AZƏrbaycan respublikasinin prezidenti yaninda döVLƏT İdarəÇİLİk akademiyasi

Almaniya 

 

M.Veberin universal prinsipi. Almaniyada güclü dövlət idarəçili-

yinə K.Kunun, A.Helenin, V.Veberin fəlsəfi-antropoloji və sosioloji 

yanaşmaları. Lüdviq Erxardın dövlət idarəçiliyinin sosial konsepsi-

yasi. R.Darendorfun “Sosial inkişaf nəzəriyyəsi” və “Sosial münaqi-

şə nəzəriyyəsi”. N.Lumanın struktur-funksional yanaşması. 

 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

381

Qərb ölkələri idərəetmə elmində ilk dəfə inzibati-dövlət idarəçiliyi pro-

seslərinin, dövlət bürokratiyası  və bürokratların sistemləşdirilmiş  təhlilini 

alman sosioloqu Maks Veber (1864-1920) vermişdir. Almaniyanın bürokra-

tik modelinin təhlilinə istinad edərək o, dövlət idarəçiliyinin dünya prakti-

kasında geniş yayılmış 8 universal prinsipini ifadə etmişdir: 

1.  Dövlət idarələrinin iyerarxik təşkili; 

2.  Hər bir idarə üçün öz səlahiyyət sahələrinin ayrılması; 

3.  Mülki işçilərin peşə ixtisası  və müsabiqə imtahanlarının nəticələri 

əsasında vəzifəyə təyin edilməsi (seçilmə ilə deyil); 

4.  Dərəcəyə uyğun olaraq əmək haqqının müəyyənləşdirilməsi; 

5.  Mülki işçilərin işinin əsas peşə kimi müəyyənləşdirilməsi; 

6.  Qulluqçunun işlədiyi idarəyə sahiblik hüququna malik olmasının 

qeyri-mümkünlüyü; 

7.  Qulluqçunun müəssisədə  qəbul olunmuş intizam qaydalarına itaət 

etməsi və onun nəzarət altında olması; 

8.  Yuxarı instansiyaların qulluqçunu vəzifəsindən götürmə gsəlahiy-

yəti.  

Rəhbərin “qərar-sərəncam-icra nəzarəti” sxemi üzrə qurulmuş avtoritar 

hakimiyyətinin tərəfdarı olan M.Veber buna baxmayaraq, müstəqillik dərə-

cəsinin artması ilə bürokratiyanın “hakimiyyət instinktinin” və öz yurisdik-

siyası hədləri xaricində təsir sahəsini genişləndirmək cəhdinin təzahürü təh-

lükəsini göstərmişdir. O, idarəetmə sahəsində bürokratiyanın xüsusi peşə 

bilikləri və bürokratik proses qaydalarına yiyələnməsini aid etdiyi onun ha-

kim vəziyyətinin mənbələrini aşkar edərək, bürokratların öz bilik və vərdiş-

lərini monopoliya etmək tendensiyasını qeyd edirdi. Bürokratiyanın silki 

birliyinin xarakterik cəhətləri arasında onun tərəfindən: “təyin üsulu” prin-

sipləri üzərində qurulmuş dərəcə iyerarxiyası; “rütbə” və “xidmət” ömürlük 

sosial statusu; inzibati və cinayət normaları ilə müdafiə olunan “rütbənin” 

yüksək sosial qiymətləndirilməsi; dərəcəyə müvafiq müntəzəm pul müka-

fatları; dərəcə iyerarxiyasında yerdəyişmənin karyera prinsipi sadalanırdı. 

Bununla belə, M.Veber idealda dövlət qulluqçularını, siyasi mübarizədən 

kənarda duran, məsuliyyətli məsələlərin həlli üzrə biliklərə  və bacarıqlara 

malik, dövlət maraqlarını təmin edən, dövlət aparatının nöqsansız dürüstlü-

yünə, vicdanına və etibarlılığına zəmanət verən silki şərəfə malik olan “ruhi 

istehsal” nümayəndələri kimi qiymətləndirirdi.  

Almaniyada siyasət nəzəriyyəsi və inzibati-dövlət idarəçiliyi nəzəriyyə-

sinin inkişafı sonrakı dövrdə, kökləri ilə alman klassik idealizminə gedib çı-

xan fəlsəfi xarakterli fundamental nəzəri tədqiqatlara  əsaslanırdı. K.Lenk, 

X.Kun, E.Forsthoff, E.Hippel, A.Helen, F.İonas, L.Erhard, N.Luman, 

R.Darendorf və digər mütəxəssislərin konsepsiyaları ilə elmin bu sahəsinə 

Fuad Məmmədov

 

 

382

əhəmiyyətli töhfə verilmişdir. Məşhur politoloq K.Lenk  M.Veberin və 

E.Forsthoffun tədqiqatlarına istinadən  güman edir ki, dövlət  ənənələrinin 

möhkəmliyi sayəsində Almaniyada siyasi elmin əsasını dövlətşünaslıq təş-

kil edir. Bununla bərabər  dövlətçiliyin təhlilinə, dövlət idarəçiliyi,  dövlət 

institutlarının dinamikası problemlərinin tədqiqinə əsas yanaşmalar fəlsəfi 

və sosioloji nöqteyi-nəzərlərdir. K.Kunun, E.Forshoffun və E.Hippelin kon-

sepsiyalarına görə, klassik alman dövlət administrasiyasında “transstenden-

tal  şüur”, “əbədi dəyərlər” və “azadlığın reallaşdırılması sahəsi”  təcəs-

süm etdirilmişdir. K.Kun güman edir ki, dövlət idarəçiliyi nəzəriyyəsi pred-

metinin əsası insan təbiətidir ki, bu da idarəetmə problemlərinin tədqiqatına 

fəlsəfi-antropoloji yanaşma tələb edir. A.Helen də inzibati-dövlət idarəçili-

yini və hüququ, fundamental antropoloji institutlar kimi nəzərdən keçirir. 

Onun konsepsiyasına görə inzibati-dövlət idarəçiliyinin  əsasında insanın, 

daxili və xarici aləmin sabitliyinə, “nizamın və qaydaların möhkəmləndiril-

məsinə” can atması durur. Bunun nəticəsində inzibati institutlar cəmiyyətin 

iqtisadi və sosial-siyasi strukturunun əksi deyil, insanlar arasında tarixən 

yaranmış münasibətləri mütəşəkkil surətdə möhkəmləndirən rasional sis-

temdir. A.Helen və F.İonas güman edirlər ki, inzibati aparat maraqlar və 

dəyərlərlə bağlı deyil, lakin siyasətçilərin əlində universal məcburiyyət va-

sitəsidir.  Bununla yanaşı öz institusionallığını inkişaf etdirməyin spesifik 

qanunauyğunluğuna malik olan dövlət strukturları insan həyatının dayağı-

dır. İ.Vasilenko ədalətli olaraq hesab edir ki, belə traktovka (şərh) özündə 

insanların  şüuru və davranışının manipulyasiyası  təhlükəsini ehtiva edir. 

Buna baxmayaraq A.Helen belə manipulyativlikdə repressivlik görmür və 

insanın azad olmaması təhlükəsini, dövlət institutlarının “xaotik subyektiv-

liyə” aparan zəifləməsi ilə  əlaqələndirir. Onun konsepsiyası Almaniyada 

güclü dövlət inzibatçılığı doktrinası üçün dayaqdır. Bu doktrina üçün inzi-

bati-dövlət idarəçiliyi sisteminin funksiyaları  və sayının saxlanması, yəni 

onun ekstensiv inkişafına yol verilməməsi şərti ilə nüfuzunun yüksəldilmə-

sini zəruri hesab edən M.Veberin dövlət idarəçiliyinin sosioloji konsepsiya-

sı da əsasdır. Dövlət administrasiyasının elitar xarakterinə xüsusi haqq qa-

zandıraraq, o eyni zamanda inzibati elitanın demokratik legitimləşdirilməsi-

nin zəruriliyi və bürokratiyanın antidemokratik mahiyyəti arasında ziddiy-

yətdəki mürəkkəbliyi görür.  

Almaniyanın eks-kansleri Lüdviq Erhardın dövlət idarəçiliyinin sosial 

konsepsiyası - dövlət qulluğunun mənasını, funksiyalarını  və strukturunu 

yeni görmə hesabına, dövlət inzibatçılığının sosial rolunun yüksəldilməsini 

nəzərə çarpdırdı. Bu konsepsiyada dövlətə hüquqi deyil, sosial institut kimi 

yanaşma əsas götürülmüşdür. Konsepsiyanın mahiyyəti ondan ibarət idi ki, 

dövlət qulluğunda bütün vəzifələri, ölkənin siyasətini müəyyən edən, “ümu-

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

383

mi maraqlar üzrə” mütəxəssislər tutmalı idilər. Peşəkar idarəçi kadrların 

əsas seçilmə prinsipi - ölkənin bütün sosial qruplarının maraqlarını yaxşı 

başa düşmə oldu. L.Erhard, mülkiyyətin səpələnməsi və kapitalın demok-

ratlaşdırılması, iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin gücləndirilməsi əsa-

sında sinfi ziddiyyətlərin aradan qaldırılması  və iqtisadi böhranların yum-

şaldılması yolu ilə alman cəmiyyətinin sosial strukturunun modernləşdiril-

məsi məsələsini qoyurdu. Bu məqsədlə dövlət qanunu qəbul edildi ki, ona 

uyğun olaraq, hökumətin siyasi qərarları ölkənin görkəmli alimlərindən 

ibarət Ekspertlər şurasının tövsiyələri əsasında qəbul edilirdi. L. Erhardın 

işləyib hazırladığı  “formalaşdırılmış  cəmiyyət konsepsiyası” dövləti və 

onun institutlarını ümumi rifahın qoruyucusu elan etdi. O,  əhalinin bütün 

qruplarının yekdilliyini və onların ümumi rifaha itaət etməsini, ictimai inki-

şafda inzibati-dövlət idarəçiliyinin təyinedici rolunun güclənməsini, inzibati 

xərclərin azaldılması hesabına dövlət büdcəsinin optimallaşdırılmasını elan 

edirdi.  

Almaniyanın aparıcı politoloqu R. Darendorf özünün “sosial inkişaf nə-

zəriyyəsi” daxilində hesab edir ki, müasir demokratik dünyada siyasi zora-

kılığı rəqabət aparan maraq qruplarının tarazlığı əvəz etmişdir. O, bürokra-

tiyanı ən nüfuzlu maraq qruplarından biri, cəmiyyətin bütün təşkilatlarında 

hakimiyyət daşıyıcısı kimi nəzərdən keçirir. O hesab edir ki, bürokratiya 

müstəqil siyasi qərarlar qəbul edə bilməsə də, müasir dövlətdə heç kəs bürok-

ratiyadan yan keçərək və onun iradəsi əksinə idarə etmək iqtidarında deyil. 

Bununla bərabər R. Darendorfun fikrincə, əgər bürokratiya siyasi hökmranlı-

ğı həyata keçirmək iqtidarlı və bacarıqlı qrupları əvəz edərək, hakim sinif ro-

lunda çıxış edirsə, ölkənin siyasi sistemi üçün legitimliyin itirilməsi və haki-

miyyətin totalitar islahatçılar (reformatorlar) tərəfindən zəbt edilməsi təh-

lükəsi yaranır. Onun işləyib hazırladığı “sosial münaqişə nəzəriyyəsi” döv-

lət idarəçiliyi praktikasında geniş yayılmışdır. Güman edərək ki, müasir 

münaqişə, dəyişikliklərin “ram edilmiş” hərəkətverici qüvvəsinə çevrilib, 

alim, inzibati-dövlət idarəçiliyinin müxtəlif səviyyələrində münaqişələrin 

tənzimlənməsini və idarə edilməsini nəzərdə tutan “yüksək mobilli liberal 

cəmiyyət” proqramını təklif etmişdir. Almaniyada inzibati-dövlət idarəçili-

yinə struktur-funksional yanaşma nümayəndəsi,  müəyyən abstraksiya sə-

viyyəsi ilə fərqlənən N. Lumandır. N. Luman Qərbin aparıcı funksionalisti 

T. Parsonsun sistemli nəzəriyyəsində struktur anlayışı funksiya anlayışına 

tabe edildiyinə görə onu tənqid edərək, müəyyən abstraksiya səviyyəsində 

daim dəyişən idarəetmə strukturu və proseslərinin konkret funksiyalarının 

təhlili və müqayisəsi əsasında özünün xüsusi yanaşmasını ifadə etdi.  

 

 

Fuad Məmmədov

 

 

384

Fəsil 4. Dövlət idarəçiliyi 

strategiyası və texnologiyaları 

 

Dövlətin strateji idarəetmə mədəniyyəti. Qərarların qəbul edilməsi. 

Danışıq prosesi. İnnovativ fəaliyyətin idarə edilməsi. 

 

Dövlətin strateji idarəetmə mədəniyyəti 

 

Dövlət idarəçiliyinin xüsusiyyətləri və bürokratizmin təzahürü. 

Taktik mülahizələr və siyasi məhdudiyyət.  İdarəetmədə  şəraitin qiy-

mətləndirilməsi. Sosial və siyasi mədəniyyətdə dəyişikliklər. Hakimiy-

yətin legitimliyi və bürokratik təşəbbüs. Siyasi hakimiyyətin məhdu-

diyyətlərinin identifikasiyası. İdarəetmə resursları və amillərinın nə-

zərə alınması. Siyasi oyunda məmurun rolunun müəyyənləşdirilməsi. 

Aşağı, orta və yuxarı idarəetmə  səviyyəsi. Məqsədin ölçülməsinin 

müəyyən edilməsi. Məqsəd və prioritetlərin aktuallıq, effektivlik və 

strateji milli maraqlara uyğunluq monitorinqi. 

 

Dövlət idarəçiliyi mədəniyyəti sahibkarlıq sahəsində idarəetmə  mədə-

niyyətindən  əhəmiyyətli dərəcədə  fərqlənir. Biznesdə liderlər daha çox 

azadlıq və hakimiyyətə malik olsalar da, dövlət strukturlarında onlar şəxsi 

təşəbbüs və tədbirliliyin qarşısını alan ciddi təlimatlar və prosedurlarla bu-

xovlanırlar. Dövlətin operativ işində  və ölkənin sosial–mədəni həyatında 

dəyişikliklər edilməsinə ilk növbədə, özünün hədsiz qaydaları və təlimatları 

ilə dövlət qulluğunda məcburi olan bürokratizm  təzahürü mane olur. Bü-

rokratizm  ətaləti nəticəsində biznes sahəsi ilə müqayisədə, istənilən proq-

ressiv dəyişikliklər həddən artıq ləng baş verir. Dövlət idarəçiliyinin mahiy-

yəti əsasən onunla müəyyən olunur ki, dövlət strukturlarında təşəbbüs “aşa-

ğıdan” deyil, “yuxarıdan”, hakimiyyətin iyerarxiya nərdivanının daha yük-

sək pilləsində dayanan vəzifəli şəxslər tərəfindən olmalıdır. Bu mədəniyyə-

tin digər xüsusiyyəti odur ki, qərarların qəbulu prosesində bir çox inzibati 

instansiyalar iştirak edir. “Həyat vəsiqəsi” almaq üçün dövlət sənədi bir çox 

nazirlər və digər yüksək vəzifəli şəxslər tərəfindən formal olaraq imzalan-

malıdır. Bununla yanaşı psixoloji ölçmədə belə sənədlərə “nə isə bir iş çıx-

masın” formulu üzrə yanaşırlar. Bu, bir sıra dövlət qərarlarının konstruktiv 

deyil, şəxssiz, kompromisli xarakter daşımasına səbəb olur. Şəxsi məsuliy-

yət çoxsaylı iştirakçılar arasında əriyir və qismən mənasını itirir. 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

385

Dövlət qərarlarının müəyyən effektivsizliyi həm taktik mülahizələr, həm 

də siyasi məhdudiyyətlərlə  izah edilir. Taktik mülahizələr  qərar layihələri-

nin müzakirəsi prosesində yaranan bir çox mübahisəli situasiyalarla şərtlə-

nir. “İnzibati oyun” vəziyyəti yaranır ki, bu zaman iştirakçıların hər biri di-

gər iştirakçılar tərəfindən  əlverişli kompromislər  əldə etməyə çalışır. Son 

qərarın qəbulunda müəyyən ləngimə yaranır. Tərəflərin heysiyyətinə toxun-

mamaq və qüvvələrin tarazlığını saxlamaq qayğısı çox zaman dostcasına 

sazişlərə gətirib çıxarır ki, bunlar da adətən konkret idarəetmə məsələlərini 

ikinci plana sıxışdırır.  Siyasi məhdudiyyətlər  onunla  şərtlənir ki, müxtəlif 

siyasi lobbi nümayəndələri öz maraqlarını əldə rəhbər tutaraq dövlət idarə-

çiliyinə  təsir göstərməyə  cəhd edirlər. Sirakuz universitetinin professoru 

Ceffri Straussmen tərəfindən, bürokratın siyasi mühitin məhdudiyyətlərinə 

uyğunlaşmasını nəzərə alınmaqla, strateji dövlət idarəçiliyində üç mərhələ 

ayırd edilmişdir:  şəraitin qiymətləndirilməsi, siyasi hakimiyyət məhdudiy-

yətlərinin identifikasiyası, məmurun siyasi oyundakı rolunun müəyyən edil-

məsi. Bu mərhələləri nəzərdən keçirək. 

Şəraitin qiymətləndirilməsi. Siyasi hakimiyyət mürəkkəb sosial struktu-

ra malikdir. Bu termin altında - konstitusiya, parlament, icra hakimiyyəti, 

hüquqi sistem, mərkəzi və yerli administrasiyalar arasındakı münasibətlər, 

vətəndaşlarla dövlət arasında, birincilərin sonuncuya verdiyi hüquq daxil 

olmaqla, formal və qeyri-formal əlaqələr kimi komponentləri birləşdirən 

dövlət idarəçiliyini başa düşmək qəbul edilmişdir. Müasir demokratik hö-

kumətin vəzifələri onunla mürəkkəbləşir ki, hakimiyyətə - üçüncü sektor, 

assosiasiyalar, maraq qrupları, iri podratçılar, həmkarlar ittifaqları və sosi-

al-siyasi həyatın digər subyektləri arasında tarazlıq yaratmaq və onların mə-

dəniyyətini vahid milli mədəniyyət daxilində harmonizasiya etmək lazım 

gəlir. Siyasi hakimiyyət institutu məmurun fəaliyyət çərçivəsini məhdudlaş-

dıran mühit yaradır. Bu onunla əlaqədardır ki, siyasi və sosial mədəniyyət-

də, ictimai fikirdə dəyişikliklər baş verir, siyasi rejimlər və hökumətlər dəyi-

şir, yeni qanunlar, milli-mədəni inkişaf konsepsiyaları və fəaliyyət proqram-

ları qəbul edilir, dövlət siyasəti yenidən müzakirə olunur. Demokratik dövlət-

lərdə siyasi hakimiyyətin legitimliyi hakimiyyət orqanlarında geniş  şəkildə 

təmsil olunan xalqın dəstəyi ilə təmin edilir. Bürokratlar, parlament tərə-

findən qəbul edilmiş qanunlara və hakimiyyətin siyasi qərarlarına əsasla-

nan təlimatları əldə rəhbər tutaraq, idarəetmə fəaliyyətini həyata keçirirlər. 

Bununla yanaşı bürokratlar, hər biri qəbul edilən qərarların formatına aşkar 

surətdə təsir edən, milli mədəniyyətin xüsusiyyətləri və sosial-mədəni amil-

lərin geniş spektrindən çıxış edərək, müəyyən təşəbbüs göstərməlidirlər. 

Siyasi hakimiyyət məhdudiyyətlərinin identifikasiyası. Dövlət idarəçiliyi-

nin effektivliyinə ümid edən müasir bürokrat, siyasi hakimiyyətin obyektiv 

Fuad Məmmədov

 

 

386

məhdudiyyətlərini nəzərə alaraq idarəetmə strategiyasını işləyib hazırlama-

ğı və həyata keçirməyi bacarmalıdır. Bunun üçün qərarların qəbulu zamanı 

ona - vaxt, maliyyə, insanlar, sistemin sərtliyi, siyasi dəyərlər, son nəticə 

qiymətlərinin qeyri-müəyyənliyi və s. kimi resursları və amilləri düzgün nə-

zərə almaq lazımdır. Belə ki, vaxt - dövlət idarəçiliyinin gündəlik məsələlə-

ri və strateji problemlərinin həlli üçün zaman çərçivəsini müəyyən edir. Si-

yasi həyatın qaydaları və dövlət idarəçiliyi missiyası bürokratdan tələb edir 

ki, onun fəaliyyəti dövlət proqramlarının vaxtında və uğurla həyata keçiril-

məsini təmin etsin, büdcə dövrünün tələblərinə  uyğun olsun, hər zaman 

konkret olmayan siyasi qaydaları səmərəli praktik nəticələrə transformasiya 

etsin. Dövlət qulluğu sistemində məhdudlaşdırıcı amillərə çox zaman köh-

nəlmiş və hətta irrasional qaydalarla şərtlənən, insanların motivasiyası, yax-

şı işçilərin stimullaşdırılması çətinliklərini yaradan sistemin sərtliyi də aid-

dir. Siyasi hakimiyyətin məhdudlaşdırılmasını  və sistemin sərtliyini, qərb 

dövlət qulluğu sistemi üçün ənənəvi olan - imkanların bərabərliyi, insanın 

xidmətləri, həmçinin qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri zəmanət prosedurları 

kimi  siyasi dəyərlərin möhkəmləndirilməsi  nöqteyi-nəzərindən də baxmaq 

qəbul edilmişdir. Məhdudiyyətin digər amili məmurların idarəçilik fəaliy-

yətinin son nəticə qiymətlərinin qeyri-müəyyənliyidir. Milli təhlükəsizliyin 

qorunması, yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılması, əhalinin gəlir səviyyəsi-

nin yüksəldilməsi, ömür uzunluğunun artırılması, təhsil səviyyəsinin yük-

səldilməsi, zəruri tibbi xidmətin təmin edilməsi, ətraf mühitin keyfiyyətinin 

yaxşılaşdırılması kimi fəaliyyət xarakteristikaları icra proqramlarının effek-

tivliyinin qiymətləndirilməsi üçün dəqiq meyarlar və parametrlər olmasa 

da, məmurlar tərəfindən işin orta mərhələləri üzrə qiymətləndirə bilər və 

qiymətləndirilməlidir.  

“Siyasi oyunda”məmurun rolunun müəyyən edilməsi. Bu mərhələ strate-

ji dövlət idarəçiliyinin işlənib hazırlanmasında onunla şərtlənir ki, bürokra-

tın qərarları siyasi hakimiyyətlə strukturlaşdırılır. Siyasi qərarların eksper-

tizası və həyata keçirilməsinin təşkil edilməsi məmurların çiyinlərinə düşür. 

“Oyun” termini, hər oyunun oz qaydaları olduğunu nəzərə almaqla istifadə 

edilir. “Böyük oyunun” qaydalarına görə, uğursuzluq hallarında siyasətçilər 

və hökumətlər istefaya getməyə məcburdurlar. Belə oyunlarda tipik dövlət 

məmurları tez-tez ekspert rolunda çıxış edirlər. Böyük siyasi hakimiyyətə 

malik ayrı-ayrı bürokratlar siyasətçilərə  təsir etmək imkanına malikdirlər. 

Əsasən dövlət idarəçiliyi orqanlarının işi aşağı səviyyədə həyata keçirilir və 

qanunların icrası, tənzimlənmə, kadr prosedurları, büdcə tələbatlarının ye-

rinə yetirilməsi və digər mühafizəkar məsələlərlə bağlıdır. Operativ qərar-

lar çox zaman siyasi oyunun orta səviyyəsində qəbul edilir ki, burada mə-

murlar bu və ya digər məsələlərin həllinə müxtəlif yerli hakimiyyət müəssi-

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

387

sələrini və ya özəl kompaniyaları cəlb etmək imkanına malik olurlar. Prak-

tika göstərdi ki, aşağı səviyyədə bütün detalları nəzərə almadan yüksək və 

orta səviyyədə strateji idarəetmə uğurlu ola bilməz. Məmur aşağıdakı sual-

lara cavab verməyi bacarmalıdır:  layihənin reallaşdırılması üçün maliyyə 

mənbələri varmı; qoyulmuş məsələnin həlli üçün personalın ixtisası kifayət-

dirmi; o, mövcud qanunvericiliyə zidd deyil ki; məsuliyyətləri neçə bölmək 

lazımdır və s. Əgər idarəetmə məsələlərinin bütün sualları dəqiq işlənməsə, 

yaxşı ideyalar və düzgün strategiya inzibati mühafizəkarlıq təfsilatlarında 

batıb qalacaq. Lakin aşağı səviyyədə dəqiq idarəetmə zəruridir, amma uğur-

lu strateji idarəetmə üçün kifayət edən komponent deyil. Qərb ölkələrində 

strateji dövlət idarəçiliyi dövlət administrasiyasının, bir tərəfdən, metodları 

və resurslarının uyğunluğunu, digər tərəfdən,  ətraf mühitdən törəyən im-

kanları və riskləri nəzərdə tutur ki, bunların sayəsində dövlət əsas məqsəd-

lərinə çatmağa qadirdir. Buna uyğun olaraq, strateji dövlət idarəçiliyi üç 

əsas məsələnin həllini tələb edir: məqsədin 5-10 il qabaqcadan qoyulması, 

onlara nail olmaq üçün tədbirlərin hazırlanması və uyğun təşkilati resurs-

ların axtarışı.  

 Ekspertlər hesab edirlər ki, strateji dövlət idarəçiliyi : 

  perspektiv məqsədləri dəqiq müəyyənləşdirməli; 

  dövlət idarəçiliyinin bütün əsas təşkili problemlərini ehtiva et-

məli; 

  daha müfəssəl planlaşdırma və cari qərarların qəbulu çərçivə-

lərini hazırlamalı;  

  dövlət inzibatçılığına mükəmməllik və daxili vəhdət verməli; 

  dövlət strukturlarını fəal iş üçün səfərbər etməyə ali rəhbərliyi 

vadar etməlidir.  

Məqsədlərin müəyyənləşdirilməsində ciddi problem, onun məqsədin 

məzmununun və ilkin mövqelərin təhlili gedişində yığılmış faktik materia-

lın əlavə işlənməsinin təhlilini tələb edən ölçülmə qabiliyyətidir. Ölçülə bi-

lən məqsədin müəyyən edilməsinə aşağıdakı suallar yardım edir: Nə ölçü-

lür?  Necə ölçülür? Hansı üsulla ölçülür? Ölçmə funksiyaları necədir? 

Ölçmə xərcləri necədir? Metodoloji baza necədir? Göstəricilərin son seçil-

mə meyarları necədir? 

Effektiv nəticələrə nail olmağın mühüm vasitələri - idarəetmə effektivli-

yi və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, innovativ fəaliyyətin həyata keçirilmə-

sinə, informasiyadan düzgün istifadəsinə yardım edən yeni iş metodları və 

formalarının axtarışı,  idarəetmə prosesinin monitorinqidir. Dövlət strateji 

idarəçiliyinin məqsədləri və prioritetləri daxili və xarici amillərin təsirin-

dən asılı olan dəyişən kəmiyyətlərdir. Buna görə də onlar vaxtaşırı olaraq 

Fuad Məmmədov

 

 

388

aktuallıq, effektivlik və strateji milli maraqlara uyğunluq monitorinqinə mə-

ruz qalmalıdırlar. 

 

Qərarların qəbul edilməsi 

 

Qərarların qəbul edilməsi prosesində dörd ardıcıl pillə. “Müvəffə-

qiyyət amili” və “dörd sahənin təhlili” anlayışları. Qərarların qəbul 

edilməsi prosesinin tipik üzvləri və formaları. Rasional diskussiya qay-

daları: problemin qoyuluşu, replikalar və diskussiyalar, konstruktiv 

debatların aparılması şərti kimi çoxmənalı terminlərin məna əhəmiy-

yətinin razılaşdırılması. Diskussiyaların aparılmasının qeyri-rasional 

metodları. Ən geniş yayılmış “qrup təfəkkürü tələləri”. Qərarların se-

çilmə metodları: “kompromis”, “səsvermə”, “oyunlar nəzəriyyəsi”, 

“beyin hücumu”. Münaqişələrin idarə edilməsi və rəqabət ruhu - qə-

bul edilən qərarların keyfiyyətinə nail olma vasitəsi kimi.  

 

Düzgün qərarların qəbul edilməsi  idarəetmə effektivliyi üçün başlıca 

əhəmiyyətə malikdir. Hər bir idarəetmə qərarı bir və ya bir çox sayda məq-

sədlərə nail olmaq üçün bir və ya bir neçə vasitənin seçilməsini nəzərdə tu-

tur.  Qərarların qəbul edilməsi prosesində dörd ardıcıl pillə ayırd edilir: 

problemin yaranması; problemin ifadə edilməsi və təhlili; qərarların qəbul 

edilməsi; qərarın icrası. Qərarın qəbul edilməsinə müxtəlif yanaşmalar var-

dır. İdarə etmədə “yumşaq təfəkkür” tərəfdarı R.Akoffun yanaşması, veril-

miş qərarın qəbul edildiyi obyektə münasibətdə onun daxili və zahiri vəziy-

yətinin aydınlaşdırılmasını tələb edən, ilkin mövqe təhlilindən birinci pillə-

ni öyrənməkdən ibarətdir. Bu, qərar qəbul edən təzyiq qruplarının və şəxs-

lərin bütün gözləmələri mənzərəsinin aydınlaşdırılmasını  nəzərdə tutur. 

Burada  obyektin tarixinin, müasir vəziyyətinin və inkişaf perspektivlərinin 

mahiyyətinin, həmçinin ola biləcək dəyişikliklərin təhlili nəzərdə tutulur. 

Təhlilə görə  məsuliyyəti təşkilat rəhbərliyi daşısa da, müzakirə prosesinə 

müəssisənin mümkün qədər daha çox səriştəli işçilərini daxil etmək tövsiyə 

olunur. Başlanğıc mövqenin təhlilini, adı altında - biliklərin, bacarıqların, 

mahiyyətin, xüsusiyyətlər, resurslar, nailiyyətlər və imkanların nəzərdə tu-

tulduğu, cəmdə  təşkilatın uğurlu fəaliyyətinə yardım edən müvəffəqiyyət 

amilindən başlayırlar. Metodik yanaşmada, ardıcıl olaraq, nəticələrin, qiy-

mətləndirmənin və  gələcək planlaşdırmanın hazırlanması üçün lazım olan 

birgə müzakirələr və sosioloji informasiya toplanması tətbiq edilir. Nəzər-

dən keçirilməyə - imkanlar, gözləmələr, risklər və proqnozlar, güclü və zəif 

tərəflər aid edilir. Obyektiv mənbələr kimi statistik və mühasibat hesabatla-

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

389

rı, subyektiv mənbələr kimi – anketlər, müsahibə, müşahidələrin və iclasla-

rın nəticələri istifadə edilir. Daxilində illik və strateji planların hazırlanma-

sına imkan verən həm “sərt”,  həm də  “yumşaq” məlumatlar olarsa, baş-

lanğıc mövqelərin təhlilini tam hesab etmək qəbul edilmişdir.  İmkanlar, 

təhlükələr, güclü və zəif tərəflərin vahid təhlili “dörd sahənin təhlili” adla-

nır. O, fəaliyyətin xarici amillərinin (imkanlar və təhlükələr) təhlili və daxi-

li amillərin (güclü və zəif tərəflər) təhlilindən ibarətdir. 

Demokratik ölkələrdə inzibati-dövlət qərarlarının qəbul edilməsi prose-

sinin tipik iştirakçıları - dövlət administrasiyası orqanları, ekspertlər, siyasi 

partiyalar, ictimai birliklər, vətəndaşlardır.  Qərarların qəbul edilməsində 

onların iştirak formaları - diskussiyalar, mitinqlər, ictimai fikrin mobiliza-

siyası, səsvermə, manipulyasiya, məcbur etmə  və s.-dir. Qərarların qəbul 

edilməsinin ikinci və üçüncü pillələrinin rasionallığı  və effektivliyinin tə-

min edilməsi üçün konfliktologiyanın tətbiqi metodlarından istifadə edilmə-

si tövsiyə olunur. Problemin müzakirəsi zamanı bir sıra xüsusi normaları 

birləşdirən rasional diskussiya qaydalarından istifadə edilir. Onlara aşağı-

dakı qaydalar aiddir: 1) Problemin qoyuluşu qaydası, bu ondan ibarətdir ki, 

hər bir əlavə sual əsas kimi nəzərdən keçirilir və ayrıca müzakirə edilir. Bu, 

diskussiyanın bu və ya digər iştirakçıları  tərəfindən təzyiq olmadan, əsas 

problemi obyektiv olaraq aşkar etməyə imkan verir. 2) Replika və diskussi-

ya qaydası - ondan ibarətdir ki, hər bir çıxışda özündən əvvəlki natiqlərin 

dəlillərinin tənqidi olmalı, diskussiyanı yayındırmadan, özünün dəlillərini 

müdafiə etməlidir. 3) Çoxmənalı terminlərin məna əhəmiyyətinin razılaşdı-

rılması qaydası - mövcud problem üzrə əsas anlayışlara hansı mənanı daxil 

edəcəkləri haqqında diskussiya iştirakçılarının lap əvvəldən razılaşmalı ol-

duqları  zəruriyyətdən ibarətdir.  Bu, gələcək diskussiyada bir çox anlaşıl-

mazlıqlardan uzaqlaşmağa imkan verir. Rasional diskussiyanın bu üç qay-

dasının istifadəsi, həqiqət iddiasında olan tərəflərin, istisnasız, bütün möv-

qelərinin növbə ilə  nəzərdən keçirildiyi konstruktiv debatların aparılması 

imkanını verir. Bu zaman maraqlı tərəflərdən hər biri öz dəlillərini məntiqi 

şəkildə müdafiə etməli və opponentlərin dəlillərinin əsaslandırılmış tənqidi-

ni verməlidirlər. Debatların əvvəlində tərəflər problemin müzakirəsi zamanı 

istifadə edəcəkləri anlayışlar və terminlər haqqında razılaşmalıdırlar.  Belə 

yanaşma ən mühüm problemi, onun həlli üsulunun məntiqi əsaslandırılma-

sını obyektiv aşkar etməyə və diskussiyada tərəflərin hansının qalib olduğu-

nu aşkar etməyə imkan verəcək.  

Problemin müzakirəsi praktikasında bəzən diskussiyanın qeyri-rasional 

üsullarından istifadə edilir. Onlara aiddir: nüfuzlu şəxslərə apellyasiya ver-

mə (yəni sübut üçün verilmiş  məsələdə avtoriteti olmayan insanın “eks-

pert” rəyinin öyrənilməsi), istehza, rişxənd, stereotiplərdən istifadə, həmin 

Fuad Məmmədov

 

 

390

qrupda müzakirə edilən müəyyən xüsusiyyətlərin opponentə aid edilməsi, 

rəqibi malik olmadığı niyyətlərdə  təqsirləndirmək məqsədilə opponentin 

mülahizələrinin qərəzkar interpretasiyası.  Belə metodlardan çəkinmək la-

zımdır, belə ki, onlar problemin düzgün və  ədalətli həllinə imkan vermir. 

Opponent tərəfindən söylənilən mülahizələrin ordan-burdan götürülən çıxa-

rışı və onların qərəzli interpretasiyası qeyri-obyektiv mənzərənin yaranma-

sına və dinləyicilərdə rəqibə qarşı mənfi münasibətin formalaşmasına səbəb 

olur. Nəticədə daha effektiv və rasional qərar təklif edən kəs deyil, o kəs ki, 

diskussiyanın qeyri-rasional keçirilmə metodları vasitəsilə emosional cə-

hətdən özünə daha çox tərəfdar cəlb edə bilmişdir, o da qələbə qazana bi-

lər.  Təklif olunan qərarların zəif tərəflərinin daha dolğunluqla aşkar edil-

məsi və planlaşdırılan sosial dəyişikliklərin qeyri-tənqidi qiymətləndirilmə-

sindən çəkinmək üçün diskussiyada iştiraka yalnız ekspert və hakimiyyət 

nümayəndələri deyil, həm də bu problemin həllinə bilavasitə aidiyyəti olan 

əlaqədar sosial qrupların nümayəndələri cəlb edilirlər. Lakin qrup müzaki-

rələrində yanlış yola apara bilən “qrup təfəkkürü tələləri” müəyyən təhlükə 

yaradırlar ki, son nəticədə onu yanlış yola aparıb çıxara bilər. Daha çox ya-

yılmış yeddi “tələ” məlumdur:  

  Ən yaxşı variant kimi irəli sürülən, problemin həllinin təklif olunan 

üsullarından birinin müzakirəsinə  qədər diskussiyanın məhdudlaş-

dırılması;  

  Qərarın seçilmiş layihəsinə uyğun olmayan informasiyanın təcrid 

edilməsi; 

  Situasiyanın sadələşdirilməsi, bunun nəticəsində o, sxematik şəkil-

də və birtərəfli qavranılır; 

  Planlaşdırılan sosial dəyişikliklərin təhlili zamanı seçilmiş fəaliyyət 

alternativinin reallaşdırılmasına mane olan amillərə (məsələn, bü-

rokratik ətalət, verilən layihə rəqiblərinin müqaviməti və s.) məhəl 

qoyulmaması;  

  Planlaşdırılan qərarın həqiqi miqyasının birtərəfliyi və ya lazımi 

qədər qiymətləndirilməməsi (yalnız cari və ya qısamüddətli nəticə-

lərin nəzərə alınması); 

  Problemin müəyyən həllinə pozitiv nəticələrin qərəzli, neqativ nəti-

cələrin isə – ondan asılı olmayaraq fəaliyyət göstərən amillərə aid 

edilməsi;  

  Problemin həllinin müsbət amilləri üzərində fikrin birtərəfli cəm-

ləşdirilməsi və mənfi nəticələrə laqeydlik göstərmə.  

Diskussiya fəaliyyətin mümkün alternativlərinin birinin seçilməsi ilə nəticə-

lənir. Siyasi praktikada praktik seçim probleminin iki əsas həlli metodu möv-

cuddur:  kompromis yolu və  səsvermə yolu. İştirakçıların maraqlarının kəskin 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

391

ziddiyyətdə olmadığı, nədəsə ayrıldığı, nədəsə üst-üstə düşdüyü hallarda 

“kompromis metodu” tətbiq edilir. Ümumi qərar bütün iştirakçıların fikirləri-

nin razılaşdırılması  əsasında çıxarılır ki, bu da hamı  tərəfindən qəbul edilmə 

üçün mümkündür, lakin tərəflərdən heç birinin onun məqsədlərini həyata keçi-

rəcəyinə zəmanət vermir. Kompromis razılıqda qaliblər və ya məğlublar yox-

dur. O, iki əsas prinsip üzərində qurulur: tərəflərin şərəfinə toxunmamaq istəyi 

və qüvvələr tarazlığını saxlamaq istəyi. Göründüyü kimi, kompromis metodu 

problemin həllinin ideal yolu deyil. Bunu nəzərə alaraq, bolqar sosioloqu Mar-

ko Markov həlletmənin bütün mümkün variantlarının qiymətləndirilməsi üçün 

aşağıdakı meyarlardan istifadə etməyi təklif edir: 

  problemin həllindən sonra hər bir variant üzrə onun vəziyyəti necə 

olacaq; 

  həlletmənin hər bir variantının həyata keçirilməsi üçün nə  qədər 

vaxt və hansı vasitələr lazım olacaq; 

  layihələrin hər birinin reallaşdırılması zamanı hansı çətinlikləri və 

necə aradan qaldırmaq lazımdır; 

  həlletmənin hər bir variantı bütövlükdə sosial orqanizmin yekun 

vəziyyətində necə əks olunacaq. 

Qərar seçiminin digər məlum metodu “oyunlar nəzəriyyəsidir”.  Oyun 

mübahisəli situasiya, maraqların toqquşması kimi nəzərdən keçirilir ki, bu-

rada kimsə qalib gəlməli, kimsə məğlub olmalıdır. Daha əlverişli və effek-

tiv variant son qərar layihəsi kimi təsdiq olunur.  

İnzibati qərarların qəbul edilməsi prosesində - əsas məqsədi konkret mə-

sələnin həlli ilə bağlı problemli situasiyada yeni alternativ həllərin tapılması 

olan - “beyin hücumudur”. “Beyin hücumu” bütün problemlərin müzakirə 

edilməsi üçün yararlı deyil, belə ki, məntiqi və analitik fəaliyyətin  əksinə 

olan axtarış işini tələb edir. Problem kifayət qədər yaxşı həllini tapmayıb-

sa, adətən bu metod tətbiq olunur. İdarəetmə praktikasında problemləri iki 

əsas tipə bölmək qəbul edilmişdir: analitik və ya səbəb problemləri və sin-

tetik yaxud ölçü problemləri. Beyin hücumu “bunu necə etməli?” sualına 

cavabın zəruriliyi ilə bağlı sintetik problemlərin həlli vasitəsidir. Beyin hü-

cumu mövcud idarəetmə üsullarının təkmilləşdirilməsi, innovativ yanaşma-

ların işlənib hazırlanması və fəaliyyətin planlaşdırılmasının mükəmməlləş-

dirilməsi üçün daha effektivdir. Beyin hücumu mexanizmi aşağıdakı ardıcıl 

pillələr  şəklində görünür: baxılma üçün problemin təqdim edilməsi; onun 

həlli üçün ideyaların irəli sürülməsi; seçilmiş ideyalar əsasında məsələnin 

alternativ həlli variantlarının işlənib hazırlanması. Adətən 2-3 saat davam 

edən beyin hücumu təhlil və ya qərarların qəbulu prosesindən tamamilə 

fərqli qaydaları nəzərdə tutur. Beyin hücumunun keçirilməsində: problem-

ləri şərh edən və qərarın icrasına görə məsuliyyət daşıyan şəxsin – aparıcı-

Fuad Məmmədov

 

 

392

nın; işi istiqamətləndirən – opponentin, və prosesin bütün qalan iştirakçıla-

rının – ideoloqların daxil olduqları qrup təşkil edilir. Aparıcının vəzifəsinə - 

nəyə can atdığını bilmə, iştirakçıları yeni və orijinal qərarların axtarışına 

vadar etmək və ruhlandırmaq, optimal qərarın tapılmasına kömək edən tən-

qidi mülahizələri “necə” sual formalarına keçirmək daxildir. “İdeoloqla-

rın” arasında – ekspertlərin və naşıların iştirakı ona yardım edir ki, naşıla-

rın qeyri-standart təfəkkürü ekspertlər tərəfindən yeni ideyaların yaranması-

nı stimullaşdırır. Rəsmilik və formallıq; “düzgün” qərarların axtarışı; ay-

dınlaşdırmalar və əsaslandırmalar; müştərinin passivliyi – yeni ideyaların 

yaranması üçün maneələrdir. Beyin hücumu prosesinə tənqid neqativ təsir gös-

tərir.  Yeni ideyaların yaranması  həmişə fikir azadlığı ilə bağlıdır. Tənqid at-

mosferi insanları buxovlayır, onların açılmasına imkan vermir. Tənqidi fikir 

söyləyən  şəxsin təfəkkür məntiqiliyi iştirakçılara, mahiyyət etibarilə standart 

ideyalardan fərqli qərarlar axtarmağa mane olur. Təhlükəsizlik və açıqlıq mühi-

ti; fəal təxəyyül və istək; söylənilən ideyaların inkişaf etdirilməsu, yenidən işlə-

nilməsi və birləşdirilməsi; mövcud qərara münasibətdə təəccüb və şübhə; ana-

loji problemlərin və  fəaliyyətlərin axtarışı; iştirakçıların ümumi fəallığı yeni 

ideyaların yaranması müvəffəqiyyətinə yardım edir.  

Demokratik ölkələrin dövlət idarəçiliyi mədəniyyətində qərar qəbul edi-

lən zaman mübahisələr qaçılmazdır və  hətta faydalıdır.  Nəyin bahasına 

olursa-olsun mübahisələrin aradan qaldırılması  nəinki səmərəli deyil, həm 

də  təhlükəlidir. Dialektik cəhətdən qaçılmaz olaraq, mübahisələr ümumi 

işin maraqlarına xidmət etməlidir. Qərarların qəbul edilməsi prosesində ay-

rı-ayrı dövlət idarəçiliyi strukturları arasında yaranan rəqabət ruhunun, 

xüsusi sektorda rəqabət mexanizmi ilə eyni rol oynayan effektivlik stimulya-

toru olduğu qəbul edilmişdir.  İdarəetmə orqanlarının siyasi hakimiyyətlə 

hər bir şeydə razılaşdığı dövlətlər mahiyyətcə demokratik deyil, totalitar 

hesab olunurlar. Öz yanaşmasının düzgünlüyünü və digər iştirakçıların layi-

hələrindəki əsassızlıq və ya səhvləri məntiqi şəkildə əsaslandırmağı baca-

ran nazirliklər və idarələr problemin, ölkənin milli maraqlarına cavab ve-

rən düzgün həllinin hazırlanmasına yardım edir. Müxtəlif seçim variantları-

nın yaxşı cəhətlərini və catışmamazlıqlarını aşkar edən fikirlərin elmi əsas-

landırılmış mübarizəsi,  son qərarın keyfiyyətinin təmin edilməsinə  kömək 

edir. Son qərar layihəsinin hazırlanması mədəniyyəti, tərəflərin üstünlükləri 

və məsariflərinin elə qərəzsiz bölgüsünü nəzərdə tutur ki, iştirakçıların heç 

biri son qərarı onun əsas məqsədlərindən imtina edilməsi kimi qavramasın. 

Bu zaman partnyorlar ümumi razılıq maraqlarında əldə edilmiş kompromi-

sə görə məsuliyyəti açıq şəkildə öz üzərlərinə götürürlər. Qərar praktikada 

sınaqdan keçərsə, səmərəli hesab edilir. Bunu nəzərə alaraq, ingilis alimi 

K.Killen tərəfindən, bir neçə ehtiyat variantların tərtib edilməsi yolu ilə 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

393

“etibarlılıq amilini” qərar qəbuluna daxil etmək təklif edilmişdir. Alimin 

fikrincə, bu, əsas variantda imtina etmək lazım gələn müddəaları daxil et-

mək yolu ilə tərəflər arasındakı ziddiyyətləri yumşaltmaq imkanını verir.  

 

 

Danışıq prosesi 

 

Qərarların qəbul edilməsi prosesində konsensusa nail olmanın 

taktik üsulları. Konfrontasiyalı yanaşma: “sıfır məbləğ” oyun meto-

du, “yumşaq forma”, paketləmə üsulları, tələblərin, gedişin və əsas-

sız aksentlər edilməsinin artırılması. Partnyorluq münasibətlərinə 

əsaslanan yanaşma: başlıca məqsədlər, mərhələlər və əsas vəzifələr. 

Danışıqlarda proses iştirakçılarının konstruktiv əməkdaşlıq atmosfe-

rinin formalaşdırılmasının mühüm vəzifələri və əsas amilləri. Ən ef-

fektiv taktik üsullar. Son mərhələdə istifadə olunan taktik üsullar. 

Inzibati danışıqların ideal iştirakçısının səkkiz məziyyəti. 

 

Qərarların qəbul edilməsi prosesində konsensusa nail olmanın bir sıra 

taktik üsulları mövcuddur ki, onlar dövlət administrasiyası tərəfindən siya-

sətçilər, lobbiçilik qrupları, işgüzar dairələrin münayəndələri ilə danışıqlar 

apararkən tətbiq edilirlər. Onlar arasında konfrontasiyalı yanaşma və partn-

yorların qarşılıqlı münasibətlərinə əsaslanan yanaşmanı ayırmaq lazımdır. 

Son vaxta qədər müxtəlif səviyyəli danışıqlarda, hərbi işi xatırladan, sərt 

sövdələşməyə  əsaslanan  konfrontasiyalı yanaşma  üstünlük təşkil edirdi. 

Konfrontasiyalı yanaşmada siyasi konsensusun əldə edilməsi  partnyorun 

davranışının manipulyasiyasını  nəzərdə tutan oyuna istiqamətlənmişdir. 

Sövdələşmə “sıfır məbləğ” oyun metodlarının köməyi ilə və daha yumşaq 

formada  qurula bilər.  “Sıfır məbləğ” oyun metodu ya tam udma, ya tam 

uduzma prinsipi üzərində qurulur. Metodun məqsədi – nəyin bahasına olur-

sa-olsun, partnyorun güzəştlərinə nail olmaqdır. Bu məqsədə çatmaq üçün 

sərt sövdələşmənin - təzyiq göstərilməsi, sıxışdırma, ittiham kimi üsulların-

dan istifadə olunur. Bir qayda olaraq, tərəflərin heç nəyi həll etməyə hazır-

laşmadıqları, danışıqlardan təbliğat məqsədi ilə istifadə etdikləri təqdirdə 

qarşılıqlı ittiham taktikası tətbiq edilir. Adətən belə mövqenin gizlədilməsi, 

tərəflərin “öz prinsiplərindən əl çəkə” bilməməsinə istinad edir.  

Konfrontasiyalı yanaşmanın  daha yumşaq forması  onu nəzərdə tutur ki, 

konsensusun əldə edilməsində nə udanlar, nə uduzanlar olmayacaq; hər bir işti-

rakçı müəyyən üstünlüklərə malik olduğu kimi, müəyyən itkilər də daşıyır. Bu 

zaman hər bir tərəf minimum məxariclərlə partnyordan daha çox şey “geri al-

Fuad Məmmədov

 

 

394

maq” zəruriliyindən çıxış edir. Bu mühakiməni nəzərə alaraq, hər bir məmur 

rəqibinin mövqeyindəki zəif yerləri aşkar etməyə çalışır. “Yumşaq oyunda” ən 

geniş yayılmış taktik üsullar bunlardır: paketləmə, son dəqiqədə tələb etmə, tə-

ləblərin artırılması, partnyorun zəif cəhətlərinin göstərilməsi, gedişin müxtəlif 

növləri, öz mövqeyində əsassız aksentlərin edilməsi. 

Paketləmə üsulu ondan ibarətdir ki,  tərəflər bir neçə suallardan ibarət 

təkliflər paketini nəzərdən keçirmək üçün təqdim edirlər. Bu üsulun mahiy-

yəti partnyor üçün problemli və cəlbedici təklifləri az cəlb edən təkliflərlə 

bir blokda əlaqələndirməkdən ibarətdir. Bu zaman cəlbedici təkliflər müza-

kirə olunan mövzudan çox uzaqlaşmış ola bilər. Tələblərin artırılması üsu-

lu, mümkün qədər daha çox istəməkdən ibarətdir. Bu üsulun mahiyyəti tək-

lifə çoxsaylı bəndlərin daxil edilməsi cəhdidir ki, sonradan onların bəziləri-

ni asanlıqla çıxarmaq mümkün olsun. Bu zaman çıxarılan suallar güzəşt ki-

mi təqdim edilir ki, əvəzində partnyor tərəfindən analoji addımların atılma-

sı tələb olunur. İnzibati danışıqlar digər tərəf üçün qəbuledilməz təkliflərin 

qəsdən irəli sürülməsi üzərində qurulur ki, bunun ardınca, bütün dəlillər 

qurtardıqdan sonra, danışıqlar prosesini çıxılmaz vəziyyətə salan qarşılıqlı 

tənqid gəlir. Tələblərin artırılması metodundan istifadə edən zaman, kim öz 

ilkin mövqeyinə partnyor üçün daha çox qəbuledilməz, qeyri-real şərtlər 

qoyubsa, o daha tez-tez güzəştə gedir. Gediş üsulu - müzakirə üçün arzuo-

lunmaz məsələlərə toxunmanın üstündən ötmək cəhdindən ibarətdir. Belə 

hallarda çox vaxt problemin müzakirəsini təxirə salmaq və ya ona baxılma-

sını daha gec müddətə keçirmək xahişləri səslənir. Bəzən gediş dolayı olur 

ki, bu zaman suala cavab qeyri-müəyyən, üstüörtülü qaydada verilir. Dolayı 

gediş, verilən sual sanki duyulmadıqda, problemli situasiyaya laqeydlik 

göstərmə şəklində də verilə bilər. Öz mövqeyində əsassız aksentlərin edil-

məsi, əslində onun üçün ikinci dərəcəli olan hər hansı bir məsələnin həllin-

də son dərəcə maraqlılığını nümayiş etdirmək cəhdindən ibarətdir. Bundan 

sonra oyunu aparan tərəfin əslində maraqlı olduğu digər məsələnin lazımi 

həllini əldə etmək üçün bu sual çıxarılır. Həmin üsul bu və ya digər tərəf-

dən, öz şəxsi maraqlarında ictimai rəyin manipulyasiyası üçün istifadə edi-

lir. Ümumiyyətlə isə,  konfrontasiyalı yanaşma çox zaman maraqların ba-

lansının pozulmasına və əldə edilmiş razılaşmaların dəyəri haqqında məsə-

ləni aktuallaşdıran asimmetrik tipli qərarların qəbul edilməsinə aparıb çı-

xarır. Qeyri-səmimiliyinə görə o, gözlənilən yeni danışıqlar aparacaq kəslə-

rin reputasiyasına çox vaxt yaxşı tərzdə təsir etmir.  

Konfrontasiyalı yanaşmadan fərqli olaraq, inzibati danışıqlar praktika-

sında qarşılıqlı partnyorluq münasibətlərinə əsaslanan yanaşma daha üstün 

hesab edilir. Bu yanaşmanın əsas mahiyyəti problemin həll edilməsi məqsə-

di ilə danışıqların birgə  təhlil vasitəsi kimi nəzərdən keçirilməsidir. Part-

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

395

nyorluq münasibətlərinə əsaslanan proses bir qayda olaraq üç mərhələ ke-

çir: iştirakçıların maraqlarının, nöqteyi-nəzərlərinin və mövqelərinin qarşı-

lıqlı dəqiqləşdirilməsi; öz təkliflərini dəstəkləyən dəlillərin müzakirəsi, irəli 

sürülməsi, digər əsassız mövqelərin tənqidi; mövqelərin razılaşdırılması və 

sazişin hazırlanması.  Bu yanaşma obyektiv informasiyanın formalaşdırıl-

masını, həlli tələb olunan bütün məsələlərin diqqətlə aydınlaşdırılmasını, 

partnyorlar tərəfindən bir-birinin maraqları və mövqelərinin tədricən öyrə-

nilməsi və başa düşülməsini nəzərdə tutur. Partnyorluq münasibətlərinə 

əsaslanan danışıq prosesinin mühüm vəzifələri bunlardır: ümumi “mədəniy-

yət dilinin” formalaşdırılması, əldə edilmiş razılıqların müxtəlif interpreta-

siyasından çəkinmək üçün lazım olan eyni bir terminlərin bir qaydada başa 

düşülməsi, danışıqlarda sazişin əldə edilməsinə imkan yaradan konstruktiv 

xeyirxah əməkdaşlıq atmosferinin yaradılması. İngilis politoloqları R.Fişer 

və S.Brun danışıqlar prosesində konstruktiv əməkdaşlıq atmosferinin yara-

dıldığı altı əsas amili ayırd edirlər: rasionallıq, başa düşmə, doğruluq, diq-

qət, ibrətverici tondan imtina etmə, qəbul etmə. Rasionallıq - hətta əgər di-

gər tərəf emosiyalarını büruzə versə  də,  özünü rasional aparmağı  nəzərdə 

tutur, çünki nəzarət edilməyən emosiyalar qərarların qəbul edilməsi prose-

sinə mənfi təsir göstərir. Başa düşmə - partnyoru həmişə anlamaq cəhdini 

nəzərdə tutur, belə ki, onun nəzər-nöqtəsinə diqqətsizlik qarşılıqlı  qəbul 

ediləcək qərarların hazırlanması imkanlarını  məhdudlaşdırır. Doğruluq - 

yalan məlumat verilməsindən, hətta əgər bunu qarşı tərəf edirsə belə, imti-

nanı  nəzərdə tutur, belə ki, qeyri-səmimilik dəlillərin təsirini azaldır və 

partnyorla gələcək qarşılıqlı münasibəti çətinləşdirir. Diqqət - qarşı tərəfin 

Sizi diqqətlə dinləyəcəyi qarşılıqlı hörmət şəraitinin yaradılmasını nəzərdə 

tutur. İbrətverici tondan imtina etmə - tərəfdaşa nəsihətlərin verilməsindən 

imtina edilməsini, onun dəlilləri üçün aşkarlığı və öz mövqeyinin düzgün-

lüyünə onu inandırmaq cəhdini nəzərdə tutur. Qəbul etmə - partnyor tərə-

findən daxil olan yeni informasiya üçün açıq olmağı nəzərdə tutur.  

Tərəflərin səmimiliyini və xeyirxahlığını nəzərdə tutan idarəetmə mədə-

niyyəti nöqteyi-nəzərindən,  daha effektiv taktik üsullar bunlardır:  ümumi 

həlletmə zonasının axtarışı, mövqenin bilavasitə açılması, razılığın ifadə 

edilməsi, müzakirə olunan məsələlərin mürəkkəbliyinin tədricən artırılması, 

tərkib hissələrə bölmə, müəyyən istiqamətdə mümkün fəaliyyətlərə göstəriş 

verilməsi, qarşılıqlı qəbul oluna bilən təkliflərin daxil edilməsi.  

Mövqenin bilavasitə açılması - danışıqlar üzrə partnyorlarını öz məqsəd-

ləri haqqında məlumatlandırılması və onlarda öz mövqeyi barədə müəyyən 

təsəvvürlərin formalaşdırılması üçün istifadə edilir. Mövqe həm çıxışda, 

həm də suala cavab zamanı açıqlana bilər. Əgər birinci halda iştirakçının öz 

mülahizəsinə görə mövqenin bir hissəsi açıqlanırsa, ikinci halda bu məcbu-

Fuad Məmmədov

 

 

396

rən, suala cavab verən zaman edilir. Mövqelərin qismən açıqlanmasının di-

gər, dolayı forması - mövqelərin dəqiqləşdirilməsidir. Digər tərəfin mövqe-

yini dəqiqləşdirmək üçün lazım olan suallar verərək, iştirakçı onu məhz nə-

yin maraqlandırdığını müəyyən etmək imkanını verir. Razılığın ifadə edil-

məsi üsulu - birliyi xüsusi olaraq nəzərə çarpdırmaq və konstruktiv dialoqu 

qaydaya salmaq üçün istifadə olunur. Söhbət danışıqlarda, artıq yuxarıda 

söylənilən ideyalar, mülahizələr və  təkliflərlə  həmrəylik haqqında gedir. 

Müzakirə edilən məsələlərin mürəkkəbliyinin tədricən artırılması – danışıq 

iştirakçılarına müsbət psixoloji təsir üçün istifadə olunur. O, danışıqların 

daha asan məsələlərdən başlanmasını nəzərdə tutur ki, onların həlli ilə sazi-

şin  əldə edilməsi mümkünlüyü nümayiş etdirilir. Bu üsul ictimai fikrə  də 

müsbət təsir göstərir. Tərkib hissələrə bölmə üsulu - məsələnin ayrı-ayrı su-

allarının ardıcıl və növbəli həll edilməsi yolu ilə onun həllinin asanlaşdırıl-

ması üçün istifadə edilir. Konstruktiv həlli yolu olmayan məsələlər nəzər-

dən keçirilmir. Beləliklə, müsbət nəticə hesab edilən bu üsul da məsələnin 

yalnız qismən həll edilməsi imkanını verir. 

Əsaslandırma - danışıq prosesinin effektivliyi üçün böyük əhəmiyyətə 

malikdir. Amerika alimi R.Akselrodun göstərdiyi kimi, problemin müzaki-

rəsi zamanı psixoloji nöqteyi-nəzərdən partnyorun mövqeyində zəif yerləri 

tapmaq və onun nədə yanıldığını və onun müəyyən dəlilləri ilə nə üçün ra-

zılaşmaq mümkün olmadığını inandırıcı şəkildə sübut etmək çox vacibdir. 

Dəlillərin təhlili mümkün sazişlərin sərhədlərini müəyyən etməyə imkan ve-

rir ki, bundan sonra danışıqlar mövqelərin razılaşdırılmasına - yekun mər-

hələyə keçir. Bu pillədə ekspertlər iki mərhələni ayırd edirlər:  ümumi for-

mulun tapılması və detalların dəqiqləşdirilməsi. Ümumi formul adı altında, 

razılıq çərçivələrinin müəyyən edilməsi, detalların dəqiqləşdirilməsi adı al-

tında isə - mətnin redaktəsi və yekun sənədin son variantının işlənib hazır-

lanması  nəzərdə tutulur. Mövqelərin dəqiqləşdirilməsi prosesində razılaş-

maların  əldə edilməsi üçün lazım olan ümumi vaxtın qısaldılmasına ayrı-

ayrı problemlər üzrə xüsusi işçi komissiyalarının və ya ekspertlər qrupunun 

yaradılması yardım edir. Danışıq prosesinin yekun mərhələsində aşağıdakı 

taktik üsullardan geniş istifadə edilir: ümumi qərar zonasının axtarışı, 

“sürpriz”, tələblərin artan xətt üzrə irəli sürülməsi, öz tələbindən imtina, 

prinsip etibarilə yeni qərar.  

“Sürpriz”-  danışıqlarda təşəbbüsü öz əlinə almaq üçün partnyorda bir 

qədər çaşqınlıq yaratmağa hesablanıb. Bu məqsədlə, partnyor üçün gözlə-

nilməz olaraq, sizin tərəfininzdən onun elə bir təklifi qəbul edilir ki, bütün 

təxminlərə görə o qəbul edilməli deyildi. Əgər partnyor irəli sürülən təklif-

lərlə məmmuniyyətlə razılaşırsa, ona bir sıra yeni razılaşmalar təklif etmək 

imkanı yaranır ki, bu da, tələblərin artan xətt üzrə irəli sürülməsi taktik 

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

397

üsulunun mahiyyətini təşkil edir. Əgər ki, müzakirə prosesində hər iki tərəf 

üçün vəziyyətdən əlverişli çıxış yolu tapılırsa, onda öz təklifinin çıxarılması 

və prinsip etibarilə yeni həllin təklif edilməsi taktik üsulundan istifadə olu-

nur. Prinsip etibarilə yeni qərar, təklifin partnyor üçün daha münasıb for-

mada ifadə edilməsi zərurəti olan hallarda da təklif edilir.  

Danışıq prosesində danışıqları aparan şəxsin ruhi mədəniyyəti böyük rol 

oynayır. Şəxsiyyətin mədəni səviyyəsi və onun fərdi danışıq üslubu yüksək 

səviyyəli danışıqlarda xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Danışıqların aparılması 

prosesi partnyorun mədəniyyətini, onun fərdi xüsusiyyətlərini bilməklə bir 

çox cəhətdən asanlaşır. Danışıqların aparılmasının fərdi üslubunun mühüm 

göstəricisi, kritik situasiyalarda şəxsiyyətin hansı: rasional və ya emosional 

dəyərlərə üstünlük verməsində ifadə olunan, şəxsiyyətin məntiqi və emosio-

nal xüsusiyyətlərinin  əlaqəsidir.  Danışıqlarda məntiqi sahənin emosional 

sahə üzərində dominantlığı daha üstün tutulur. Partnyorun mədəniyyətində 

psixoloji dominantlığı müəyyən etmə, danışıqlar zamanı onun davranışını 

daha yaxşı proqnozlaşdırmağa imkan verir. Ekspertlərin əksəriyyəti inzibati 

danışıqların ideal iştirakçısının yeddi məziyyətini sadalayır: doğruluq, 

aramlıq, səbr, rəvan xarakter, dəqiqlik, təvazökarlıq, loyallıqdır ki, bunlara 

İ.A.Vasilenko inzibati istedadı əlavə edir. 

 

İnnovativ fəaliyyətin idarə edilməsi 

 

İnnovativ layihələrin işlənib hazırlanması və reallaşdırılması. İnnova-

tiv layihələrin üç mərhələsi. İnnovasiya qabağı tədqiqatlar mərhələsinin 

üç dövrü. Xüsusi məruzənin tərtibinə qoyulan tələblər. İnnovativ risklər. 

İnnovasiyaların tətbiqi üzrə müasir təşkilati formalar. İnnovasiyaların tət-

biqinin üç təşkilati forması: ardıcıl, paralel və inteqral. İnteqral formanın 

effektivliyini təmin edən əsas şərait və təşkilati məsələlər. İnnovativ fəaliy-

yətin effektivliyinin yüksəldilməsi məqsədi ilə idarəetmə strukturlarının 

yenidən qurulmasının əsas tendensiyaları. 

 

İnnovativ layihələrin işlənib hazırlanması və reallaşdırılması. Müasir şəraitdə 

Qərb ölkələrinin dövlət təşkilatlarında innovativ fəaliyyətin idarə edilməsi, dövlət 

inzibatçılığının qalan bütün istiqamətlərini özünə tabe edən prioritet vəzifədir. 

Xarici mühitin müntəzəm dəyişikliklərinə uyğunlaşma zərurəti ilə əlaqədar XX 

əsrin 80-90-cı illərində qərb ölkələrinin inzibati dövlət idarəçiliyində struktur də-

yişiklikləri prosesi başlandı, yeni elm meydana çıxdı – təşkilatların restrukturiza-

siyası (yenidən qurulması) haqqında elm. Ekspertlər yenidən təşkil etmənin bəzi 

əsas istiqamətlərini ayırırlar.  Onlara aiddir: idarəetmə effektivliyinin yüksəldil-

Fuad Məmmədov

 

 

398

məsi məqsədi ilə az səmərəli struktur həlqələrinin kənarlaşdırılması; nəzarət 

funksiyalarını yüngülləşdirmək üçün strukturun təkmilləşdirilməsi; innovativ 

strategiyaların tətbiqi zamanı strateji cəhətdən effektiv strukturun yaradılması; 

təşkilatların yeni anlamının yayılması çərçivəsində təşkilati novator konsepsiya-

ların tətbiqi. İnnovativ layihələri: innovasiya öncəsi, innovasiya və istehsal kimi 

üç dövrü əhatə edən innovasiya mərhələsi  şəklində  nəzərdən keçirmək qəbul 

edilmişdir.  İnnovasiya qabağı dövr qərarın qəbul edilməsi üçün başlıcadır. Bu 

dövrdə innovativ layihənin işlənib hazırlanması üçün elmi əsas verməyə imkan 

yaradan dərin kompleksli və variantlı  tədqiqatların aparılması  nəzərdə tutulur. 

İnnovasiya qabağı dövr tədqiqatların üç mərhələsini daxil edir. Birinci mərhələ-

də - layihə ideyasının zəruriliyi və reallaşdırılma imkanının təhlili, həmçinin əl-

verişli investisiya şəraitinin öyrənilməsi həyata keçirilir. İkinci mərhələdə - bazar 

və layihənin reallaşdırılma mühitinin, bunun üçün lazım olan resursların, vergi, 

amortizasiya və maliyyə-kredit siyasətinin, həmçinin ekoloji və digər normativ-

lərin təhlili həyata keçirilir. Bu mərhələdə təşkilat tərəfindən layihənin rəhbəri se-

çilə bilər, həmçinin konsultasiya firması  və ya maliyyə  təşkilatından müstəqil 

ekspertlər cəlb edilə bilərlər. Üçüncü mərhələdə - ya öz qüvvələri, ya da konsul-

tasiya kompaniyalarının cəlb edilməsi ilə layihə variantlarının öyrənilməsi həya-

ta keçirilir. Bu mərhələdə texnoloji və konstruktiv qərarların alternativ variantları 

müfəssəl surətdə təhlil edilir, onların ilkin qiymətləri verilir. Yekun qərar bir qay-

da olaraq layihə rəhbəri və onun həyata keçirilməsində iştirak edən iş partyorları 

ilə birgə təşkilat rəhbərliyi tərəfindən qəbul edilir. İnnovasiya qabağı dövrün ay-

rı-ayrı mərhələlərə bölünməsi təhlilin və əsaslandırmaların dərinləşdirilməsi üçün 

mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ayrı-ayrı  mərhələlərdə alınmış  dəyər qiymətləri, 

müxtəlif mərhələlərin dərindən işlənməsinə istinad edən layihə qərarlarının əsas-

landırma səviyyəsini aşkar etməyə imkan verir. Layihə rəhbərliyinə artıq investi-

siyaqabağı dövrdə peşəkar idarəçinin cəlb edilməsi, layihəyə kapital qoyuluşun-

da iştirak edən maliyyə təşkilatları tərəfindən müsbət qiymətləndirilir. İlkin tədqi-

qatlar tamamlandıqdan sonra bank və digər ekspertizaların keçirilməsi məqsədi 

ilə layihənin, innovasiya dövrünün bütün mərhələlərində onun reallaşdırılması 

yolları və metodlarının ətraflı xarakteristikasını, həmçinin risk amillərinin təhlili-

ni əks etdirən xüsusi məruzə tərtib edilir.  

İnnovativ risklər. Müasir dövlət idarəçiliyində risklər və qabaqcadan nəzərdə 

tutula bilməyən xərclər aşağıdakı dörd qarşılıqlı əlaqəli risklər qrupunda birləş-

dirilə bilər: siyasi, iqtisadi, texniki və ekoloji. Siyasi risklər vergi qoyma, amorti-

zasiya sahələrində dövlətin tənzimləmə siyasətinin dəyişməsi, siyasi qeyri-sabit-

liyin və ya fors-major (aradan qaldırıla bilməyən) vəziyyətlərin əmələ gəlməsi ilə 

bağlıdır. İqtisadi risklər, resursların və ya məxariclərin, böhran səviyyəsi və digər 

iqtisadi amillərin qiymətləndirilmə dəqiqliyinin qeyri-qənaətbəxş dərəcəsi ilə əla-

qədardır. Texniki risklər, layihədə istifadə edilən texnologiyalar, tikinti konstruk-

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

399

siyaları və digər materialların etibarlılıq təhlili dəqiqliyinin qeyri-qənaətbəxş də-

rəcəsi ilə bağlıdır. Ekoloji risklər, layihənin reallaşdırılması prosesində qabaqca-

dan nəzərdə tutula bilməyən ekoloji normativlərin qanunvericiliklə  sərtləşdiril-

məsi və ya investisiyaqabağı və layihəqabağı  əsaslandırmalar zamanı təbiəti mü-

hafizə tələblərinin nəzərə alınmasının qeyri-qənaətbəxş dərəcəsi ilə əlaqədardır.  

İnnovasiyaların tətbiqi üzrə müasir təşkilati formalar. İnzibati-dövlət idarəçi-

liyi sistemində  innovasiyaların üç təşkilati tətbiq forması yaranmışdır: ardıcıl, 

paralel və inteqral. Tətbiq edilməsi bütün funksional şöbələrdə müntəzəm olaraq 

gedən ardıcıl forma bir sıra üstünlüklərə və qüsurlara malikdir. Üstünlüklərə: hər 

mərhələdə layihənin, risklərin azaldırlmasına yardım edən qiymətləndirilməsinin 

təkrarlanması, həmçinin hər mərhələdə fəaliyyətin yalnız eyni növünün mövsud 

olması ilə şərtlənən nəzarət sisteminin sadələşdirilməsi aiddir. Qüsurlara aiddir: 

başqa şöbələrə ötürüldükdən sonra layihənin düzəlişlərinin və yaxşılaşdırılması-

nın mümkün olmaması; hər mərhələdə əvvəlki qüsurların düzəliş dəyərinin artı-

mı; hər mərhələdən sonra qərar qəbuletmə zəruriliyinə görə layihənin reallaşdırıl-

ması müddətinin artırılması; sonrakı  şöbələrin rəhbərlik tərəfindən bəyənilən 

prinsipial düzəlişləri olduğu təqdirdə prosesi yenidən başlamaq zərurəti. Paralel 

forma zamanı layihə üzrə bütün işlər funksional şöbələrin hamısında eyni vaxtda 

aparılır. Bu formanın nöqsanlarına aiddir: koordinasiya orqanının olmaması; hər 

tipin yerinə yetirilməsi üzərində nəzarətin çətinliyi; təşkilatın yüksək rəhbərliyi 

tərəfindən nəticələrin eyni vaxtda təhlilinin zəruriliyi. Tətbiqin ilk iki formasının 

ümumi nöqsanları odur ki, özlərinin əsas planlaşdırma fəaliyyətinin ziyanına ola-

raq, təşkilatın bütün şöbələri tam şəkildə tətbiqi prosesinin xidmətinə istiqamətini 

dəyişməlidirlər. Bu vəziyyətin aradan qaldırılmasına innovasiyaların inteqral tət-

biqi forması imkan verir. Bunun üçün məqsədli şöbələr yaradılır və tətbiq müd-

dətinə təşkilatın uyğun şöbələrinin mütəxəssisləri dəvət olunurlar. Bu şöbələr iki-

tərəfli - layihə rəhbəri və funksional şöbə rəhbərinin tabeliyində olurlar ki, onla-

rın funksiyaları dəqiq bölünmüşdür: layihə rəhbəri yüksək rəhbərliyin qərarının 

icrası üçün zəruri olan vəzifələri müəyyən edir, funksional və xətti rəhbərlər isə 

təşkilatın funksiyalarını və işin bütün gedişinə nəzarəti həyata keçirir. İri müəssi-

sələrdə çox zaman yeni idarəetmə sahələrinin inkişafı üzrə müstəqil elmi-istehsa-

lat kompleksləri yaradılır. Yüksək rəhbərlik səviyyəsində, rəhbərliyə  və admi-

nistrasiyaya tövsiyələr verən məqsədli konsultasiya komitələri və ya təşkilatın el-

mi-texniki inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsi, ümumi tədqiqatlar və in-

novativ fəaliyyətin planlaşdırılması üzrə şuralar yaradılır. Onların tərkibinə, çox 

zaman kənardan dəvət olunan yüksək peşəkarlıqlı konsultantlar daxil edilirlər.  

İnteqral formanın üstünlükləri: innovativ layihələrin tətbiq edilmə vaxtının 

30-70% azaldılması; konstruktor dəyişiklikləri sayının 65-80% endirilməsi; qə-

rarların icra keyfiyyətinin 200-600% yüksəldilməsi; kollektivdə yaradıcı atmos-

ferin formalaşdırılması və yeniliklərə müqavimət göstərilməsinin azaldılması ki-

Fuad Məmmədov

 

 

400

mi göstəricilərdə ifadə olunmuşdur. 

İnteqral formanın effektivliyinin əsas şərti məqsədli qrupların bütün üzvləri-

nin funksiyaları  və  məsuliyyətinin dəqiq müəyyənləşdirilməsidir. Ekspertlərin 

fikrincə, bu, üç təşkilati məsələ ilə bağlıdır: 



 Layihənin reallaşdırılması məsələsi üzrə, kənardan mütəxəssislərin iştirakı 

imkanından istifadə etməklə, kollektiv qərar qəbulunun təmin edilməsi zəruriliyi 

ilə.  

