Azərbaycan Respublikasının Diplomatiya Tarixi

 

• Allen W., Muratof Р. Caucasian Battlefields: A History of the Wars and Turco - 

Caucasian Border (1828-1921). Cambridge, 1953 

• Alstadt  A.  The  Azerbaijani  Turks:  Power  and  Identity  under  Russian  Rule. 

Stanford, 1992 

• Atamian S. The Armenian Community. N.Y. 1955 

• Bammate Haydar. Le Caucase et la revolution Russe. Paris, 1929 

447 

 

• Bechofer C.E. In Denikin's Russia and the Caucase, 1919-1920. London 1921 

• Bennigsen A., Wimbush E. Moslem National Communism in the Soviet Union: 

A Revolutionary Strategy for the Colonial World. Chicago, London, 1979 

• Claims  of  the  Peace  Delegation  of  the  Republic  of  Caucasian  Azerbaijan 

presented to the Peace Conference in Paris. Paris, 1919 

• Claims  of  Persia  before  the  Conference  of  the  Preliminaries  of  Peace  at  Paris. 

Paris, 1919 

• Composition  antropologique  et  ethnique  de  la  population  de  l'Azerbaidjan  du 

Caucase. Paris, 1919 

• Delegation  Georgienna  a  la  Conference  de  la  paix,  Memoire  prsente  d  la 

Conference de la Paix. Paris, 1919 

• Economic and Financial Situation of Caucasian Azerbaijan. Paris, 1919 

• Evans I. United States Policy and the Partition of Turrey, 1917-1924. Baltimore, 

1965 

• Fatemi N.S. Diplomatic History of Russia. 1917-1923; N.Y.; 1952 

• Fisber L. The war for Baku. "Oil Imperialism". Ch.l. London, 1976 

• Foumiau  Vincent.  Deux  Langues,  triois  pays,  Pour  Quelle  Societe  plurielle// 

Journal of Azerbaijani Stadies, Vol.l, Nub.2, 1998 

• Hadjibeyli  Djeyhoun  Bey.  La  premiera  Republique  musulmane:  l'Azerbaidjan. 

Editions Ernest Leroux, vol. XXXVI, Paris, 1919  

• Harbord James. American mission to Armenia.// International Conciliation, (New 

York), no.151, 1920, June 

• Hasanli  J.  Spring  1918:  Armenian  terrorism  and  the turko-moslem  genocide  in 

Azerbaijan.// Journal of Azerbaijan Studies. 1998, vol.l, №4; vol.2, №l 

• Hassanov  Jamil.  Azerbaijani-American  Relations  from  1918-1920:  А  page  in 

Their History. // Caspian Crossroads, vol.2, Issue 1, Spring-Sumer 1996 

• Heath W. Lowry. The Story behinde Ambassador Morgenthau's Story. Istanbul, 

1990 

• Hopkirk  Peter.  On  Secret  Service  East  of  Constantinople.  The  Plot  to  Bring 

Down the British Empire. John Murray, London, 1994 

• Howard Harry N. The King-Grane Commission. Beyrut, 1963 

• Hovannisian  R.  The  Republic  of  Armenia.  Berkley-Los-Angelos-London, 1971 

Hovannisian.  Armenia  on  the  Road  to  Independence,  1918.  Los  Angeles,  1971; 

Hovannisian  R.  The  Allies  and  Armenia,  1915-1918.//  Journal  of  Contemporary 

History, III, January 1968 

• Jaeschke  G.  Die  Republik  Aserbeidschan.//  Die  Welt  des  Islams,  XXIII,  1941, 

№1-2 

• Kayaloff  Jacques.  The  Fall  of  Baku.  Bergenfield,  N.Y.:  Michael  Barbour 

Publications, 1976 

• Kazemzadeh F. The Struggle for Transcaucasus (1917-1921). New-York, 1951 

• Kolarz V. Russia and Her Colonial. London, 1953 

448 

 

• La Republique de l'Azerbaidjan du Caucase. Paris, 1919 

• Le 28 Mai l919. Paris, 1919 

• L'Azerbaidjan en chiffres. Paris, 1919 

• Leluw Ch. Azerbaijan: A Quest for Identity. New-York, 1998 

• Lenczowski G. Russia and the West in Iran. 1918-1948. N.Y. 1952 

• Lenkowsky S. Pan-Turkism and Islam in Russia. Camləridge, 1960 

• Luke H. Cities and men. Oxford, 1953 

• MacDonell R. And Nothings Long. London, 1938 

• McCarthy Justin. Muslims and Minorities. New York, 1983 

• McCarthy Justin. The American Image of Turks.//American Philanthropy in the 

Near East, 1820-1960. Athens, Ohio, 1970 

• McCarthy  Justin.  The  Anatolian  Armenians,  1912-1822.//  Armenians  in  the 

Ottoman Empire and Modern Turkey (1912-1926). Istambul, 1984 

• McCarthy Justin. The Report of Niles and Sutherland an American Investigation 

of  

• Eastern  Anatolia  after  World  War  I.  XI.  Türk  Tarih  Kongresi,  Cilt  V,  Ankara, 

1994 

• Mir - Yacoub. Le probleme du Caucase. Paris, 1933 

• Mandelstam  A.N.  La  Societe  des  Naions  et  les  puissances  devant  le  probleme 

armenien. Paris, 1926 

• Monroe E. Britain's Moment in the Middle East. 1914-1956. L. 1963 

• Nansen F. Armenia and the Near East. London, 1928 

• Pipes R. The Formation of the Soviet Union: Communist and Nationalism, 1917-

1923. Cambridge, 1964 

• Rasul-zade M.E. Azerbajdzan w walce о niepodleglosc. Warsaw, 1938 

• Rowlinson A. Adventures in the New East, 1918-1922. London-New-York, 1923 

• Seton-Watson H. The New Imperialism. London, 1961 

• Shissler A.Holly. Between Two Empires: Ahmet Ağaoğlu and the New Turkey. 

I.B.Tauris Со Ltd, London, 2003 

• Sonyel S. The Great War and the Tragedy of Anatolia. (Turks and Armenians in 

the  Maelstrom  of  Major  Powers).  Turkish  Historical  Society  Printing  House, 

Ankara, 2000 

• Spector I. The Soviet Union and the Moslem World. 1917-1958. Wash. 1958 

• Suny  R.  The  Baku  Commune,  1917-1918:  Class  and  Nadonalist.  Princeton 

(N.Y.), 1972 

• Swietochowski  T.  Russian  Azerbaijan,  1905-1920:  The  Shaping  of  National 

Identity in Moslem Community. Cambridge, 1985 

• Swietochowski  T.  Russia  and  Azerbaijan:  A  Borderland  in  Transition.  New 

York, 1995 

• Swietochowski T. and Collins B. Historical Dictionary  of  Azerbaijan. Lanham, 

1999 

449 

 

• Teague-Jones  R.  The  Spy  Who  Disappeared:  Diary  of  a  Secret  Mission  to 

Russian Central Asia in 1918. London, 1990 

• The Caucasian Republics. By V.Dumbadze. Washington, 1925 

• Transcaucasia:  Nationalism  and  Social  Change:  Essays  in  the  History  of 

Armenia, Azerbaijan and Georgia. Ed. By R.Suny, Ann Arbor, 1983 

• Ullman R. Anglo-Soviet Relations 1917-1921. London, 1968 

• Zenkovsky S. Pan-Turkism and Islam in Russia. Cambridge, 1960. 

 

 

450 

 

Azərbaycan Milli Şurasının sədri Məmməd Əmin Rəsulzadə 

 

 

 

451 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin sədri Əli Mərdan bəy Topçubaşov 

 

 

 

452 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti nazirlər şurasının ilk sədri Fətəli xan Xoyski 

 

 

 

453 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk xarici işlər naziri Məmməd Həsən Hacınski 

 

 

 

454 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması haqqında xarici ölkələrə göndərilən teleqram. 

30 may, 1918-ci il. 

 

General Ə.Şıxlinski və Nuru paşa Gəncədə. İyun, 1918-ci il. 

 

 

 

455 

 

İstanbuldakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı M.Ə.Rəsulzadənin xarici işlər naziri 

M.H.Hacınskiyə məktubu. 1918-ci il. 

 

 

 

456 

 

Osmanlı İmperatorluğunun hərbi naziri Ənvər paşa 

 

 

 

457 

 

Türkiyə nazirlər kabinetinin sədri Tələt paşa 

 

General L. Denstervil Bakı ətrafında cəbhə xəttində. Sentyabr, 1918-ci il. 

 

 

 

458 

 

Bakı cəbhəsindəki vəziyyət barədə xarici işlər naziri M.H.Hacınskinin İstanbula, 

M.Ə.Rəsulzadəyə göndərdiyi şifrəli teleqram. Sentyabr, 1918-ci il. 

 

 

 

459 

 

İstanbuldakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin Osmanlı İmperatorluğundakı Almaniya səfiri 

Bernsdorfa etiraz notası. Sentyabr, 1918-ci il. 

 

Müttəfiq dövlətlərin başçıları Paris sülh konfransında. Yanvar, 1919-cu il. 

 

 

 

460 

 

Azərbaycan xalq Cümhuriyyətinin IV hökumət kabinetində xarici işlər naziri  

Məmməd Yusif Cəfərov 

 

 

 

461 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti IV hökumət kabinetinin iclası. Aprel, 1919-cu il. 

 

D.Lloyd Corc, V.Orlando, J.Klemanso və V.Vilson Paris Sülh konfransında. 1919-cu il. 

 

 

 

462 

 

Ə.Topçubaşovun Böyük Britaniyanın Paris Sülh konfransındakı nümayəndə heyətinə məktubu.  

25 iyun, 1919-cu il. 

 

 

 

463 

 

Azərbaycan nümayəndə heyəninin Paris sülh konfransına təqdim etdiyi xəritə. İyun,1919-cu il. 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin təhsil almaq üçün Avropa ölkələrinə göndərdiyi 

 tələbələrin bir qrupu. 1919-cu il. 

 

 

 

 

464 

 

Azərbaycan nümayəndə heyətinin ―Klaric‖ mehmanxanasında keçirilən iclası. Soldan sağa. Abbas 

bəy Ataməlibəyov, Məmməd Məhərrəmov, Əli Mərdan bəy Topçubaşov, Əkbər ağa Şeyxülislamov, 

Ceyhun bəy Hacıbəyli və Mir Yaqub Mehdiyev. Paris, 1989-cu il. 

 

Azərbaycanın müstəqilliyinin Paris Sülh konfransı tərəfindən tanınması münasibətilə xarici işlər 

nazirliyində keçirilən qəbul. 14 yanvar, 1920-ci il. 

 

 

 

465 

 

Azərbaycan nümayəndə heyətinin Parisdə buraxdığı informasiya bülleteninin fevral sayı.  

1920-ci il. 

 

 

 

466 

 

M.Məhərrəmov, M.Mehdiyev, Ə.M.Topçubaşov, Ə.Şeyxülislamov. Paris, 1920-ci il. 

 

 

 

467 

 

Ə.M.Topçubaşovun Paris yaxınlığındakı Saint Kloud şəhərindəki məzarlıqdakı qəbirüstü abidəsi. 

 

 

 

468 

 

MÜNDƏRİCAT 

 

Ön söz ................................................................................................................. 4 

Giriş .................................................................................................................... 6 

I FƏSİL. 1917-ci ilin fevral inqilabından sonra Cənubi Qafqazda vəziyyət və 

region uğrunda diplomatik mübarizənin başlanması ........................................... 15 

II FƏSİL. Trabzon və Batum konfransları. Azərbaycanın müstəqilliyinə doğru ilk 

diplomatik addımlar ........................................................................................... 36 

III FƏSİL. Müstəqilliyin elan edilməsi və Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin ilk 

addımları ........................................................................................................... 73 

IV FƏSİL. Bakının azad edilməsi uğrunda diplomatik mübarizə ......................... 97 

V FƏSİL. Birinci dünya müharibəsinin sonunda Azərbaycan Xarici İşlər 

Nazirliyinin diplomatik fəaliyyəti və müttəfiqlərin Bakıya daxil olması ............ 135 

VI FƏSİL. Azərbaycan diplomatiyası Paris Sülh Konfransına hazırlıq dövründə170 

VII FƏSİL. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin fəaliyyətinin genişlənməsi və 

Versalda ilk diplomatik addımlar ..................................................................... 207 

VIII FƏSİL. Azərbaycan diplomatiyası "Bölünməz Rusiya" və "Böyük 

Ermənistan" iddiaları ilə üz-üzə ....................................................................... 233 

IX FƏSİL. Qərb mandatlığına münasibət: Fransa, Britaniya və İtaliya ilə 

yaxınlaşmaq cəhdləri ....................................................................................... 271 

X FƏSİL. ABŞ-ın Qafqaza marağının güclənməsi və Azərbaycan .................... 293 

XI FƏSİL. ABŞ-da lobbiçilik cəhdləri və Qərbi Avropada təbliğat işlərinin 

genişləndirilməsi ............................................................................................. 322 

XII FƏSİL. Azərbaycanın müstəqilliyinin Versal Ali Şurası tərəfindən ............. 345 

tanınması ......................................................................................................... 345 

XIII FƏSİL. Aprel işğalı ərəfəsində Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti ........... 372 

XIV FƏSİL. 1920-ci ilin aprel işğalı və Azərbaycan diplomatiyası ................... 397 

NƏTİCƏ ......................................................................................................... 419 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin diplomatik korpusu 

haqqında qısa məlumat .................................................................................... 428 

Biblioqrafiya ................................................................................................... 436 

469 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cəmil Həsənli 

 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 

Xarici Siyasəti 

(1918-1920) 

 

Т.: 994 12-510 24 65 

F.: 994 12-510 24 87 

M.: 994 50 -213 44 33 

e/p.:[e-mail] 

 

Yığılmağa verilmişdir : 08.06.2009 

Çapa imzalanmışdır : 22.06.2009 

Format : 60x90 1/16 

Fiziki çap vərəqi : 36  

Tirajı : 1000