Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

Təbrizinin (1012-1088) yaradıcılıq irsi "Divan"dan və fars dilinin izahlı lüğətinə həsr 

edilmiş  "Ət-təfasir"  adlı  elmi  əsərdən  ibarətdir.  Onun  poeziyası  üçün  yüksək  şeir 

texnikası,  incə  zövq  və  iti  müşahidənin  rəngarəng  ideya-estetik  ifadə  və  üslub 

---

244 

 

bənzərsizliyi  xasdır.  Şairin  əsərlərində  həyatilik,  təbiilik,  insan  duyğularının  realist 

ifadəsi üstünlük təşkil edir. 

Həyatdakı 

harmoniyadan,  təbiətin  bənzərsiz,  rəngarəng  və  zəngin 

gözəlliklərindən bəhrələnərək onları poetik bir dillə vəsf etmək qüdrəti, insanlığın, saf 

eşqin  qədrini  bilib  bu  əxlaqi  məziyyətləri  təqdir  və  təbliğ  məharəti  Qətran  Təbrizi 

poeziyasının  xarakterik  xüsusiyyətlərindəndir.  O,  eşqdə  sabitqədəmliyə,  vəfadarlığa 

çağırırdı. 

Qətran  Təbriziyə  görə,  insan  normal  yaşamaq,  həyatdan  zövq  alıb  özünü 

dünyanın və ilahi varlığın dərki üstə kökləməyə daha çox haqlıdır. 

Q.Təbrizi  Təbrizdə  doğulsa  da,  onun  həyat  və  fəaliyyətinin  əsas  hissəsi 

Gəncədə  keçmişdir. Bu  hal  şairin  yaradıcılığında  vətən  həsrəti ilə  yoğrulmuş qürbət 

poeziyasının  da  meydana  çıxması  ilə  nəticələnmişdi.  Bütün  bunlar  şairdə  həm  də 

mədhiyyəçilikdən, bədii sözü ucuz tutmaqdan uzaq olub həqiqətin gözünə dik baxmaq 

ovqatı yaradırdı. Həmin ovqat isə poetik sözün materialı kimi üzə çıxır, özünün ideya-

estetik ifadəsini tapırdı. 

Qətran Təbrizinin poeziyasındakı həyatilik şairin obyektivliyi ilə yanaşı, tarixi 

və  ictimai  hadisələrə  diqqət  və  marağından,  onları  poeziya  dili  ilə  təsvir  etmək 

meylindən  də  mayalanır.  Şairin  1046-cı  il  Təbriz  zəlzələsinə  həsr  etdiyi  qəsidə  və 

digər  əsərləri  bu  fikri  söyləməyə  əsas  verir.  Onun  qəsidə,  rübai  və  qəzəllərində 

işlətdiyi epitetlər, müqayisə  və  mübaliğələr də real həyatdan, təbiətin özündən  gəlir. 

Qətranın ilin fəsillərinə və onlara uyğun olaraq təbiətdə baş verən dəyişikliklərə həsr 

etdiyi  poeziya  nümunələri  özünün  bənzərsiz  zərifliyi,  məzmun  zənginliyi,  məna 

dərinliyi, bədii-estetik gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir: 

Camaat büründü büsbütün xəzə,  

Ağaclar üstündən əsdikcə xəzan.  

Havalar tutuldu, sular duruldu 

Dünya hiddətləndi, qocaldı cavan.  

Almayla, heyvayla, narla dolu bağ, 

 Boş qaldı lalədən, güldən gülüstan.  

Kəklik qaqqıltısı kəsildi dağdan, 

 Qırqovul sədası gəlmir tarladan. 

Q.Təbrizinin  poeziyası  üçün  həyatilik,  düşündürücülük,  nəsihətçilik,  ictimai-

fəlsəfi dərinlik xasdır. Onun yaradıcılığı Əbül-Üla Gəncəvi, Ə.Xaqani, Fələki Şirvani, 

N.Gəncəvi və b. şairlərə dərin təsir etməklə yeni ədəbi istiqamətin və ənənənin əsasını 

qoymuşdur. Bunun nəticəsidir ki, Qətranın yaradıcılığı  müasirləri,  yaxın  xələfləri və 

sonrakı əsrlərin elm və sənət xadimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. 

Deyilənlərdən  bir  daha  aydın  olur  ki,  Azərbaycan  ictimai-bədii  fikri  islam 

mədəniyyəti  daxilində  yaransa  belə,  özgün  etnik-əxlaqi  və  mənəvi  keyfiyyətləri  ilə 

seçilirdi.  Bu  xüsusiyyət  təbiət  və  insan  gözəlliklərinə  münasibətdə,  insan  və  kainat, 

insan  və  ilahi  varlıq  münasibətlərinin  ictimai-fəlsəfi  dərkində,  humanizm, 

insanpərvərlik, eşqdə dözümlülük və sabitqədəmlikdə, təbiət və insan gözəlliklərinin 

---

245 

 

incəlik  və  zərifliklərini  duyub  ondan  zövq  almaq  qabiliyyəti  və  həmin  duyğuların 

poetik dillə ifadəsində, ailə və məişət münasibətlərinə baxışlar sistemində, həqiqət və 

ədalətpərəstlikdən  irəli  gələn  cəsarət  və  qorxmazlıqda,  vətənə,  yurda  bağlılıq  dolu 

həsrət və qəhrəmanlıqda, əməyə yaradıcı münasibətdə və sairdə fərdi etnik cizgilərdə 

və çalarlarda aydın nəzərə çarpır. 

Azərbaycan xalqının elmi intellektual qabiliyyətinin yüksək səviyyəsini Xətib