Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

5.2. Böyümənin əsas qanunauyğunluqları və fazaları 

 

Təbii  şəraitdə  hər hansı göbələyin inkişafı,  əvvəlcə onun 

mitsellərinin vegetativ böyüməsi, sonra isə bu və ya digər çox-

alma orqanının (sporəmələgəlmənin)  əmələ  gəlməsi ilə baş 

verir. Bu zaman böyümə prosesi zəifləyir və bəzi hallarda hətta 

tamamilə dayanır. Bu iki prosesin ətraflı öyrənilməsi göstərdi 

ki, bitkilərdə olduğu kimi, göbələklərdə  də vegetativ böyümə 

ilə generativ orqanların yaranması arasında antaqonistik 

münasibətlər mövcuddur. Beləliklə  də, göbələklərin vegetativ 

və ya generativ orqanlarının böyüməsi prosesini izlədikdə 

«böyümənin böyük dövrə» malik olduğunu aşkar etmək müm-

kündür. Bu təsəvvürə görə, orqanizmin ayrıca orqan, yaxud 

onun sahəsinin böyüməsi  əvvəlcə yavaş, sonradan isə sürətlə 

gedərək maksimum qiymətə çatır, bundan sonra tədricən yava-

şıyır. Beləliklə  də, orqanizmin, yaxud ayrıca hüceyrənin 

uzunluğunun, həcminin, çəkisinin və s. artımı S - şəkilli əyri ilə 

xarakterizə olunur. Böyümənin siqmoidal gedişində  əyrinin 

yüksələn hissəsi eksponensial asılılığa tabe olur (şəkil 4) və 

aşağıdakı düsturla ifadə olunur. 

G = G

o 

f 

t

 

burada: G

o

 - ölçmənin  əvvəlindəki qiyməti, t - ölçmənin ba-

şlandığı vaxt; G – t zamanı ərzində ölçülən kəmiyyətin qiyməti; 

 

  f – sabitdir. Böyümənin eksponensial (loqarifmik) xarakterini 

birhüceyrəli orqanizmlərdə (askomitsetlər, maya göbələkləri, 

kif göbələkləri, xitridiomisetlər) daha aydın  şəkildə görmək 

mümkündür. Digər orqanizmlərdə olduğu kimi, göbələklərdə 

də böyümə – embrional, uzanma və diferensasiya fazalarından 

ibarətdir. Embrional böyümə özündə protoplazmanın artması və 

hüceyrələrin bölünməsini birləşdirir. Protoplazmanın artması 

nəticəsində yenicə bölünmüş embrional hüceyrə, yetkin em-

brional hüceyrənin ölçülərinə qədər böyüyür. Bu zaman bütün 

plazmatik quruluş (məsələn, mitoxondrilər və s.), subquruluşlar 

(məsələn, elementar membranlar) və maddələr (DNT, RNT, 

züllallar, lipidlər və s.) miqdarı  cəhətdən iki dəfə artır, başqa 

sözlə, ana hüceyrədəki miqdarına çatır. Beləliklə  də, proto-

plazmanın artması, bizə yaxşı  məlum olan proseslərdən 

ibarətdir: DNT-nin replikasiyası  və DNT→RNT→zülal (fer-

ment) →məhsul, reaksiyalarının ardıcıllığı.