Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sənaye sahələrinin proses və aparatları»

 
Tam rektifikasiya kalonunun sxemi 
Xammal verilən yerə qidalandırma bölməsi deyilir. 
Kalonun qidalanma şöbəsindən yuxarıda olan hissəsi əsas etibarı ilə bu hissəyə 
gələn buxar axının rektifikasiyası üçün dür, bu hissə qatılaşdırıcı şöbə adlanır. 
Kalonun qidalandırıcı şöbəsindən aşağıda olan hissəsi əsas etibarı ilə buraya gələn 
maye axınının rektifikasiya edilməsi üçündür, bu hissə buxarlandırıcı şöbədir. 
Kalonun sxemindən göründüyü kimi yuxarıdan aşağıya doğru hərəkət edən buxar 
axını kalon boyunca kontakt tərtibatlarını keçdikcə YQK-dən azad olur, AQK ilə 
zənginləşir, maye axını isə əksinə kalon boyu aşağıdan yuxarıya doğru hərəkət 
edən buxar axını kalon boyu kontakt tərtibatlarını keçdikcə YQK-dən azad olur, 
AQK ilə zənginləşir. Maye axını isə əksinə kalon boyu yuxarıdan aşağıya doğru 
hərəkət edərək, kontakt tərtibatlarını keçdikcə tədricən AQK-dən azad olub YQK 
ilə zənginləşir. 
Rektifikasiya kalonuna o qədər sayda kontakt tərtibatı qarışdırmaq lazımdır ki, 
ən yuxarı boşqabdan xaric olan buxar axınının tərkibi texniki təmiz AQK-dən ən 
aşağıdakı kontakt tərtibatından xaric olan maye axınının tərkibi texniki təmiz 
YQK-dən ibarət olsun 
Q
K
Distillat
G
D
, У
D
AQK 

---

Qatılaşdırıcı şöbə 
Maye xammal 
Qarışığı G
F
, X
F
Qidalanma şöbəsi 
Buxarlandırıcı şöbə 
Kub qalığı 
G
W
, X
W
Q
2 
Tam rektifikasiya kalonunun sxemi 
Kalonun yuxarısından xaric olan buxar axını onun yuxarısında qarışdırılan 
kondensatora daxil olur və soyuducu agentin köməyi ilə soyudulur və tam 
kondensləşir. Alınan kondensatın bir hissəsi hazır məhsul kimi sənaye tutumuna 
yığılır, bu məhsula distillat və ya rektifikat deyilir. Kondensatın digər hissəsi isə 
maye suvarması (fleqması) kimi kalona qaytarılır. 
Kalonun aşağısından xaric olan maye axını isə kalonun aşağısında 
quraşdırılan qaynadıcıya verilir, qaynadıcıya xaricdən verilən istilik (Q
2
) hesabına 
maye axını qızır, qaynayır və müəyyən hissəsi buxara çevrilir. Buxara çevrilən 
hissə kalonun aşağı hissəsinə buxar suvarması kimi kalona qaytarılır. Maye 
axınının qalan hissəsi maye halda xaric olur və hazır məhsul kimi tutuma yığılır, 
bu məhsul texnikada kub qalığı adlanır. 
Tam rektifikasiya kalonunun sxemindən göründüyü kimi prosesin əsas 
aparatı rektifikasiya kalonudur, köməkçi aparatları isə kondensator və 
qaynadıcıdır. Bu üç aparat birlikdə fəaliyyət göstərirlər. Belə ki, kalonda maye 
axını kondensatorun köməyi ilə yaradılır. Demək kondensatorun əsas vəzifəsi 
maye axını fleqma yaratmaqdır. Bundan ötrü kalonda kondensatorun köməyi ilə Q
k
kVt istilik xaric edilir. Kalonda buxar eslərində fazaların görüşmə səthidir; 
b) istilik mübadiləsi proseslərində istilikötürmə səthidir; 
τ- prosesin getmə (kontakt) müddətidir; 
R- proses nəticəsində baş verən müqavimətlərdir; 
Δ- prosesin hərəkətverici qüvvəsidir; 
𝑀
𝐹𝜏
- prosesin getmə sürətidir; 
a) vahid zamanda vahid görüşmə səthi ilə bir fazadan digər fazaya keçən paylanan 
komponentin miqdarıdır( maddələr mübadiləsi proseslərində); 
b) istilik mübadiləsi proseslərində vahid zamanda (τ=1 san) vahid səthdən (F=1m
2
) 
isti axınnan soyuq axına verilən istilik miqdarıdır. Prosesin getmə sürəti 
hərəkətverici qüvvə ilə düz, müqavimətlə tərs mütənasibdir.
Prosesdə yaranan müqavimətlərin tərs qiymətinə (1/R) prosesin getmə sürət 
əmsalı adlanır, K ilə işarə olunur. 

---

K =
1
𝑅
Bunu nəzərə alsaq kinetik tənlik aşağıdakı şəklə düşər 
𝑀
𝐹𝜏
= KΔ (1.6) 
K- texnikada ötürmə əmsalı adlanır: 
a)maddələr mübadiləsi proseslərində maddəötürmə əmsalı; 
b) istilik mübadiləsi proseslərində istilikötürmə əmsalı; 
Aparatın əsas ölçüsünü F təyin edərkən (1.6) düsturundan istifadə olunur. 
Onun qiymətini təyin ermək üçün ötürmə əmsalı K –nı hesablamaq tələb edilir, 
onu hər hansı proses üçün ya təcrübi ya laboratoriya şəraitində və yaxud müvafiq 
emprik düsturlar vasitəsilə hesablama yolu ilə təyin olunur. Yuxarıda qeyd 
olunduğu kimi getmə surəti başlıca olaraq həmin prosesin hərəkətverici 
qüvvəsindən (Δ) asılıdır. Belə ki, bu qüvvə nə qədər böyük olarsa prosesin sürəti 
bir o qədər yüksək olar. 
Məlumdur ki, bütün texnoloji proseslər o vaxtadək gedir ki, həmin sistemdə 
tarazlıq halı yaransın. Beləliklə istənilən hər hansı prosesin iki halı ola bilər. 
İşçi və tarazlıq halı. 
Prosesin işçi halında onun hərəkətverici qüvvəsi sıfırdan böyük olmalıdır. 
Tarazlıq halında isə hərəkətverici qüvvə (Δ=0) sıfıra bərabər olur. 
Fərz edək ki, temperaturu nisbətən yüksək (t
1
) olan cismlə temperaturu aşağı 
olan (t
2
) cism arasında istilik mübadiləsi prosesi gedir. Bu zaman istlik isti cismdən 
soyuq cismə o vaxtadək veriləcəkdir ki, onların hər ikisinin temperaturu eyni 
olsun. Belə proseslər üçün hərəkətverici qüvvə onların temperaturları arasıdakı 
fərqdən ibarətdir: 
Δt= t
1
- t
2
,
0
S 
Hidromexaniki proseslərdə hərəkətverici qüvvə təzyiqlər fərqindən ibarət 
olur. 
ΔP= P
1
- P
2
, MPa 
Maddə mübadiləsi proseslərin hərəkətverici qüvvəsi maddənin fazalardakı 
qatılıqlar fərqindən ibarət olar. 
ΔC= C
1
- C
2
Odur ki, sənaye proseslərində çalışmaq lazımdır ki, hərəkətverici qüvvə 
həmişə yüksək olsun. Bu isə prosesin yüksək sürətlə getməsinə , məhsuldarlığın 
artmasına, aparatın əsas ölçülərinin kiçilməsinə və eləcə də onun hazırlanması 
üçün lazım olan material səthinin azalmasına səbəb olur.