Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi

1.3. 

-Ģüalanma 

-şüaları –
kütlə ədədi 4 olan ikiqat yükə malik helium 
He atomunun nüvələrindən ibarətdir və nüvədən təqribən 
san
km
4
10
sürətlə və 2 - 5MeV enerjilərlə çıxır (şək. 1.4a, b). İki 
proton və iki neytrondan ibarət 

-zərrəciklər elektrik və maqnit 
sahələrində meyl edir. 
92
U
238

90
Th
234
+
2
He
4
(1.9)
88
Ra
226 

86 
Rn
222
+
2
He
4
(1.10) 

-zərrəciklər böyük kinetik enerjiyə malik olduğundan
maddə üzərinə düşdükdə atom və molekullarla aktiv qarşılıqlı 
təsirdə olub, onları həyacanlandırır və ionlaşdırır. 

-zərrəcik öz 
enerjisini istilik hərəkəti enerjisinə qədər tam itirənədək maddə 
daxilində qaçış yolu adlanan müəyyən yol gedir (10
-4
-10
-5
sm) 
və nəhayət iki elektron zəbt edərək helium atomuna çevrilir. 
Kağız vərəq və ya paltar bədəni 

-şüalardan tam qoruyur.
Hər bir nüvənin buraxdığı 

-zərrəciyin enerjisi müəyyən 
qiymətə malikdir. Təcrübələr nəticəsində müəyyən olundu ki,

-zərrəciklərinin enerji spektri diskretdir və incəquruluşu 
vardır. 
Buraxılan 

-zərrəciklərin 
enerjisi 
nüvənin 
yarımparçalanma müddətindən asılıdır. Bu asılılıq Heyger-
Nettolun empirik qanunu ilə müəyyən olunur: 


R
B
A
ln
ln


(1.11) 
burada A və B empirik sabitlər, 
2
1
2
ln
T


, R

- zərrəciyin 
maddədə dayanana qədər getdiyi yolun uzunluğudur. 

---

16 
a) 
b) 
Şək.1.14. a) - 

-şüaları və b) zəncirvari reaksiya 

---

17 
Deməli, Heyger-Hettol qanunu 

- zərrəciyin havada 
uçuş məsafəsi R

ilə radioaktiv parçalanma sabiti 

arasında 
əlaqə 
yaradır. 
(4)-ə 
əsasən 
radioaktiv 
elementin 
yarımparçalanma periodu az olduqca, uçuş məsafəsi böyük 
olur, yəni buraxılan 

-zərrəciklərinin enerjisi böyük olur. 
Normal şəraitdə 

- zərrəciklərin havada uçuş məsa-fəsi bir 
neçə santimetr olur. 
Uran nüvəsində 

-zərrəciklərinin səpilməsi ilə bağlı 
Rezerford təcrübələri göstərdi ki, 

-zərrəciklərin 8,8 MeV 
enerjiyə qədər nüvədən Rezerford səpilməsi müşahidə olunur, 
yəni bu halda nüvə ilə 

-zərrəciyin qarşılıqlı təsiri Kulon 
qarşılıqlı təsiridir. Bu onu göstərir ki, 

-zərrəciklər hələ nüvə 
qüvvələrinin təsir etdiyi sahəyə daxil olmamışlar. Buradan belə 
bir nəticəyə gəlmək olar ki, nüvə hündürlüyü 8,8 MeV-dən 
böyük olan potensial çəpər ilə əhatə olunmuşdur (şək. 1.5). 
Şək. 1.5. 

-zərrəciklərinin potensial çəpəri 

---

18 
Digər tərəfdən uran nüvəsinin buraxdığı 

-zərrəciyin 
enerjisi 4,2 MeB-dir. Deməli, nüvənin buraxdığı

-
zərrəciklərin enerjisi potensial çəpərin hündürlüyündən 
kiçikdir. Bu nəticə klassik mexanika qanunları ilə izah edilə 
bilmir. 

-zərrəciklərinin 
buraxılması 
kvant 
mexanikası 
qanunlarına əsasən izah olunur, yəni 

-zərrəciklərinin nüvədən 
buraxılması tunel effekti nəticəsində olur.