Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Ləbbadə  ən çox Şəki, Bakı  və  Şamaxıda geniş yayılmış, astar adlanan araqatı ilə birgə 
sırınmış üst çiyin geyimi olmuşdur. Ləbbadənin qolları dirsəyədək düz biçilib tikilir, qoltuq 
altında iri yarıq qoyulurdu. Ləbbadəni həm yarım, həm də bütöv qollu biçib tikirdilər. Bu halda 
onun qolunun qabağına dekorativ məqsəd daşıyan «qolçaq» əlavə edilirdi. Ləbbadə bir ədəd 
kürək (arxa), qabaq qanadları və qollar olmaqla, üç hissədən ibarət biçilib tikilirdi.  
Ləbbadənin kənar tikişləri boyvəboy müxtəlif növ baftalar, zəncirələr tikilirdi. Bundan 
əlavə onun qabaq qanadlarının kənarı  qızıl və ya gümüşdən düzəldilmiş «qoza» düymələrlə 
bəzədilirdi. Ləbbadənin qoluna əlavə edilmiş dekorativ qolçağının alt yarığının kənarlarına 
gümüş asmalar düzər, yaxasına isə gümüş «qotaz» bağlayar, çiyinlərindən «quşpara» və ya  
«zınqırovlar» tikərdilər. 
Şəki və Şamaxıda varlı qadınların geydiyi ləbbadənin qollarına çox vaxt xəz haşiyə tikilər, 
yan çapığın genişliyini təmin etmək üçün onun kənarına üçbucaq formalı parça kəsib «çıxıntı» 
əlavə edilərmiş. Onu xüsusi olaraq tikilmiş «ləbbadə köynəyi»nin üstündən geyərmişlər.  
Katibi. Ən çox Borçalı qadınlarının geyim dəstinə daxil olduğu nəzərə çarpır. Üstü butalı 
atlazdan biçilmiş katibinin ətəyi uzun və büzməli olub, dekorativ səciyyə daşıyan qollarına altı 
yarıq qolçaq əlavə olunar, yaxasının ətrafına isə dövrələmə xəz tikilərdi. Katibinin uzun ətəyinin, 
yaxasının və qol yarığının kənar tikişləri boyunca qara sətindən «köbə» tikilib bəzədilirdi. 
Gürcüstan Dövlət Muzeyində saxlanılan katibinin boyunun çox uzun (ətəklə birlikdə 124 sm) və 
yaxasının açıq qalması qədim geyim tipii olan «cübbə»ni xatırladırdı. Sabiq Borçalı mahalının 
Qaracalı  kəndinə  məxsus katibi biçim etibarı ilə bundan yalnız xəz bəzəyinə görə  fərqlənirdi. 
Belə ki, xəz haşiyə onun ətəyinin  ətrafına və qollarının ağzına dövrələmə tikilmişdir. Bundan 
əlavə, Qaraçalı qadınlarına məxsus olan katibinin çiyinlərinə ilgəklər bəndlənmişdir.
59
 Görünür, 
katibini geyinərkən  əlavə asma boyun bəzəklərindən istifadə edildiyi üçün onun yaxasına xəz 
qoyulmamışdır. Qiymətli metallardan hazırlanmış  ağır zinət və yaxa bəzəkləri, adətən, bu 
ilgəklərdən asılarmış. 
Üst tumanı. Faktik materiallar göstərir ki, keçmişdə Azərbaycan qadınları mövsümdən asılı 
olaraq, üst-üstə, çox sayda  (10-a qədər) tuman geyərmişlər. 
Tumanların sayı  və uzunluğu müxtəlif olurdu. Naxçıvan,  İrəvan, Təbriz və Gilan 

---

 
 
138
qadınlarının tumanları qısa olması ilə fərqlənirdi. Onların orta uzunluğu 50 sm-dən 75 sm-dək 
olurdu. 
Naxçıvan qadınlarının tumanlarının  ətəyi çox zəngin bəzədilirdi. Tuman ətəyinin 
bəzədilməsində muncuqlu tikmə, məlilə, pilək, gümüş burmalar, doldurma və s. tikmə 
növlərindən istifadə edilirdi. Tumanın  ətəyini bəzəmək imkanı olmayan kasıb qadınlar onun 
ətəyinə əlvan rəngli parçadan bir neçə cərgə haşiyələr tikərmişlər. Ətəkliyin bu növünə «qıyqac» 
deyilirdi. 
Keçmişdə «genbalaq» tumanlar daha çox dəbdə olmuşdur.  
Qadın tumanlarının beli lifəli, yaxud köbəli olub, «qarmanlı» /qırçınlı/, yaxud «çimdikli», 
yəni büzməli tikilirdi. Muğan qadınları tumanın balağına, adətən, iki cüt «sırınma», iki ədəd 
qırçın vururdular. Balaqda olan qırçınların arasına bir ədəd «çapara» qoyulurdu. Bəzən isə 
çapara əvəzinə gümüşü bafta da bənd olunurdu.
60
 
İrəvan mahalında varlı qadınların üst tumanları topuğa qədər uzun olurmuş. 3-4 taxta 
parçadan tikilən bu tumanlar büzməli və qırçınlı olmaqla iki cür tikilərmiş.  
Tumanın belinə nifə tikilib «belbağı» (xonçar) salınarmış. Belbağı xüsusi bağtoxuma 
dəzgahında toxunarmuş.  Şirvan bölgəsində o, «şalabəndçü»,  Şimal-Qərbi Azərbaycanda isə 
«xoncar dəzgahı» adlanmışdır. 
Meyzər /önlük/ - etnoqrafik materiallar Azərbaycanda «meyzər», «döşlük», «önlük» adı ilə 
bəlli olan və iş paltarı sayılan xüsusi geyim növünü də təsbit etmişdir. İş görən zaman onu həm 
qadınlar, həm də kişilər geyərmiş. Lakin ölkənin bir sıra bölgələrində meyzər həm də qadın 
geyim dəstinin zəruri tərkib hissəsinə çevrilmişdi. 
Azərbaycanın bir sıra regionlarında, o cümlədən Gəncə-Qazax bölgələrində döşlükdən 
əlavə, beldən bağlanan «önlük» də geniş yayılmışdı. 
Çaxçur. XX yüzilliyin əvvəllərinə qədər Azərbaycanın bir sıra bölgələrində geniş yayılmış 
çaxçur bayır geyimi hesab edilirdi. Çaxçur ayrı-ayrılıqda iki ədəd  gen balaqdan ibarət 
tikilməklə, həm də abır libası sayılırmış. Küləkli Bakı şəhərində küçəyə çıxan zaman üst paltarını 
külək qaldırmasın deyə qadınlar çaxçur geyərmişlər. 
Çaxçurun balaqlarının ayaq hissəsi büzməli olub, «topuqluq» və «üzəngi» ilə 
tamamlanırdı. Çaxçurun biçimi cütbalaq tuman və ya şalvarın biçimindən xeyli fərqlənirdi. Belə 
ki, çaxçurun hər balağı ayrılıqda trapes formada kəsilib bütöv parçadan tikilirdi. 
Çaxçurun balaqları torba formasında ayrı-ayrılıqda tikiləndən sonra onların baş hissəsi 
üçbucaq şəklində açıq qalır və «künc» əmələ gətirirdi. Çaxçurun balaqları qıçlara geyiniləndən 
sonra həmin «künc»lərin ucu tumanın nifəsinə keçirilib bərkidilirdi. Bəzən isə çaxçurun küncləri 
əlavə belbağı ilə bağlanırdı. 
Keçmişdə çaxçur təkcə Azərbaycanda deyil, qonşu Şərq ölkələrində də geyilmişdir. İranda 
geyinilən çaxçurun ölçüləri Azərbaycan, xüsusilə Bakı qadınlarının çaxçurundan fərqlənirdi.  
Abşeron qadınları uzun tumanlarının  şaxlığını pozmamaq üçün çaxçuru daha gen 
tikirmişlər. Naxçıvan qadınlarının tumanı  qısa olduğu üçün onlar nisbətən dar çaxçur 
geyinirmişlər. Çaxçur əyinə geyinildikdən sonra iki yerdən, topuqdan və dizdən xüsusi bağ 
vasitəsilə bağlanırdı.