Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Mətbəx qabları. Mis məmulatının tipoloji növləri arasında bu qrup qablar başlıca çörək və 
xörəkbişirmə vasitələri kimi kütləvi səciyyə daşımasına görə xüsusi yer tuturdu. 
Qazan. Bir girvənkədən bir puda qədər xörək bişirilən qazanların hündür və alçaq gövdəli 
olmaqla, müxtəlif tipoloji növlərinə  təsadüf edilirdi. Məsələn, «qablama qazan» orta ölçülü olub 
onun hündür qapağı ağzına kip geydirilirdi. Taskababı bişirərkən xörəyin buğu içəridə qalsın deyə, 
qapaq onun ağzına kip otuzdurulurdu. Kiçik və orta ölçülü qazanlar « tava» və ya «tavasər» 
adlanırdı 
Böyük qazanların yan tərəflərindən 2 və ya 4 ədəd qulp sallanırdı. Toy-nişan şənliklərində bu 
tip qazanlarda plov, yas mərasimində bozbaş, xəmiraşı bişirilirdi. Bu səbəbdən də, qazanın bu növü 
«qulplu qazan», yaxud «məclis qazanı» da adlanırdı. Bəzi bölgələrdə qulpu qazan «tiyan» adə ilə 
tanınırdı. 
Tava müxtəlif böyüklükdə olmaqla, zahirən saya hazırlanırdı. Tavada çığırtma, taskabab, 
badımcan dolması, quymaq, halva və  s. xörəklər bişirilirdi. Tavanın xüsusi qapağı olmadığı üçün 
onun  ağzı çox vaxt sini ilə örtülürdü. 
Teşt.  Böyük və kiçik ölçüdə iki cür hazırlanan teştin böyüyündə çimilir, paltar yuyulur, 
kiçiklərində isə mürəbbə və ziyafət məclislərində ətli xörəklər bişirilirdi. Mürəbbə teştinə «ləyən» 
də deyilirdi. Bəzən mis teştin qıraqları dilikli düzəldilirdi. Teştin bu növündə doşab bişirilir, «iç» 
qovrulurdu. 
Məcməyi müxtəlif böyüklükdə olub səthi naxışlı və qıraqları çevirmə düzəldilirdi. Məcməyi 
ən çox toyda, nişanda və yas məclislərində işlənirdi. Bundan əlavə, onun içərisində qovun, qarpız 
kəsilib doğranılırdı. Yay mövsümündə bağlarda  əncir, üzüm və s. meyvələr dərilib məcməyiyə 
yığılırdı. Toy və yas məclislərində  məcməyidə plov paylanılırdı. Məcməyinin bir qədər kiçik 
növlərində düyü arıtlanırdı. 
Sini  məcməyi formasında, lakin nisbətən ondan kiçik, həm də saya olurdu. Onun içərisində 
düyü, lobya, noxud, mərci, kişmiş və s. təmizlənib arıtlanırdı. Bəzən sininin üzünü aşağı çevirməklə 
onun üstündə çörək yastılanırdı. Bundan əlavə, keçmişdə sininin içərisində süfrəyə südlü plov da 
yeyilərdi. Ona görə  də sini həm də, süfrə qabı kimi işlənirdi. Bəzən isə sinidən qapaq kimi də 
istifadə olunurdu. Sininin dərin növü «ləngəri», xırda və dayaz növü «sahan» adları ilə tanınırdı.  
Aşsüzən  (çilovsüzən). Düyüdən bişirilən plovları  və  bəzi xəmir xörəkləri (əriştə, xəngəl) 
aşsüzən vasitəsilə süzülüb həlimdən çıxarılırdı. Ağzı gen, gövdəsi aşağı getdikcə daralan aşsüzənin 
səthi deşik-deşik olurdu. Xörəyin həlimi həmin deşiklərdən süzülüb çıxırdı. Çilovun suyunu süzmək 
üçün, adətən, aşsüzən boş qazan üzərinə qoyulurdu. 
Sərpuş.  Şərq ölkələrinə  məxsus süfrə qablarının tipik nümunəsi olan sərpuş xörəyi isti 
saxlamaq məqsədi güdürdü. Plov nimçə  ləngəri və ya dəhmərdana çəkiləndən sonra onun gec 
soyuması üçün üstünə qübbəvari sərpuş qoyulurdu. İsti plovdan qalxan buxar sərpuşun köməyi ilə 
xörəyin üzərində qalır və onu isti saxlayırdı. Sərpuşun bayır səthi həndəsi və  nəbati naxışlarla 
bəzədilirdi. Sərpuşun başı gübbə formalı  zərif dürcəklə tamamlanırdı. Aşsüzənin kiçik növü 
«süzək» adlanırdı. 
Çömçə. Xörək çömçələri müxtəlif böyüklükdə olub uzun qulpla tamamlanırdı. Çömçə ən çox 
şorba, düşbərə, küftə, bozbaş  və s. kimi xörəklərin boşqablara çəkilməsi zamanı  işlənirdi. Bu 
mənada o, ağac çömçəni əvəz edirdi. 
Abgərdən. Gövdəsi girdə  və çuxur olub, uzun qulplu düzəldilirdi.  Ən çox toy və yas 
məclislərində istifadə olunmaqla, qazana su tökmək və yaxud ondan su götürmək məqsədilə 

---

 
196
işlənirdi. 
Kəfkir. Əsasən, bişməkdə olan ətli xörəklərin üzərinə yığılan kəfi götürmək məqsədi güdürdü. 
Müxtəlif böyüklükdə hazırlanan kəfkirlərin çalovu dəlik-dəlik və qulpu uzun olurdu. Böyük kəfkir 
plov bişirilərkən, kiçikləri isə sulu xörəklərin kəfini alarkən, habelə qovurma və  çığırtma kimi 
xörəklərin qarışdırılıb bişirilməsində işlənirdi. 
Qaşıq. Xörək və çay qaşığı olmaqla iki növünə təsadüf edilir. Keçmişdə varlı kübar ailələrin 
süfrəsinə çox vaxt gümüş qaşıq düzülərdi.