Azərbaycan türkləRİNİN

munqet
, xakaslarda b ir tayfanın adı (123; 
mak ar,
Altayda (
maq, manq
etnonimindən və b ir sıra qədim türk tayfala rın ın – avar, avşar, bolqar, qacar, savar, 
kəngər, xə zər və s.adla rı üçün səciyyəvi 
ar,ər
―kişi‖, ―ig id‖, ―döyüşçü‖sözlərindən) 
bir tayfanın adı (159).Qeyd edilməlidir ki, Altay dil ailəsinə mənsub dildə danışan 
tunqus – mancurlar A mur çayına Manqbu deyirlə r (maraq lıd ır ki, A mur çayının b ir 
qolu, Kür, d igər qolu Urmi adlan ır). Tunqus mənşəli ulçilərin etnik adı da 
manqbudur
.
Gətird iyimiz 
etnonimik para le llə r Azə rbaycan ərazisində Manq etnomin inin Altay mənşəli 
olması fikrinin düzgünlüyünə dayaqlardandır. Ço x ehtimal ki, 
manq 
(
manx, monq, 
munq
) sözü Altay dil ailəsinə mənsub etnoslardan birinin qədim çağlardan adı 
olmuşdur.Ona görə Manna, Mana kimi qeyd olun muş etnonimin ―Man(q) ay‖ kimi 
bərpası daha doğrudur. ―Manq‖sözünün mənası məlu m olmasa da onun qədim türk 
dillərindəki manqa, munqa (əyilmə z, itaət etməyən, öz bildiy ini edən (100, 349) 
sözü ilə bağlılığı ehtimal edilə bilər. 
Çingizin nəslindən Menku 
xanın (1251-1259) əsl adı Manqudur. Babək üsyanı yatırıld ıqdan sonra ərəb 
xəlifəsi tərəfindən Azərbaycana göndərilmiş, Afşin in dayısı oğlu, əslən türk 
sərkərdə Manquçur (türkcə 
çur
, monqolca 
sur,
yəni ―qüvvətli‖, ―qüdrətli‖, 
―vüqarlı‖, ―əzəmətli‖ deməkdir; -160, IV,I,672;II,I,2043) adı da bu sözlə 
bağlıdır.(Z. M . Bünyadov ―Mingəçevir‖ toponimini ərəb mənbələrində Mingiçavr 
kimi qeyd olun muş sərkərdənin adı ilə bağlamışdır. -76). X əsrdə Şəkinin hakimi 
Məhacir (I), XII əsrdə Şirvanşah Mənuçöhr şəxs adları da ço x güman bu sözdəndir. 
Manna (asurca) və Mana (urartuca) etnonimin in sonunu təşkil edən 
“a”
səsinin 
mənşəyini müəyyənləşdirmə k çətindir. Ço x gü man ki, ―Manqa‖ forması Manq 
etnonimin in şumercə tələffü z formasıd ır və 
“a”
səsi şumer dilində münasibət 
bildirən 
“a”
– şəkilç isidir (Bu ş əkilç i barədə ba x: 103,80) Şu me rlə rin türkmənşəli 
olmasına görə şəkilçi elə mannaların d ilində də o la bilərdi. Ümu miyyətlə, Manqa 
etnonimi quruluşca Saka etnonimi ilə müqayisə edilə b ilər. Mannaların 
türkmənşəli olduğunu göstərən mühüm faktlardan biri də Urmiya gö lünün 
adların ın türkcə o lmasıdır. Bir antik mənbədə Urmiya gö lü ―Mantiana‖ adlandırılır 
(Strabon, XI,XIV,8).Tədqiqatçılar bu toponimi mənbələrdə M idiyada yaşaması 
göstərilən və hürri mənşəli sayılan Matian, Matiyen tayfasının ad ı ilə eyniləşdirmiş 
və bununla da mannaların hürrimənşəli o lması nəticəsinə gəlmişlər (50,12). 
Əslində ―Mantiana‖ toponimindəki ―ana‖, yaxud ―ena‖ sonluğu qədim yunan 
dilində, adətən, yer adla rına əlavə o lunan (məsələn, Atropatena, Kaspiana, 

---

53 
Sirakene və s.) şəkilç idir. De mə li, ―Mantiana‖ toponiminin kö kü ― Manti‖dir. 
Əslində bu ad Mantu kimi bərpa o lunmalıdır; 
“Mantu”
hidronimi isə 
“man”
ko mponentindənvə 
“su”
sözünün fonetik ş əkli (qədim türk dillərində 
s-t
əvəzlən məsi vardır, müasir Caqatu və Taqatu çaylarının adlarında o lduğu kimi) 
olan 
“tu”
sözündən ibarətdir. Türk dillərində t-s əvəzlən məsi məsələn, 
turanq
və 
şuranq 
(şoranlıq) sözlərində əksin i tapmışdır. Qərb i Sibirdə Altaymənşəli 
ka masinlə r, koyballar və ka rakaslar indi də ―göl‖ sözünü 
thu 
sözü ilə ifadə edirlər. 
Altayda Sayan dağlarında bir gö l 
Thu 
adlanır.Altay dil ailəsinə mənsub selkup 
dilində 
tu
―göl‖ de məkd ir. (Е. Г. Бе ккер. Южно-самодийские гидронимы 
Томской области. «Топонимика Востока», М ., 1969, с. 183). «Mantu‖ 
hidronimindəki