Azərbaycan türkləRİNİN

lullu”,
urartulu larda 
“lulu”
kimi işlənird i. De mə li 
“bi”
şəkilçisi urartululara və hürittlərə məlu m deyildi. Q. A. Melikişviliyə görə, lulubi 
etnonim deyil,ona görə ki, hürritcə lu llu ―içərisindən qul gətirilən dağlı‖, urartuca 
―yadelli‖, ―düşmən‖ mənalarındadır (132,135,157). Lakin lulubilərin və kaspilərin 
“bi”, “pi”
şəkilçisinə görə Ela mmənşəli sayılması fikri ağlabatan deyil. Bu ş əkilç i 
qədim türk etnonimiyası üçün s əciyyəvidir. Herodot skiflərdə aqrippi və traspi adlı 
tayfaların ad larını çəkir. Mərkəzi Asiyada və Altayda erkən orta əsrlərdə barabi, 
nuşibi, syanbi və tatabi adlı türkmənşəli tayfalar məlu mdur. Bu tayfaların 
adlarındakı 
“bi”, “pi”
şəkilç isi ilə lu lubi, subi və kaspi etnonimlərində 
“bi”, “pi”
şəkilçiləri bizcə, eynidir. Göstərilən türk etnonimlərində 
“bi”
şəkilçisin in olması 
ondan görünür ki, məsələn, Tuvada həm Tata (35,65), həm də Tatabi (yenə orada) 
tayfası vardı. Bu sıraya türkmənşəli kuba, tuba (tuva) etnonimlərini də daxil etmək 
olar. 
Ehtimal ki, ―lu lubi‖ etnonimi şumer dilində fo rmalaşmış və onlardan bu 
ad başqa qonşu xalq lara da keçmişdir. Şu mercə 
be
-―cənab‖, ―hökmdar‖ (7,19) sözü 
qədim türkcə
bi, biy
-―bəy‖ (166,II,97) sözü ilə eynidirsə, onda ü mu miyyətlə, lulubi, 
sunbi (subi), kaspi, skif və qədim türk etnonimlərindəki ―bi‖ , ―pi‖ ko mponentləri 
türkmənşəli sayıla bilər.
Sib irdə yaşayan tunqusmənşəli ulç ilərin ö zünüadlandırması o lan ― manqbu‖
etnonimin in sonundakı ―bu‖ ko mponentini skif etnonimlərindəki 
“pi”,
bəzi türk 
etnonimlə rdəki ―bi‖ ko mponenti ilə eyniliyi gü man edils ə, onda bu ko mponentin 
Altaymənşəli o lması nəticəsinə gəlmək mü mkündür. Be lə liklə, a kkad 
mənbələ rində 
“lulube”
adlandırılanların etnik adı müəyyən olunmasa da, 
etnonimdəki 
“be”
sözü göstərir ki, lu lubilərin qonşuluğunda dilində 
“be”
sözü 
olan bir türk etnosu yaşayırdı. Başqa sözlə, lulu adlanan etnosu bir qonşu 
türkmənşəli etnos (güman ki, şu merlər ya da kutilər) 
“lulube
‖ yaxud 
“lulibi
‖ 
adlandırmış və belə şəkildə akkadlara da keçmişdir. Ehtimal ki, mənbələrdə 
“lulu”
kimi qeyd olunmuş bu etnosun adı Cənubi A zərbaycanda Lalandağ (Urmu
bölgəsində), Leyla dağı (Səhənddə), Ley lan və b. toponimlərdə qalmışdır. 
Lu lubilə rin etnik mənsubiyyəti barədə mövcud fikirlə ri yu xarıda vermişik. 
Ümu mi fikir belədir ki, guya onlar Elammənşəli idilər (202,98). Lakin Y. B. 
Yusifov bu fikri tə kzib et miş və lulub ilə rin türk, A ltaymənşəli olması fikrini 
söyləmişdir. (183,186,17). O yazmışdir ki, Ön Asiyada Altaymənşəli tayfalar er. əv. 
III minillikdə yaşayırdı (183). Bu fikrə haqq qazandıran bə zi fa ktla r vardır. 
Lu lubilə rin ça r adla rı mə lu mdur. La kin bu adlar se mit mənşəli a kkad 
dilində yazıld ığına görə ço x təhrif olun muşdur. Hə m də ki, lu lubi çarlarının ad ları 

---

43 
da əsasən teofor adlardır və a llah ad larının bə ziləri se mit mənşəlidir. 
S a t u n i
(er. əv. XXIII əsr). Lu lubi ça rla rından birinin ad ı. Mənası indiyədək 
aydınlaşdırılmamışdır. Ehtimal ki, şu mercə 
sa
―ürə k‖, Utu ― Günəş allahı‖ və 
ni 
―verdi‖, ―mü kafatlandırdı‖ sözlərindən ibarətdir. Ad ―Utu (allahı) ürək verdi‖ 
mənasındadır. 
İ m a ş k u n
(er. əv. XXII əsr). Lu lubilərdə bir çarın adı. Ehtimal ki, 
şumercə 
ama
―ana‖ (gü man ki, ilahə nə zərdə tutulur) və a kkadca 
işkun
―ölçüb-
biçmişdir (yaradanda)‖ sözlərindəndir. 
İ. M. Dyakonov yazır ki, lu lubilərin dilində