Azərbaycan tariXİ (ən qədim zamanlardan–xxi əsrin əvvəllərinədək) I mövzu: azərbaycan qəDİm dövrdə

XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan mədəniyyəti. Şimali Azərbaycanın işğalından sonra Şimali və Cənubi Azərbaycanın mədəni inkişafında fərqlər nəzərə çarpmağa başladı. XIX əsrin ikinci yarısında Şimali Azərbaycanda mədəniyyətin xarakterik xüsusiyyətləri bunlar idi: 1)yeni tipli məktəblərin və mədəni-maarif müəssisələrinin, milli mətbuatın və milli teatrın yaranması; 2) qabaqcıl ziyalıların xalqın milli şüurunun oyanmasına ideya təsirinin güclənməsi. XIX əsrin ikinci yarısında Şimali Azərbaycanda: 1.Yüzlərcə milli məktəb və mədrəsələr fəaliyyət göstərirdi. 2. Bakı, Şamaxı, Şuşa, Nuxa və d. şəhərlərdə ədəbi dərnəklər, məclislər təşkil edilirdi. 3.Məktəblərlə yanaşı, ruhani məktəbləri-mədrəsələr də fəaliyyət göstərirdi. İbtidai və ali dərəcələrə bölünən mədrəsələrdə təhsil pulsuz idi. 4. Avropa təhsili görmüş milli ziyalılar nəsli yetişməyə başlamışdı. Belə ziyalılardan Rusiyada ali təhsil almış ilk azərbaycanlı Ağa bəy Yadigarovu, Almaniyada təhsil almış Məmmədağa Şahtaxtinskini göstərmək olar; 5. “Üsuli-cədid” (yeni üsul) adlı ictimai-pedaqoji hərəkat geniş yayıldı. Bu məktəblərdə təlim ana dilində aparılır, təhsil planına ümumtəhsil xarakterli fənlər daxil edilirdi. Bu tədris üsulunun əsas prinsiplərindən biri hərf-heca üsulundan daha səmərəli səs üsuluna keçid idi. 6. Ana dilində ilk dərsliklər və dərs vəsaitləri hazırlanırdı. 7. 1872-ci il yeni məktəb əsasnaməsinə görə qəza məktəbləri pullu şəhər məktəblərinə çevrilmişdi. 8. Xalq məktəbləri adı ilə meydana gələn ibtidai kənd məktəbləri yaranırdı. 9. 80-ci illərdən başlayaraq rus-Azərbaycan məktəbləri yaranmağa başlandı. Məqsəd şagirdləri orta məktəbə hazırlamaq idi. İlk rus-Azərbaycan məktəbinin əsası 1887-ci ildə Bakıda H.Mahmudbəyov və S.M.Qənizadə tərəfindən qoyuldu. Bu məktəblərdə tədris rus dilində olsa da, Azərbaycan dili icbari keçilirdi. 10. 80-90-cı illərdə bir sıra sənət məktəbləri (Bakıda, Gəncədə, Zaqatalada və s.) açıldı. 11. 1865-ci ildə Bakıda ilk orta təhsil məktəbi yarandı. 12. İlk qadın və kişi gimnaziyaları açıldı. 13. 1876-cı ildə Qori Müəllimlər Seminariyası təşkil olundu. 14. 1879-cu ildə Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsi açıldı. İlk kitabxana-qiraətxanalar məktəblərin nəzdində açıldı. Məktəblərdən kənarda yerləşən ilk kütləvi kitabxanalardan biri 1868-ci ildə Gəncədə açıldı. 1894-cü ildə N.Nərimanov tərəfindən ilk Azərbaycan qiraətxanası təşkil edildi.