Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

Kəlağayı (çarqat) ədədi qaydada toxunub qurtarandan sonra basmaqəlib  üsulu  ilə al-
əlvan boyalarla naxışlanıb bəzəkli hala salınırdı. Kəlağayı üzərində ornamental səciyyəli 
müxtəlif nəqş nümunələri düzəldilmiş  ağac qəliblər vasitəsi ilə  bəzədilirdi. Kəlağayının 
bəzədilməsi müxtəlif rənglərdən “gül götürmə” prinsipi əsasında icra olunduğundan xüsusi 
tərkibə malik “kəlağayı yağı”və rəngablardan istifadə edilirdi. 
“Qəlibsaz” adlanan peşəkar ustalara sifarişlə düzəltdirilən kəlağayı  qəlibləri tətbiq 
sahəsinə və bəzək-nəqş səciyyəsinə görə haşiyə (kənarə, yelən), xonça (köbək) və aralıq olmaqla 
üç qrupa bölünürdü. Bundan əlavə, hər bir kəlağayı istehsalı mərkəzinin özünə məxsus məhəlli 
naxış motivləri də mövcud olmuşdur. Çox vaxt bu və ya digər kəlağayı çeşnisi onun istehsal 
mərkəzinin adını (Şamaxı, Basqal, Şəki, Gəncə, Təbriz, Herat və s.) daşıyırdı. 
Basmaqəlib  əməliyyatı qoruyucu kəlağayı yağı  və soyuq rəngablar vasitəsi ilə icra 
olunurdu. Basma əməliyyatı ilk növbədə  kəlağayının kənar haşiyəsinin  əmələ  gətirilməsindən 
başlanırdı. Bunun üçün “ağzəmin” adlanan hamar səthli saya qəlibi qoruyusu yağa batırıb tarıma 
çəkilmiş  kəlağayının haşiyəsi boyunca, dalbadal olmaqla, onun üzərinə basır və beləliklə  də 

---

 
77
yeləni növbəti rəngabların təsirindən qoruyurdular. Bəzən isə yeləndə kəlağayının öz rəngində ağ 
güllərdən, yaxud çiçək və ya ləçəklərdən ibarət bəzək motivi əmələ  gətirmək üçün müvafiq 
nəqşli qəlibi kəlağayı yağına batırıb haşiyə boyunca onun üzərinə basırdılar. Bunun sayəsində 
kəlağayının haşiyəsində boyaq götürməyən örtük təbəqəsi  əmələ  gəlirdi. Kəlağayı “gül” 
götürmək məqsədi ilə növbəti rəngaba salınarkən yağ örtüyünün altında qalan sahələr boyağın 
təsirindən qorunub, qəlibin bəzək dekoruna malik müvafiq “gül”lər  əmələ  gətirirdi. Haşiyə 
naxışları tamamlanana qədər bu əməliyyat təkrar olunurdu. 
Kəlağayının xonça və aralıq sahələrinin bəzəkləri də bu qaydada müvafiq bəzək-nəqş 
ünsürlərinə malik qəliblər vasitəsilə  bəzədilirdi. Bu qayda ilə  kəlağayını müxtəlif rəngablara 
salıb hər bir rəngdən “gül” götürmə yolu ilə onu bəzəyib nəqşli (güllü) hala salırdılar.  
Kəlağayını sabunlu suda yuyub təmizlədikdə yağ  ləkələrinin altında qorunub qalmış 
güllər aşkara çıxır və müvafiq bəzək ünsürünə çevrilirdilər.