AZƏrbaycan respublikasinin müvafiq qanunveriCİLİYİNİN
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASINA UYĞUNLUĞUNUN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ
- Müəllif: Pərvanə Bayramova, h.f.d. Ekspert: Tofiq Musayev
|
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ MÜVAFİQ QANUNVERİCİLİYİNİN "TÜTÜNƏ QARŞI MÜBARIZƏ HAQQINDA" ÜMUMDÜNYA SƏHİYYƏ TƏŞKİLATININ ÇƏRÇİVƏ KONVENSİYASINA UYĞUNLUĞUNUN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ Bakı - 2015 2 Təhlil Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 2014-2020-ci illər üçün Strateji Planı üzrə Fəaliyyət Planına əsasən qeyri-infeksion xəstəliklərinin tütünçəkmə risk amilinin qarşısının alınması və nəzarəti tədbirlərinin həyata keçirilməsinin gücləndirilməsi çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən təşkil olunmuşdur. Təhlil Azərbaycan Respublikasının Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasına qoşulmasının 10 illik ildönümünə həsr edilir. Müəllif: Pərvanə Bayramova, h.f.d. Ekspert: Tofiq Musayev
3 MÜNDƏRİCAT Ön söz............................................................................................................................4 Giriş...............................................................................................................................6 1. Tütünə tələbatın azaldılması ilə bağlı qiymət tədbirləri...........................................9 1.1. Qiymət və vergi tədbirləri ................................................................................10 2. Tütünə tələbatın azaldılması üçün qeyri-qiymət tədbirləri....................................16 2.1. Tütün tüstüsünün təsirindən qorunma..............................................................17 2.2. Tütün məmulatlarının tərkibi............................................................................18 2.3. Tütün məmulatının tərkibinin açıqlanması.......................................................20 2.4. Tütün məmulatının qablaşdırılması və markalanması.....................................23 2.5. Tütün sənayesinə dair informasiyanın əlçatanlığı və ictimai iştirakçılıq .......30 2.6. Reklam, satışın stimullaşdırılması və sponsorluq............................................35 3. Tütündən asılılıq və tütündən istifadənin dayandırılması......................................40 4. Tütün təchizatının azaldılması ilə bağlı tədbirlər...................................................41 4.1. Tütün məmulatının qeyri-qanuni ticarəti.........................................................41 4.2. Yetkinlik yaşına çatmayanlara və onlar tərəfindən satış..................................47 4.3.
Alternativ növlərin dəstəklənməsi və ətraf mühitin qorunması........................50 5. Məsuliyyətlə bağlı məsələlər......................................................................................52 6. Dövlətlərin Konvensiya üzrə ümumi öhdəlikləri.....................................................58 6.1. Tütün sənayesinin inkişafını stimullaşdırmamaq.............................................59 6.2. Preferensial rejimin tətbiq olunmaması...........................................................60 6.3. Korporativ sosial məsuliyyət............................................................................60 6.4. Maraqların münaqişəsinə yol verilməməsi......................................................61 6.5. Milli koordinasiya mexanizmi..........................................................................62 7. Elmi-texniki əməkdaşlıq və məlumatın çatdırılması...............................................62
İstifadə olunmuş sənədlərin siyahısı.........................................................................74
4 Ön söz Tütün vaxtından əvvəl ölüm, xəstəlik və əlillik hallarının qarşısı alına bilən əsas səbəbidir. Tütünçəkmə ürək xəstəlikləri və insult, ağciyər xərçəngi və xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi kimi əsas qeyri-infeksion xəstəliklər yaradır. Bu gün tütün dünyada böyüklər arasında on nəfərdən birinin ölümünə səbəb olur və səkkiz aparıcı ölüm səbəbinin altısı üçün risk amilidir. Hər il 6 milyonadək insan tütün tüstüsünün təsiri nəticəsində yaranan xəstəliklərdən ölür, onlardan 600 min nəfər ətrafa yayılan ikincili tüstü ilə nəfəs alan tütünçəkməyən insandır. XX əsrdə tütünlə bağlı səbəblərdən 100 milyon insan dünyasını dəyişdi. Təcili tədbirlər görülməzsə, bu əsrin sonunadək tütün 1 milyarddan çox insanı məhv edə bilər. Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyası bəşəriyyətin tütün məmulatlarının istehsalını, satışını və istifadəsini tənzimləyən ilk beynəlxalq razılaşmasıdır. O, Ümumdünya Səhiyyə Assambleyası tərəfindən 21 may 2003-cü il tarixdə qəbul edildi və 27 fevral 2005-ci il tarixdə qüvvəyə mindi. Həmin dövrdən başlayaraq Konvensiya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının tarixində ən geniş tanınmış sazişlərdən biri oldu. 2014-cü ilin 4 dekabr tarixinə olan vəziyyətə görə onun 180 Tərəfi vardır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları 20 sentyabr 2005-ci il tarixdə Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasına qoşulmaq barəsində Azərbaycan Respublikasının Qanununu imzalamışdır. Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyası tütün epidemiyasına qarşı qlobal mübarizədə ilk addım oldu. Bu müqavilə tütün məhsullarına olan təklif və eləcə də tələblərin azaldılması modelini ölkələrə təklif edir. Burada tütün epidemiyasının qarşısını ala biləcək ən effektli yanaşmalar əks olunub ki, bunlardan tütündən istifadənin monitorinqi, insanların tütün tüstüsündən qorunması, tütündən imtina olunması məqsədilə tədbirlər, tütünlə bağlı təhlükələr barədə xəbərdarlıqlar, tütün məmulatlarının reklamı, satışının stimullaşdırılması və sponsorluğuna qadağaların qoyulması, tütün məmulatlarına qoyulan vergilərin artırılması və tütün məmulatlarının qablaşdırılması məsələlərini vurğulamaq olar. Beləliklə, Çərçivə Konvensiyası tütünə qarşı mübarizə üzrə ən əhəmiyyətli və səmərəli tədbirlər kompleksidir. Eyni zamanda Çərçivə Konvensiyasının hər bir maddəsinin səmərəli işləməsi üçün ölkənin müvafiq tələblərə cavab verən tütünlə mübarizə üzrə qanunvericilik bazası, cəmiyyətin tütünlə mübarizədə həmrəy olması vacibdir. Bütün tütünlə mübarizə tədbirləri çoxsektorlu yanaşma və siyasi iradə tələb edir. Azərbaycanda tütünlə mübarizə sahəsində bir çox işlər görülüb, lakin hələ də bəzi çatışmazlıqların aradan qaldırılması və bu sahədə qanunvericilik bazasının 5 təkmilləşdirilməsinə ehtiyac vardır. Bu baxımdan Azərbaycan qanunvericiliyinin Çərçivə Konvensiyasına uyğunluğunun müqayisəli təhlili xüsusi diqqət cəlb edir. Hazırkı təhlilin məqsəd və vəzifələri tütünlə mübarizə sahəsində Azərbaycan qanunvericiliyinin Çərçivə Konvensiyasına uyğunluğunun araşdırılması, çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün məqsədyönlü rəy və tövsiyələrin hazırlanması və yekun nəticələrin ilk növbədə Azərbaycanda tütünlə mübarizə sahəsində çalışan təşkilat və şəxslərə çatdırılmasıdır. Təhlil Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 2014-2020-ci illər üçün Strateji Planı üzrə Fəaliyyət Planına əsasən qeyri-infeksion xəstəliklərinin tütünçəkmə risk amilinin qarşısının alınması və nəzarəti tədbirlərinin həyata keçirilməsinin gücləndirilməsi çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tərəfindən təşkil olunmuşdur və Azərbaycan Respublikasının Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasına qoşulmasının 10 illik ildönümünə həsr edilir. Təhlilin nəticələri Azərbaycanda qanunvericiliyin formalaşması və tütünə qarşı nəzarət və mübarizə işinin təşkili ilə məşğul olan qərar qəbul edən şəxslər, millət vəkilləri, siyasətçilər, aidiyyəti dövlət və ictimai təşkilatlar və fəallar, ictimai səhiyyə mütəxəssisləri, digər təşkilat və fərdlərin fəaliyyətlərində nəzərə alına bilər. Aparılmış təhlilin başlıca məqsədi ÜST tərəfindən epidemiya elan edilmiş və müasir dövrdə əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində təhlükəli problemə çevrilmiş tütünə qarşı mübarizədə hökumət, qeyri-hökumət və beynəlxalq təşkilatların, ayrı-ayrı vətəndaşların, bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinin səylərinin birləşdirilməsinə və bu istiqamətdə siyasi və ictimai dəstəyin təşkil olunmasına nail olmaqdır. Tütün epidemiyası təhlükəsi hələ də mövcuddur. Lakin bu epidemiyanı geri döndərmək mümkündur. Bunun üçün Çərçivə Konvensiyasına qoşulan hər bir ölkənin öhdəlikləri tam həyata keçirilməlidir.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru
6 Giriş Tütündən istifadənin geniş yayılmış asılılığa çevrilərək hər il milyonlarla insanın həyatını əlindən alan və sağlamlığına zərər vuran qlobal epidemiya səviyyəsinə çatdığı bir dövrdə tütünə qarşı mübarizə beynəlxalq ictimaiyyətin qarşısında duran vacib vəzifələrdən biridir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (daha sonra ÜST) tərəfindən qəbul edilmiş Tütünə qarşı mübarizə haqqında Çərçivə Konvensiyası (daha sonra Çərçivə Konvensiyası və ya Konvensiya) bu istiqamətdə atılmış ən vacib addımlardan biridir. Çərçivə Konvensiyası tütünlə mübarizə sahəsində qəbul edilmiş ilk beynəlxalq müqavilədir və dövlətlər üçün tütünə tələbatın və tütün təchizatının azaldılmasına yönəldilmiş məcburi hüquqi öhdəliklər müəyyənləşdirir. Bu Konvensiyaya Tərəf olaraq dövlətlər tütünsüz bir dünyaya nail olmaq yoluna qədəm qoyurlar ki, bu da milyonlarla insanın sağlamlığının qorunması baxımından çox əhəmiyyətlidir. Çərçivə Konvensiyası Tərəflər üçün elə öhdəliklər müəyyən edir ki, onları həyata keçirməklə dövlətlər yalnız tütündən istifadə etməyən şəxslərin həyat və sağlamlığını qorumur, həm də tütün istehlakçılarını tütündən istifadəni azaltmağa və ondan imtina etməyə sövq edir. Dövlətlərə həmin öhdəlikləri yerinə yetirməkdə kömək etmək məqsədi ilə ÜST 2008-ci ildə aşağıdakı 6 əsas strategiyanı müəyyən edən MPOWER 1 paketini hazırlamışdır:
Tütündən istifadənin və onun qarşısının alınmasının monitorinqi;
İnsanları tütün tüstüsündən qorumaq;
Tütünçəkmədən imtina etmək üçün yardım təklifi;
Tütünün törətdiyi təhlükələrə dair xəbərdarlıq;
Tütünün reklamının,
satışının stimullaşdırılması və sponsorluğunun qadağan olunması;
Tütünə tətbiq olunan verginin artırılması. Eləcə də Çərçivə Konvensiyasının 23-cü maddəsi əsasında təsis edilmiş Tərəflərin Konfransı 2
Rəhbər Prinsiplərini (daha sonra Rəhbər Prinsiplər) qəbul etmişdir ki, həmin prinsiplər Çərçivə Konvensiyasının ayrı-ayrı maddələrinə aydınlıq gətirir və onların dövlətlər tərəfindən düzgün həyata keçirilməsinə şərait yaradır.
1 Paket müəyyən edilmiş altı strategiyanın ingiliscə başlıq hərflərini birləşdirərək MPOWER adlandırılmışdır: Monitor tobacco use and prevention policies; Protect people from tobacco smoke; Offer help to quit tobacco use; Warn about the dangers of tobacco; Enforce bans on tobacco advertising, promotion and sponsorship; and Raise taxes on tobacco. 2 Tərəflərin Konfransı Konvensiyanın rəhbər orqanıdır; Konvensiyanın həyata keçirilməsinin gedişini müntəzəm olaraq nəzərdən keçirir və onun səmərəli tətbiq edilməsinə yardım üçün lazım olan qərarları qəbul edir.
7 Azərbaycan Respublikası 20 sentyabr 2005-ci il tarixli Qanunu 3 ilə ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasına qoşulmuş və 1 noyabr 2005-ci il tarixində Konvensiyanı ratifikasiya etmişdir. Əhəmiyyətlidir ki, “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında ölkədə qeyri-infeksion xəstəliklərin qarşısının alınmasına və nəzarətinə xüsusi yer ayrılıb. Həmin sənəddə qeyri-infeksion xəstəliklərin yüksək risk faktorlarından biri olan tütünə qarşı mübarizə məsələləri çox geniş əhatə olunub. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 2014-2020-ci illər üçün Strateji Panı üzrə Fəaliyyət Planının 4 4.2-ci bəndində, tütünçəkmə qeyri-infeksion xəstəliklərin risk amilləri içərisində xüsusi qeyd olunaraq, həmin amillərə qarşı əhali arasında sübutlu və səmərəli tədbirlərin həyata keçirilməsinin gücləndirilməsi nəzərdə tutulur. Təqdim olunan tədqiqat Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinin ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasının müddəalarına uyğunluğunu araşdırır. Onu da qeyd edək ki, tədqiqatda müqayisəli təhlil aparılarkən Çərçivə Konvensiyası ilə yanaşı MPOWER paketi və Rəhbər Prinsiplər də nəzərə alınır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında 5 (daha sonra Konstitusiya) yaşamaq hüququ (maddə 27), sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ (maddə 39), sağlamlığın qorunması hüququ (maddə 41) kimi əsas insan hüquqları öz əksini tapır. Eləcə də Konstitusiyanın 148-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Əhəmiyyətlidir ki, Konstitusiyaya əsasən, Azərbaycan Respublikasının daxili qanunvericiliyi ilə (Konstitusiya və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) onun tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yarandıqda, həmin beynəlxalq müqavilələr tətbiq olunur.. 6 Beləliklə, Konstitusiya ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasını Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq qəbul edir və Konstitusiya və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla daxili qanunvericiliklə Çərçivə Konvensiyası arasında ziddiyyət yarandıqda Çərçivə Konvensiyasının tətbiq olunacağını təsbit edir. Eləcə də “Tütün və tütün məlumatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda 7 (daha sonra, “Tütün və tütün məmulatı haqqında” Qanun) göstərilir ki, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələrdə tütün və tütün məmulatına dair münasibətlərin tənzimlənməsi və keyfiyyətinin idarə edilməsi
3 “Tütünə qarşı mübarizə haqqında” ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasına qoşulmaq barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu, №989-İİQ, 20 sentyabr 2005-ci il. Qanun 16 oktyabr 2005-ci il tarixində “Azərbaycan” qəzetində dərc edilmişdir. 4 Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 24.04.2014-cü il tarixli 30 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmişdir. 5 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, 12 noyabr 1995. 6 Maddə 151, Konstitusiya. 7 “Tütün və tütün məmulatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu 8 iyun 2001-ci ildə qəbul edilmişdir, №138-IIQ. 8 barədə müəyyən edilmiş qaydalar bu Qanunda nəzərdə tutulmuş qaydalardan fərqlənərsə, beynəlxalq müqavilələrin qaydaları tətbiq olunur. 8
Tədqiqat işində Çərçivə Konvensiyasının Tərəflərdən daxili qanunvericilikdə konkret müddəaları əks etdirməsini tələb edən maddələrinə Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinin uyğun (tam və ya qismən) gəlib-gəlməməsi Rəhbər Prinsiplər (eləcə də onların layihələri 9 ) də nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilir və izah olunur. Yəni təhlil Çərçivə Konvensiyasının bilavasitə qanunvericilikdə təsbit edilməli olan öhdəliklər müəyyən edən maddələri əsasında aparılır. Həmin maddələr aşağıdakı mövzuları əhatə edir:
Tütünə tələbatın azaldılması üçün qeyri-qiymət tədbirləri (maddə 7) -
Tütün tüstüsünün təsirindən qorunma (maddə 8) -
Tütün məmulatının tərkibinin nizamlanması (maddə 9) -
Tütün məmulatının tərkibinin açıqlanması işinin nizamlanması (maddə 10) -
Tütün məmulatının qablaşdırılması və markalanması (maddə 11) -
Maarifləndirmə, informasiyanın ötürülməsi, əhalinin hazırlanması və məlumatlandırılması (maddə 12) -
Tütün məmulatının reklamı, satışının stimullaşdırılması və sponsorluğu (maddə 13)
Tütün məmulatının qeyri-qanuni ticarəti (maddə 15)
Yetkinlik yaşına çatmayanlara və onlar tərəfindən satış (maddə 16)
Məsuliyyət (maddə 19) Eləcə də Çərçivə Konvensiyasının tütünə qarşı mübarizə sahəsində dövlətlər üçün ümumi öhdəliklər müəyyənləşdirən, konkret proqramların, planların və strategiyaların qəbul edilməsini nəzərdə tutan aşağıdakı maddələri də nəzərdən keçirilir:
Tütündən asılılıq və tütündən istifadənin dayandırılması ilə bağlı tələbatın azaldılması tədbirləri (maddə 14)
İqtisadi cəhətdən həyat qabiliyyətli fəaliyyətin alternativ növlərinin dəstəklənməsi (maddə 17)
Elmi tədqiqatlar, epidemioloji nəzarət və məlumat mübadiləsi (maddə 20)
Hesabat verilməsi və məlumat mübadiləsi (maddə 21)
Elmi-texniki və hüquqi sahələrdə əməkdaşlıq və müvafiq təcrübənin təqdim edilməsi (maddə 22)
8 Maddə 2.2, “Tütün və tütün məmulatı haqqında” Qanun. 9 ÜST tərəfindən Çərçivə Konvensiyasının bəzi maddələrinə dair Rəhbər Prinsiplərin layihələri hazır olsa da, hələ qəbul olunmamışdır.
9 Qeyd edək ki, Çərçivə Konvensiyasının bütün maddələri bir-biri ilə sıx qarşılıqlı əlaqədədir və bir-birini tamamlayır. Maddələrdən birinin həyata keçirilməsi öz növbəsində digərinin də tətbiqi üçün şərait yaradır, eləcə də bir maddənin düzgün həyata keçirilməməsi digərlərinin də tətbiqini əngəlləyir. Təqdim olunan tədqiqat işi Çərçivə Konvensiyasının hüquqi öhdəliklərlə bağlı əhatə etdiyi mövzuları əks etdirən 7 bölmədən ibarətdir. Bəzi bölmələrin mövzusu çox geniş və hərtərəfli olduğu üçün altbölmələrə bölünmüşdür. Hər bölmənin və altbölmənin əvvəlində Konvensiyanın həmin mövzuya dair maddəsi və Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericilik sənədinin konkret maddəsi və ya maddələri təqdim olunur. Daxili qanunvericilikdən olan hər maddənin yanında onun Konvensiyanın müvafiq maddəsinə uyğun gəlib-gəlməməsi (uyğun gəlir; qismən uyğun gəlir; uyğun gəlmir) göstərilir və şərh hissədə müqayisəli təhlil əsasında bu qənaətin izahı verilir. Hər bölmənin və altbölmənin sonunda Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinin Çərçivə Konvensiyasının tələblərinə tam uyğunluğunun təmin edilməsi üçün konkret tövsiyələr təqdim olunur. Tədqiqat işi aparılarkən Azərbaycan Respublikasının tütün və tütün məmulatı üzrə məsələlərin tənzimlənməsini həyata keçirən bütün müvafiq qanunvericiliyi (Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi, Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi, Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi, “Tütün və tütün məmulatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, “Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və s.) nəzərə alınmışdır. 10
1. Tütünə tələbatın azaldılması ilə bağlı qiymət tədbirləri Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasının tütünə tələbatın azaldılması istiqamətində əsas müddəaları 6-14-cü maddələrdə öz əksini tapmışdır. Çərçivə Konvensiyası bu istiqamətdə tədbirləri qiymət və vergi tədbirləri və qeyri-qiymət tədbirləri olaraq fərqləndirir. Qiymət və vergi tədbirləri dedikdə tütün məmulatlarının vergitutma dərəcələrinin və qiymətinin artırılması vasitəsi ilə ondan istifadənin azaldılması nəzərdə tutulur. Qeyri-qiymət tədbirləri dedikdə isə tütün məmulatlarından istifadənin azaldılmasına tütün məmulatının xüsusi tələblərə uyğun şəkildə qablaşdırılması və markalanması, onun reklamının qadağan olunması və s. kimi vasitələrlə nail olunması nəzərdə tutulur.
10 Bax aşağıda: İstifadə olunmuş sənədlərin siyahısı. 10 Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|