ilə  təqdim edilən proqramların səviyyəsi artmış, yeni layihələrin 

aparılmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. 

Burada olan kitabxanaların, auditoriyaların, təhsil vəsaitlərinin bütün İran 

universitetləri arasında tayı-bərabəri yoxdur. Buna səbəb universitetin daxili 

sistemi peşəkarlıqla qurularaq, daim nəzarət altındadır. Universitetin təkrar olun-

maz daxili ab-havası, tələbələrlə müəllimlər arasında səmimi, dost münasibətlər 

öyrənənlərdə motivasiyanı daha da gücləndirir. Tələbələr hər zaman, hətta dərs 

saatlarından  əlavə vaxtlarda da müəllimlərlə əlaqə saxlayıb, onları narahat edən, 

qaranlıq qalan məsələləri aydınlaşdıra bilirlər. Belə yanaşma tələbələrin peşə-

karlığı istiqamətində öz bəhrəsini verir və onların etimadlarını doğruldur. 

Tehran Universitetində  təhsil alanlar sırasında çoxlu sayda tanınmış siyasi 

xadimləri, tibb elmləri doktorları və s. göstərmək olar. 

Azad  İslam Universiteti İranda  ən böyük, qeyri-dövlət ali təhsil müəssisə-

lərindən biri olaraq, öz nailiyyətləri ilə artıq dərəcədə seçilir. Bu ali təhsil müəs-

sisəsinin tərkibində 1,35 milyon tələbə təhsil alır. Universitet ölkə daxilində 350 


DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

375


bölməyə və xaricdə də (BƏƏ, Böyük Britaniya) bir çox sayda bölməyə malikdir, 

yalnız xaricdə olan bölmələrdə 31.000-ə yaxın işçi vardır. 

Azad  İslam Universiteti 1982-ci ildə  təsis olunmuş  İranın nəhəng uni-

versitetlərindən biridir. Universitetdə kiçik şəhərlər və  məntəqələr daxil olmaqla 

400 bölmə vardır. Onun həmçinin BƏƏ, Böyük Britaniyada, Tanzaniyada, Livan-

da da filialları mövcuddur. Malaziyada, Kanadada, Əfqanistanda və Tacikistanda 

da filialarının açılışı yaxın zamanlarda planlaşdırılır. 

Azad İslam Universiteti qeyri-dövlət universitetidir. Burada tələbələr təhsil 

haqqını özləri ödəyir, lakin bu pulların hamısı universitetin inkişafına və yeni 

filialların açılışına sərf olunur. Universitet dövlət tərəfindən heç bir dəstək almır 

və dövlətdən asılı deyildir. Tələbələr tərəfindən bu universitetdə verilən ixtisasın  

seçilməsi, hər il tələbələrin sayının xeyli artması universitetin təhsil sisteminin son 

dərəcə keyfiyyətli səviyyədə qurulmasını sübut edir. 

Azad  İslam Universitetində dünyanın  ən nüfuzlu ali təhsil müəssisələrində 

olduğu kimi, elmin bütün spektrləri tədris olunur. Burada 44 000 yaxın müəllim 

tələbələrin biliklərə lazımi səviyyədə yiyələnməsi üçün çalışırlar. Bu da nəticə 

etibarı ilə  məzunların yüksək peşəkar mütəxəssislərə çevrilməsinin müəyyən 

mənada zəmanəti kimi qəbul oluna bilər. Tələbələr tədris prosesi zamanı sərbəst 

şəkildə tədqiqatlarda iştirak edir, yüksək keyfiyyətli nəticələrin əldə edilməsində 

elmi mərkəzlərin işçilərinə köməklik göstərirlər. 

Təhsil pillələrindən asılı olaraq, tələbələr bakalavr, magistr və doktor dərə-

cələrini ala bilər. Universitetin iki müxtəlif sahə üzrə 28 sayda tədqiqat mərkəzləri 

vardır. Bu tədqiqat mərkəzlərinin hər birində müasir avadanlıqlardan istifadə 

olunaraq, dəqiq nəticələr əldə olunur. Universitet bir neçə qəzet və jurnal buraxır, 

müntəzəm  şəkildə idman yarışlarını  və robototexnika üzrə yarış daxil olmaqla, 

elmi olimpiadaları keçirir. Bu olimpiadalarda yüksək nəticə  əldə edən tələbələr 

üçün müxtəlif sayda güzəştlər nəzərdə tutulmuşdur. 

Azad  İslam Universitetinin Qəzvin  şəhərində (Tehrandan 150 km qərbdə) 

yerləşən filialını xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. Bu filial 1992-ci ildə açılmış-

dır, hal-hazırda burada 28000 tələbə  təhsil alır, onların imtahanlarının nəticələri 

son illər ərzində bütün filialların arasında ən yüksək göstəricilərə malikdir, həm də 

filialın tələbə yataqxanası Yaxın  Şərqdə  ən böyük tələbə yataqxanası sayılır və 

burada tələbə üçün son dərəcə rahat şərait yaradılmışdır. Bu filialda 81 ixtisasın 

tədris olunduğu 8 fakültə təqdim olunmuşdur. 

Təbii ki, bu o demək deyil ki, o öz inkişafının müəyyən nailiyyətlərindən 

sonra dayanmışdır,  ən yeni təchiz olunmuş avadanlıqların vasitəsilə orada yeni-

yeni elmi kəşflər aparılır. Hətta İranda bu institut öz qeyri-adiliyi ilə seçilir. 

İranda elmlərin inkişafına, tələbələrə və müəllimlərə qarşı olan hörmət çox 

yüksək səviyyədədir.  İnsanlara qarşı  məhz bu cür qayğının, hörmətin yüksək 

səviyyədə göstərilməsi cəmiyyətin tərəqqisinə  təkan verə bilər. Bu universitetdə 

tələbələrin nəinki analitik inkişafına, həmçinin mənəvi inkişafına da diqqət 


  MÜDAFİƏ MAHMUDOV 

 

376 



yetirilir və  məhz bu da bütün dünya ölkələrinin tələbələrini Azad İslam 

Universitetində təhsil almağa cəlb edir. 

Bu universitetdə  tələbələrin mənəvi tərbiyəsinə çox böyük yer ayrılır, adi 

fənlərdən biliklərə  yiyələnməklə  həm də yanaşı, tələbələr mənəvi zənginlik qaza-

nırlar. 

Bu nцfuzlu unuversitetin mяzunlarы  цчцn  цmumdцnйa tяшkilatlarыnda 

iшlяmяk, orada dяyяrli bir яmяkdaш olmaq heч bir чяtinlik tюrяtmir, яksinя, bu-

rada tяhsil almыш tяlяbяlяr юz gяlяcyini яvvяldяn tяmin etmiш olurlar. 

Spesifik strukturu, tayы-bяrabяri olmayan rahat шяraiti, yerli яhalinin 

dostcasыna yaxыnlaшmasы, qiymяtlярin sяmяrяliliyi universiteti mяzunlarыn gюz-

lяrindя daha da cяlbedici edir. 

 

 



 

 


DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 

 

377


Yüklə 3,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin