13
Beləliklə, neytronun kütləsi protonun kütləsindən 1,3MeV
çoxdur. Neytronun spini ½-ə bərabərdir.
Neytronun elektrik
yükünün olmamasına baxmayaraq, onun məxsusi maqnit
momenti vardır:
H
n
91
,
1
(1.6)
Mənfi işarəsi onu göstərir ki, məxsusi mexaniki və
maqnit momentləri əks istiqamətdə yönəlmişdir.
Sərbəst halda neytron radioaktivdir.
Neytron öz-özünə
parçalanaraq protona çevrilir:
v
e
P
n
~
0
1
1
1
1
0
(1.7)
burada
v
~
-antineytrino olub, kütləsi sıfra bərabərdir.
Atom nüvəsinin əsas xarakteristikalarından biri yük
ədədidir Z. Yük ədədi nüvədə olan protonların sayını göstərir
və nüvənin yükü +Ze bərabərdir. Z kəmiyyəti kimyəvi
elementin Mendeleyev cədvəlindəki sıra nömrəsinə bərabərdir.
Buna görə də Z nüvənin atom nömrəsi adlanır.
Nüvədəki nuklonların sayı A hərfi ilə işarə olunur və
nüvənin kütlə ədədi adlanır. Nüvədəki neytronların sayı N=A-Z
bərabərdir.
Nüvəni
qeyd etmək üçün
A
Z
X
simvolundan istifadə
olunur.
Yük ədədləri eyni, kütlə ədədləri müxtəlif olan nüvələrə
izotoplar deyilir. Kimyəvi elementlərin əksəriyyətinin bir neçə
stabil izotopu vardır:
1
1
18
8
17
8
16
8
,
0
,
0
,
0
H
- adi hidrogen və ya
pro-tium (Z=1, N=2),
3
1
H
-tritium (Z=1, N=2).
Nüvələri zaman keçdikсə parçalanan izotoplar radioaktiv
izotoplar və ya radionuklidlər adlanır. Elementlərin
və ya
parçalanması zamanı alınan yeni nüvələr həyəcanlanmış halda
olur və həyəcanlanmış nüvələr
əsas hala keçdikdə qamma
kvantlar şüalanır.
Kütlə ədədi eyni olan nüvələr izobarlar adlanır. Məsələn,
40
18
Ar
və
40
20
Ca
.
14
Müxtəlif kiimyəvi elementlərə məxsus olub, lakin
neytronlarının sayı eyni olan atomlara izotonlar deyilir.
Məsələn,
2
He
5
,
3
Li
6
,
4
Be
7
,
5
B
8
elementlərinin nüvələrindəki
neytronların sayı 3 ədəddir.
Yük və kütlə ədədləri eyni, yarımparçalanma periodu
müxtəlif olan nüvələr izomerlər adlanır. Məsələn,
80
35
Br
nüvə-
sinin iki izomeri vardır. Onlardan birinin yarımparçalanma pe-
riodu 18 dəqiqə, o birininki - 4,4 saatdır.
Hal-hazırda 1500-ə qədər nüvə məlumdur. Bu nüvələr ya
Z, ya A, ya da hər ikisi ilə fərqlənirlər. Bu nüvələrin təxminən
1/5 hissəsi dayanıqlı, qalanları radioaktivdir. Nüvələrin
əksəriyyəti süni yolla nüvə reaksiyalarının
köməyi ilə
alınmışdır.
Təbiətdə atom nömrəsi Z=1-dən Z=92 qədər olan ele-
mentlərə (texnesium-Z=43 və prometium-Z=61-dən başqa) rast
gəlmək olur. Plutonium (Z=94) süni yolla alındıqdan sonra çox
az miqdarda təbiətdə aşkar olunmuşdur. Qalan transuran
elementlər (Z=93-dən Z=107 qədər) müxtəlif nüvə reaksiyaları
zamanı süni yolla alınmışdır.
Radioaktiv maddələrin temperaturu həmişə onu əhatə
edən mühitin temperaturundan yüksək olur. Bu, radioaktiv
prosesin arası kəsilmədən enerji ayrılması ilə getdiyini göstərir.
Deməli, radioaktivlik atom nüvəsinin təbii olaraq
parçalanma
prosesidir. Radioaktivlik iki cür olur: 1) təbii radioaktivlik, 2)
süni radioaktivlik.
Radioaktiv proseslər aşağıdakılardır:
1)
-parçalanma;
2)
- parçalanma;
3)
nüvələrin
-şüalanması;
4)
ağır nüvələrin öz-özünə bölünməsi;
5)
proton radioaktivliyi.
Radioaktivliyin iki qanunu vardır: 1) radioaktiv
parçalanma qanunu;
2) radioaktiv çevrilmə qanunu.