Azәrbaycanda inflyasiyanın ikirәqmli hәddә çatması makroiqtisadi tarazlıq vә

İstehlak Qiymәtlәri İndeksinin hesablanması  

 

Әhalinin istehlak xәrclәri:

  İstehlak dәstinin ayrı-ayrı 

bәndlәrinin xüsusi çәkisini müәyyәn etmәk üçün pәrakәndә 

ticarәt dövriyyәsinin strukturu, ayrı-ayrı  mәhsul növlәrinin 

istehsalı, ekspert qiymәtlәndirmәlәri haqda mәlumatlar vә 

digәr mәnbәlәrdәn istifadә edilir. Әhalinin istehlak xәrclәrindәn 

investisiya vә  yığım mәqsәdilә istifadә edilәn mal vә 

xidmәtlәrin, real bazar qiymәti olmayan mal vә xidmәtlәrin 

(fәrdi hәyәtyanı tәsәrrüfatlarda istehsal edilәn kәnd tәsәrrüfatı 

mәhsullarının  şәxsi istehlakı zamanı) dәyәri çıxılır.  İstehlak 

xәrclәrinә  gәlir vergisi, әmanәtlәr, sığorta xәrclәri, pensiya 

fonduna ödәmәlәr, investisiya xәrclәri daxil edilmir. İstehlak 

dәsti әrzaq malları; qeyri әrzaq malları; әhaliyә göstәrilәn pullu 

xidmәtlәrә bölünür. 

Düstur:

 Demәk olar ki, bütün nәzәri vә praktiki 

әdәbiyyatlarda  İQİ-ni hesablamaq mәqsәdilә  mәhz Laspeyres 

indeksindәn istifadә edilmәsi tövsiyә olunur. Lakin bu 

indeksdәn әlavә, iqtisadiyyatda Paaşe vә Fişer adlı indekslәr dә 

mövcuddur.  İlk öncә Paaşe indeksinin necә hesablandığını  vә 

nә üçün istehlak qiymәtlәri indeksinin müәyyәn edilmәsindә 

istifadә edilmәsinin mәqsәdәuyğun olmadığını izah edәk. 

 

Paaşe indeksinin ümumi formulası aşağıdakı kimidir: 

---

60 

 

 

 

Burada, 

I

01

 – 0-cı dövrlә (baza dövrü) müqayisәdә 1-ci dövrdә 

qiymәt indeksi; 

W

j1

 – isә 1-ci dövrdә  әmtәә  vә xidmәtlәrin xüsusi 

çәkisidir. 

  Buradan görünür ki, Paaşe indeksi cari dövrdә mövcud 

olan  әmtәә  vә xidmәtlәrin cari qiymәtlәri ilә  hәmin  әmtәә  vә 

xidmәtlәrin keçәn dövrdәki vә ya baza dövründәki qiymәtlәri 

ilә müqayisәsini ifadә edir. Bu o demәkdir ki, Laspeyres 

indeksindәn fәrqli olaraq, Paaşe indeksi sabit әmtәә  vә 

xidmәtlәr  dәstinin iki dövr üçün qiymәt müqayisәsini  әks 

etdirmir. Buna görә dә Paaşe indeksi çox zaman Ümumi Daxili 

Mәhsulun (ÜDM) deflyatorunu hesablamaq üçün istifadә edilir. 

Bildiyimiz kimi, ÜDM-in tәrkibi olan istehsal olunmuş әmtәә vә 

xidmәtlәr hәr il dәyişir vә buna görә  dә cari ildә istehsal 

olunmuş  әmtәә  vә xidmәtlәrin qiymәt indeksini hesablamaq 

üçün Paaşe indeksindәn istifadә edilir.  

Fişer indeksinin formulu isә aşağıdakı kimidir: 

 

 

 

Göründüyü kimi, Fişer indeksi sadәcә olaraq, Laspeyres 

vә Paaşe indekslәrinin hasilinin kök altısıdır. Qeyd edәk ki, 

Fişer indeksi daha çox ölkәdә ümumi qiymәt indeksini vә ya 

inflyasiyanı ifadә etmәk üçün istifadә edilir. Yәni Fişer indeksi 

vasitәsilә  İstehlak Qiymәtlәri  İndeksi ilә ÜDM-in deflyatoru 

ümumilәşdirilәrәk ölkә üçün ümumi inflyasiya sәviyyәsi 

hesablanmış olur.  

 

---

 

61 

 

Azәrbaycanda İQİ Laspeyres düsturunun modifikasiyası 

әsasında hesablanır: 

 

Burada  

 

Laspeyres düsturunun bu variantını fәrdi qiymәt indekslәrinin 

orta çәkili növü kimi dә tәqdim etmәk olar: 

0

d

⋅

=

∑

p

p

i

I

 

 

Burada 

 

0

1

p

P

:

P

i

=

- mәhsul vahidinin fәrdi qiymәt indeksi 

)

(

:

)

(

0

0

0

0

0