Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti Fakültə: Biologiya Kafedra

Tövsiyyə olunan ədəbiyyat:

1. 
   A.Ə. Quliyev Т.Н. Нəsənоv , S.Q,. Güləhmədov., Bioloji kimya.
   
2. 
   Qarayev S.F., Məmmədova P.Ş., Həbibova A.Q. Biokimyanın əsasları. B.: Təfəkkür, 2002.
   
3. 
   Hacıyev D.B., Əliyev C.D., Əliyev R.Ə. Tibbi biologiya. B., 1993.
   
4. 
   Зенгбуш П. Молекулярная и клеточная биология. Т.2, М., 1982.
   
5. 
   Молекулярная биология клетки. Москва, изд-во: Мир, Т.1-5, 1986- 1987.
   

Elmi rəhbər: Əmrahov Nurlan Rəşid

T apşırığın verilmə tarixi: 06.02.2022

MÜNDƏRİCAT

Giriş..........................................................................................................................4

Fəsil 1. Gen eksperssiyası və tənziləmə mexanizmləri.............................................5

Fəsil 2. Gen eksperssiyasına aktivatorların təsiri mexanizmi.................................12

Nəticə......................................................................................................................24

Ədəbiyyat................................................................................................................25



Giriş

Gen eksperssiyası, gen məlumatının funksional gen məhsulunun sintezində istifadə olunduğu prosesdir ki, bu da ona son məhsullar, zülal və ya kodlaşdırmayan RNT istehsal etməyə imkan verir və son nəticə olaraq fenotipə təsir edir. Bu məhsullar çox vaxt zülallardır, lakin transfer RNT (tRNT) və kiçik nüvə RNT (snRNT) kimi zülal kodlaşdırmayan genlərdə məhsul funksional kodlaşdırıcı olmayan RNT olur. Gen ifadəsi ilk dəfə 1958-ci ildə Francis Crick tərəfindən tərtib edilmiş, 1970-ci ildəki məqaləsində daha da inkişaf etdirilmiş və tərs transkripsiyanın sonrakı kəşfləri ilə genişləndirilmiş molekulyar biologiyanın mərkəzi dogmasında RNT replikasiyası ümumiləşdirilmişdir.Gen ifadəsi prosesi bütün məlum həyat tərəfindən istifadə olunur - eukariotlar (çoxhüceyrəli orqanizmlər daxil olmaqla), prokaryotlar (bakteriyalar və arxeyalar) və viruslar tərəfindən həyat üçün makromolekulyar mexanizm yaratmaq üçün istifadə olunur.

Genetikada gen ifadəsi genotipin fenotipi, yəni müşahidə edilə bilən xüsusiyyəti meydana gətirdiyi ən fundamental səviyyədir. DNT-də saxlanılan genetik məlumat genotipi təmsil edir, fenotip isə həmin məlumatın “təfsiri” nəticəsində yaranır. Belə fenotiplər çox vaxt orqanizmin strukturunu və inkişafını idarə edən və ya xüsusi metabolik yolları kataliz edən fermentlər kimi çıxış edən zülalların sintezi ilə ifadə olunur.Gen ifadəsi prosesində bütün mərhələlər modullaşdırıla (tənzimlənə bilər), o cümlədən zülalın transkripsiyası, RNT-nin birləşdirilməsi, tərcüməsi və translyasiyadan sonrakı modifikasiyası. Gen ifadəsinin tənzimlənməsi hüceyrədə mövcud olan müəyyən gen məhsulunun (zülal və ya ncRNT) vaxtı, yeri və miqdarı üzərində nəzarəti təmin edir və hüceyrə quruluşuna və funksiyasına böyük təsir göstərə bilər. Gen ifadəsinin tənzimlənməsi hüceyrə diferensiasiyası, inkişafı, morfogenez və hər hansı bir orqanizmin çox yönlü və uyğunlaşma qabiliyyətinin əsasını təşkil edir. Buna görə də gen tənzimlənməsi təkamül dəyişikliyi üçün substrat rolunu oynaya bilər(2).