Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

Şəkil 11.  Plazmodiophora brassicae: 1a – yoluxmanın xarici 

görünüşü, b – plazmodi, v – bitki hüceyrəsində 

parazit sporları, 2 – kartof bitkisinin hüceyrəsində 

sporlardan əmələ gəlmiş yumaqcıqlar. 

 

Getdikcə artıq inkişafetmə  nəticəsində hüceyrənin 

içərisində çoxnüvəli plazmodi əmələ  gəlir. Bu zaman sahibin 

---

 

  protoplazması tamamilə tələf olur. Parazit formalarda sporangi 

əmələ  gəlmir, odur ki, burada onun nüvələrinin hamısı 

reduksion yolla bölünür və plazmodi təkhüceyrəli haploid 

sporlara bölünür. Sporlar inkişaf edərək zoosporlar və ya 

miksoamöblar  əmələ  gətirir ki, bunlar da yenidən  əmici 

tellərdən bitki kökünə keçir. Əmici tellərdə miksoamöblar bir-

birilə birləşir və haploid nüvəli plazmodi əmələ  gətirir. Mitoz 

bölünmə hesabına plazmodi əmələ  gəlir. Mitoz bölünmə 

hesabına plazmodinin miqdarı çoxalır. Belə plazmodidən 

qametangi və ya zoosporangi inkişaf edir, onlar içərisində 

zoosporlar və ya qamet formalaşır ki, bunlar da əmici teldən 

çıxıb torpağa düşür. Torpaqda onlar cüt-cüt birləşirlər (nüvələr 

birləşmir) və ikinüvəli hüceyrə  əmələ  gətirir və yenidən bitki 

kökünə keçir və ikinci böyük plazmodini əmələ  gətirir. 

Beləliklə, parazitin inkişafını  əmici tellər, torpaq və parenxim 

hüceyrələr mərhələsinə bölmək olar. Qeyd etməliyik ki, 

zoosporlar şöbənin bütün nümayəndələrində olduğu kimi müx-

təlif qamçılıdırlar. Bu xəstəliyi ilk dəfə 1878-ci ildə M.S.Vo-

ronin öyrənmişdir. Beləliklə, kələm  və digər  xaççiçəklilər 

fəsiləsinə aid mədəni bitkilərdə əmələ gələn kila xəstəliyi kənd 

təsərrüfatına böyük ziyan verir. Kila xəstəliyinə həm şitillər və 

həm də yaşlı bitkilər tutula bilər. Cavan kələm bitkisi parazitin 

təsirindən tamamilə  tələf olur, yaşlı  kələm isə baş bağlamır. 

Kila xəstəliyinə keçmiş SSRİ-nin Avropa hissəsində, Leninqrad 

vilayətindən başlayaraq  Mərkəzi Qaratorpaq vilayətinə kimi 

sahədə  təsadüf edilir. Əvvəllər bu xəstəlik Azərbaycan 

şəraitində müşahidə edilmirdi. Son elmi tədqiqat işləri göstərir 

ki, kələmin kila xəstəliyi respublikamızda da vardır. 

Azərbaycanda kartof əkilən rayonlarda selikli göbələklər kartof 

yumruları üzərində tozlu dəmgil xəstəliyi törədir. Bu parazitə 

habelə pomidor bitkisində də təsadüf edilir.