Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.5. Radiasiya riski Elmi tədqiqat işlərinin nəticələrinə əsasən ionlaşdırıcı radia-siya dozası insanlarda xərçəng xəstəliyinin potensial səbəbi kimi müəyyən edilmişdir. Əsasən, Xerosima və Naqasakidə atom bom-bası partlayışından xilas olanların tədqiqinə əsasən hesablamalar göstərmişdir ki, 91000 nəfər sağ qalmış adamların 6270 nəfəri xərçəng xəstəliyindən vəfat etmişdir. Radiasiya həmçinin radiasiya mənbəyi qurğularından ayrıla bilər. Bir sıra hallarda, belə qurğularda radioaktiv materiallar olmaya bilər, məsələn, tibbi yoxlama üçün rentgen qurğuları və ya yüklərə nəzarət etmək üçün cihazlar. Belə avadanlıqlarla yaradılan radiasiya materiallardan nüfuz edərək keçir, lakin onları radio-aktiv etmir. Radiasiya yaradan digər qurğular, məsələn, boru ra-dioqrafik mənbələri, quyu karotajı avadanlığı, qida məhsullarını və ya tibbi materialları şüalandırmaq üçün sənaye şüalandırıcıları öz tərkiblərinə görə radioaktiv mənbələr adlanırlar və qoruyucu qat olmasa, insan sağlamlığı üçün böyük təhlükə yarada bilərlər. 4.6. Sənayedə istifadə olunan neytron mənbələr və izotoplar Yerin bərkliyini və rütubətliyi yoxlayan ötürücülər (şək. 4.6), asfaltın qalınlığını yoxlayan ötürücülər, quyu karotajı avadanlıqları (şək. 4.7) və maye səviyyələri ölçmək üçün kalibrlər (şək. 4.8) çox zaman neytron mənbələrə malik olur. . 113 Şək. 4.6. Sıxlığı və rütubəti ölçmək üçün kalibrlər Şək. 4.7. Mənbələrlə birlikdə quyu karotajı zondu 114 Şək. 4.8. Maye səviyyələrini ölçmək üçün kalibrlər Qalın təbəqəli metalların “görünməsi” və çətinliklə daxil olunan sahələrə nəzarət edilmək üçün tətbiq edilən qamma şüaları buraxan radioqrafik mənbələrdən sənayedə çox geniş istifadə edilir (şək. 4.99a, b, c). Sənaye radioqrafik mənbəyinin tərkibini adətən 0,1 küri radioaktivliyə malik Radium-226 təşkil edir. Elastik trosun sonuna bərkidilmiş metal kapsulda 30 küridən 100 küriyə-dək İridium-192 və ya Kobalt-60 yerləşdirmək olur. 115 a) b) c) Şək. 4.9a, b, c. Portativ tipli sənaye radioqrafiya cihazları 116 a) b) Şək. 4.10. RTG stronsium-90 mənbəyinin a) - xarici görünüşü və b) - daxili konstruksiyası Çirkli bomba- radiasiya və ya radioaktiv şüa buraxmaqla insan həyatına təhlükə yaratmağa qadir olan və bu məqsədlə layi-hələndirilmiş və ya nəzərdə tutulmuş hər hansı bir silahdır. Çirkli bombanın tərkibində ənənəvi partlayıcı maddə ilə bərabər Amersium-241, Kalifornium-252, Sezium-137, Kobalt- 60, İridium-192, Plutonium-238, Radium-226, Stronsium-90 (şək. 4.10) kimi radioaktiv maddələrdən hansısa biri istifadə oluna bilər. Aşağıdakı şəkillərdə ilkin material olaraq təbii radioaktiv mənbələrə, aşağı aktivlikdən yuxarı aktivliyədək sənaye mənbə-lərinə və təlabat mallarına aid bir sıra nümunələr verilmişdir (şək. 4.11 – 4.21). 117 a) təbii filiz b) uran tərkibli minerallar c) torium Şək. 4.11. Təbii filiz (a), birləşmiş uran (b), torium (c) Şək. 4.12. Detektorlar üçün radiasiya mənbələri 118 Şək. 4.13. Tüstü detektorları Şək. 4.14. Quyu karotajı üçün yük maşını Şək. 4.15. Quyu karotajı üçün konteynerlər 119 Şək. 4.16. Mənbələrlə birlikdə quyu karotajı zondu 120 Şək. 4.17. Lümünset qol və stolüstü saatlar, lümenset ölçü cihazları Şək. 4.18. Bayram üçün qab dəstləri Şək. 4.19. Toriumlu qaynaq elektrodları 121 Şək. 4.20. Fotoaparat obyektivləri Şək. 4.21. Uranla bəzədilmiş şüşələr Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|