Azərbaycan türkləRİNİN

“q”
səsinə (məsələn, əsli ―qovanq‖ olan söz Azərbaycan dilində qovaq kimi 
tələffü z o lunur; ya xud qədim türk mənşəli 
“tenqri
‖sözü xakaslarda 
“teqri”,
yakutlarda 
“dəqiri”,
ba lka r – karaçay larda 
“teyri”
kimidir) keçdiy inə görə Manqa 
etnonimi Maq formasın ı kəsb etmişdir.Bununla aydınlaşır ki, bir sıra 
tədqiqatçıların illər boyu izah edə bilmədikləri ― manna‖ (mana) etnonimi ― manqa‖ 
etnonimin in fonetik formasıdır. Bu, Manna adını daşıyanların türk mənşəli 
olduğunu göstərən faktlardan birid ir. 
Mannaların dil və etnik mənsubiyyətləri məsələsi ilə ço xlu tədqiqatçı 
məşğul o lmuşdur. Ümu mi fikir be lədir ki, mannalar guya hürri dillər qrupuna 
mənsub idilə r və Qa fqaz d illə rinə ya xın dildə danışırdıla r. Bu məsələ ilə bağlı 
fikirlərin burada sadalanmasının əhə miyyəti yo xdur, çünki onlar həqiqətdən kənar 
fikirlərdir. Mannaların türkdilli olması fikri ilk dəfə Y. B. Yusifov tərəfindən irə li 
sürülmüş (182, 120-124) və sonra əsərlərimizdən birində (85) əsaslandırılmışdır. 
Mannaların türkmənşəli o lduğunu göstərən faktlardan biri də ―manq‖ etnonimin in 
Altay-Türk xa lqla rı içərisində ind iyədək qalmasıdır. Qeyd et mə k la zımdır ki, 
Bayka lətrafı və A murətrafı tunqus -mancurların rəvayətlərində 
“manqi
‖ adını 
daşımış nəhəng gövdəli adamlar haqqında ço xlu rəvayətlər mövcuddur (77,29). Bu 
tayfadan olanlar tunqusların qızlarını oğurlayanlar kimi göstərilir. Bu da maraq lıd ır 
ki, guya tunquslarda, mancurlarda və şaman larda manqilə rin ruhla rı yaşayır. Çünki 
manqilər şaman lar olmuşlar (77,31). Bu etnonim qədim türk-monqolla rda 
“manqut
‖ 
(―manq‖ etnonimindən və türkcə cəm bildirən
–ut
şəkilç isindən) etnonimində 
qalmışdır. Cənubi-Şərqi Asiyada erkən orta əsrlərdə yaşamış türkmənşəli b ir 
etnosun adı (68,202) 
manqut
idi. Hazırda noqaylarda,qırğızlarda, qaraqalpaqlarda, 
türkmənlərdə və tuvalılarda manqut adlı tayfa vardır. Çingiz xan ın qvardiyasının 
özəyini ço x döyüşkən manqutlar təşkil edird i. Monqol (qədim forması 
manxol,
124), ―manq‖ sözündən (türk dillərindəki 
“q”
səsinin monqol d illərində 
“x
‖səsi 
kimi tələ ffü zü səciyyəvidir) və - 
ol, -ul
şəkilçisindən, 
manqas
(Altayda türkdilli 
tayfanın adı) (158), ―manq‖ sözündən və - as şəkilçisindən ibarətdir. 
Manqas
qədim türk tayfalarından biri sayılır. Y. Q. Ra msted yazır ki, monqolların u lu 
əcdadlarının türk manqaslarla qanlı müharibələri olmuşdur (162, 50
); mansi
(qədim forması manqi), qədim türk tayfa larından birin in adı (94,255,296); mansi 
Altay dil a iləsinə mənsub dildə danışan və Altayda yaşayan türk xa lqla rından 
birinin adı (124,122); (
man,
qədim forması 
manq
sözündən və - 
si,-şi
şəkilç isindən, 

---

52 
94,122,341); mancur, Altay dil a iləsinə mənsub dildə danışan xalq lardan birin in 
adı (
manq 
etnonimindən və 
çur,
yəni qüvvətli, əzə mətli, vüqarlı, ləyaqətli, 
160,IV,I,672) sözlərindən; quruluşca Qaraçur, Sarışor türk tayfalarının adları ilə 
eynidir; 
manqi,
Altay dil a iləsinə mənsub tunqus – mancurlarda türk tayfasının ad ı; 
maniş
, Altayda yaşayan bir türk tayfasının adı (94, 34); 
monquş
(əsli 
manquş
), 
qırğızlarda bir tayfanın adı (35, 182); 
manqol
, başqırdlarda türk tayfalarından 
birinin adı (124,196);
munqal 
və 
menqu
, Tuvada türk tayfalarının adları (35, 
183);