Azərbaycan türkləRİNİN

k in, kinq
sözü ―qala‖ 
mənasında idi (102,138). O bunu da qeyd edir ki,h ə min mənada 
“kin”
sözü 
kasların (kassitlərin) dilində də vardı
.”Kin”, “k inq
‖ sözünün həm lulubilərdə, həm 
kassitlərdə olması onla rın etnik cəhətdən qohumluğuna işarə edən bir fa ktdır. 
Diqqəti cə lb edən cəhət ―kin‖ sözünün həm də ― kinq‖ (türk d illəri üçün səciyyəvi 
“nq”
qovuşuq səsi ilə) formasın ın mövcud olmasıdır. Qeyd etmə k la zımd ır ki, 
buryat-monqol dillərində ―çayın sıldırımlı hündür sahili‖, ―sıldırım qaya‖, ―yarğan‖ 
məna larında 
qanq
sözü vardır (145,139). Danışıqda 
“qanq”
sözünün 
qınq (qinq)
formalarına düşməsi mü mkündür. Dağlıq Altayın toponimiyasında 
kanq 
(ay) ―dik 
qalxmış dağ‖ mənasındadır (148,202). Orxon türk runi yazılarında Kanq 
toponimin in adı çəkilir. Xalxa – monqolca 
qanq 
– ―sahildə sıldırım‖, ―çay sahili 
terras‖ deməkd ir. Orta Asiyada Sır-Dəryanın sıldırım sahilində Kanq qalası və 
onunla bağlı Kanqa əyaləti eranın əvvəllərindən məlu mdur. Bu adın İran dillərində 
k an 
―qazımaq‖ (
k anal
sözü də bu sözlə bağlıd ır) sözü ilə bağlayan iranşünaslar 
səhv edirlə r. ― Kanal‖ sözündən də qala, ölkə adla rı yaranarmı? Qədim türk 
tayfalarından olan kəngərlər adlarını həmin Kanq toponimindən almışlar. Monqol 
dilində 
xyanqon
(bu söz Çinin şima l-şərqində Xinqan dağ silsiləsin in adında əksini 
tapmışdır) –―dik ya mac‖, ―dik sahil‖, ―dağ qılıncı‖ sözü d ə vard ır. Qa la ların əsasən 
sıldırım yerlərdə tikilməsinə görə 
qanq,
qinq
sözü ―qala‖ mənasını kəsb edə bilə r. 
V. İ. Abayev osetin dilində ―qala‖ mənasında 
qanax
sözünü türkmənşəli hesab edir. 
Uyğularda erkən orta əsrlərdə Kinq Sun Ayak və Kinq-Daş xaqan adları məlu mdur 
(168,174,178). 
Azərbaycanlıların ulu 
əcdadlarından biri də kaslar, yaxud elmi ədəbiyyatda yazıld ığı kimi kassilərdir. Er. 
əv.II min illiyinin o rtalarından Assur mənbələrində kaşşu ( asur dilində 
“s”
səsi 
“ş”
ilə əvəzlən miş, 
“ş”
səsi qoşalaşdırılmış və sonuna adlıq hal ş əkilçisi 
“u”
ə lavə 
olunmuşdur) kimi qeyd olunan kaslar Kamal Balkana görə Mərkəzi Asiyadan 
gəlmişlə r (193, 48). 
Lu lubilə rin d ilindən yeganə Kiur – ―a llah‖ sözü 
mə lu mdur.Kassitlərdən bu söz Kuri kimid ir. Gü man ki, Kiur sözü ilə qədim 
türklərdə Kuar – ― ild ırım allahı‖(22, II kitab, 34-cü fəsil) sözü eynid ir. 
Kasların etnik mənsibiyyəti müəyyən 
edilmə mişdir. Bu barədə mıvcud fikirləri yu xa rıda vermişik. On ların er. əv. V 
əsrdən adı çəkilən kaspilərlə qohumluğu güman edilir və yaln ız elam d ilində cəm 
bildirən ―p‖ şəkilç isinə görə hər ikisin in Ela m d il qrupuna mənsub olması göstərilir. 

---

44 
La kin e lə ilk ba xışda bu baxış inandırıc ı deyil. Əgər kasla r er.əv.II minillikdə 
Mərkə zi Asiyadan gəlmə o lması qəbul ed ilirsə, onla r er. əv. IIIminillikdə İranın 
indiki Xu zistan və Luristan bölgələrində dövlət qurumuna ma lik olan e la mlılarla 
necə qohum o la bilərd i?
Kas adını daşıyanlar A zərbaycan ərazisində ən 
qədim türk mənşəli etnosdur.De məli, şumerlər, kutilə r və lulubelər nəzə rə 
alın mazsa, kaslar tarixdə adı çəkilən ən qədim türk etnosudur. Bunu kasların ş əxs 
adları da təsdiqləyir. Qeyd edilməlidir ki, kassitlərdə şəxs adları teofor ad lar idi: 
şəxs adlarında qəbilə allahlarının ad ları iştirak edird i.Kasların Babilistanda er.əv. 
1595- 1155-ci illərdə hakimiyyətdə olması ilə ə laqədar ola raq çar ad larında semit 
mənşəli akkad sözləri və Şu me r –Akkad allahla rın ın adları ə ksini tapma lı idi.Kas 
çarlarının b ir hissəsi isə akkad dilində idi.