Azərbaycan türkləRİNİN

Utu – man –sum
― Utu ( a llah ı) 
mənə
( onu, 
yəni körpəni) verdi‖; Nanna – 
man
–sum ― Nanna (ilahəsi) 
mənə
( onu) verdi‖; 
Nanna –
man
-ba ― Nanna ( ilahəsi) 
mənə
( onu) bağəşladı‖; Nanna –qat –il ― Nanna, 
mən yaşayacağam‖ ( körpənin d ilindən Nanna ilahəsinə rica ); Nanna –zi – mu 
― Nanna həyatımd ır‖; Anna-bi –duq ― Göydə o yaxşıdır‖, Ur –Suen ―Suen 
( allahına) sitayiş edən‖; Amar Suen ― Suen ( allah ının) balası‖ ( uşağa ad verən ata 
–anasının dilində); akkad larda Anna Sin – luş-telik ― Qoy mən Sin ( ilahəsinə) 
ibadət edim‖; Aşşurbanapal ― Aşşur ( a llah ı) varis yaradır‖; Danili ― A llah ım 
qüvvətlidir‖; İli – İşkul ― Allah ölçüb –biçmişdir ( körpəni verəndə)‖; Rim-Sin 
― Suen (Sin) allahın ökü zü‖; Nur-Adad ― Adad ( allahın ın) nuru‖, İbbi –Sin ― Sin 
( Suen ( allahı) ad verib‖və s. 
Teofor şəxs adları başqa yolla da yaranırdı: qəbilə allahları həm də ― çar‖, 
― hakim‖ mənalarında işlənird i, çünki hakimlər qəbilə allah larının ad larını qəbul 
edirdilər. Bu, qəbilə başçısının hə m də kahin olması ilə ə laqədar idi. Məsələn 
Şumerdə Namtar allah ının adı ilə Ur –Nammu şəxs adı vardı ki, tədqiqatçılara görə 
― Nam (allah ı) nəzərdə tutulan‖ mənasını verird i. 
Şumerlərdə An, Ea, Enlil, Ki, Utu, Ninni, İnnana, Hu ma (sonuncusunun 
Altay mənşəli Umay, Hu may ilahəsinin adı ilə eyniliyi d iqqəti cəlb ed ir) Zuən, Şa r 
(Şu merin Umma şəhərinin allahı),lulubilərdə və kaslarda Harbe, Kiur ( qədim 
türklərdə Kuar allahı ilə eyniliy i d iqqəti cəlb edir) və b.allahların ad ları ilə bağlı 
çoxlu şəxs adları məlu mdur.Lakin çar I Sarqonun (er.əv. 2369- 2314) vaxtında 
akkad lar Şu meri işğal etdikdən sonra semit mənşəli a llah adları ilə Altay-türk 
mənşəli allah adla rı qarışmışdır.Məsələn, mənşəcə Şu mer mənşəli Zuen ― Günəş və 
Ay allahı‖n ın adı akkad d ilində ― Sin‖ formasına düşmüş və şəxs adlarında əksini 

---

39 
tapmışdır ki, bu da Altay mənşəli 
sin 
( çin, şin) sözü ilə eyniliyə gətirib 
çıxarmışdır.Şü merlərin Umma şəhərin in allahı Şar adlan mışdır. Lakin akkadlarda 
da Şar ( ― r‖səsinin qoşalaşdırılması və sonuna ― u‖adlı hal şəkilçisinin əlavə 
olunması ilə Şarru) allahı vardı. Bundan başqa akkad dilində ―çar‖mənasında ―sar‖ 
sözü də vardı.
Araşdırmalarımız göstərir ki, kutilərdə, lu lubelərdə və kassidlərdə bəzi 
şəxs adları Altay-türk və şumer mənşəlid ir.
Hind-Avropa və Qafqa z d illərində sözlə rin qədim, ilkin köklərini tapmaq 
üçün tələb olunan mürəkkəb filoloji təhlil türk dilləri üçün o qədər də zəruri deyil, 
çünki bu dillərdə kö k necə yaran mışca, min illər boyu elə də qalmışdır və belə də 
qalacaqdır. Deməli, ən qədim adları hətta müasir türk d illərindəki sözlərin kö kləri 
vasitəsilə müqayisə etmə k o lar. 
Aşağıda biz Azərbaycan ərazisinin qədim etnoslarında şəxs adlarını təhlil 
etdikdə müqayisə üçün orta əsrlərdə türk şə xs adların ı misal gətirəcəyik. Be lə 
paralellər də o xucunu narahat etmə məlidir. Bir etnik mühit da xilində müəyyən şəxs 
adları arasında zaman etibarilə məsafə minilliklərlə ölçü lə bilər. Məsələn, Akkad 
çarı I Sarqonun (er. əv. 2334-2279) adı ilə ikinci bir çarın (II Sarqon) ad ı yaln ız er. 
əv. I minillikdə çəkilir (er. əv. 721-105). 
Nəhayət, bir məsələni də nəzə rə a lmaq la zımd ır. Kutilərdə, lulubilərdə və 
kaslarda şəxs adların ın mənaları haqqında mü lahizələrimiz ehtimal səciyyəlidir.
İ m t a
. Kutilərdə ilk ça rın ad ı (e r. əv. XXIII əsr). Ehtimal ki, şumercə
am
- 
―bu‖, ―budur‖ və 
da
-―(Allah ın) qərarı ilə‖ sözlərindən ibarət teofon addır. Ad ― Bu 
yəni körpə, uşaq) allahın qəra rı ilədir‖ mənasındadır.